پاسارگاد شیراز، تاریخ به روایت هخامنشی

در ميان افسانه هاي هزار رنگ و داستان هاي اساطيري اين بار عازم سرزمين فارس شده ايم جايي که پاسارگاد شيراز، کوروش را براي هميشه اسير خود کرد. اگر به دنبال پاسارگاد شيراز نقشه را زير و رو کرده ايد و يا مشتاق شده ايد تا بدانيد راز جذابيت و شهرت آن چيست، حتما با ايران هتل آنلاين همراه شويد. اگر قصد رزرو هتل در شيراز را داشتيد سري به ما بزنيد تا انتخابي مطمئن و مقرون به صرفه داشته باشيد.

در 82 کيلومتري تخت جمشيد و در 130 کيلومتري شهر شيراز يک مجموعه باستاني قرار دارد که شهرتي جهاني دارد و جزو ميراث هاي ثبت شده جهاني است. کافي است خودتان را به شهرستان پاسارگاد برسانيد. مرکز اين شهرستان سعادت شهر است. اگر مسير جاده اصلي شيراز-اصفهان را پيش رو بگيريد در 21 کيلومتري سعادت شهر به يک جاده فرعي مي رسيد که چهار کيلومتري طول دارد و شما را به يکي از تاريخي ترين، باستاني ترين و مهم ترين ايستگاه هاي تاريخ مي رساند.

اينجا در دامنه کوه هاي سربه فلک کشيده زاگرس، سرزميني قرار دارد که کاوش هاي باستان شناسي قدمت آن را به دوران پارينه سنگي نسبت مي دهند. سرزميني تاريخي که گرچه قدمتي طولاني دارد اما تمام شهرتش را مديون سلسله قدرتمند هخامنشيان است. سرزمين پارس مهد پادشاهان، جايي که هخامنش در آن ريشه دوانده است.

بياييد سري به 25 قرن پيش بزنيم، چيزي در حدود سال 550 ميلادي. به سال هايي که کوروش بزرگ با شکست آخرين پادشاه مادها، مسرور و سرخوش دشتي را به يمن نزديکي به محل نبرد بزرگش و موقعيت استراتژيک آن به عنوان پايتخت برگزيد. پيروزي بر مادها آغازگر سلسله پيروزي هاي کوروش بود؛ سرزمين ها يک به يک فتح مي شدند و شهرت و محبوبيت کوروش تا آن سوي آب ها و سرزمين هاي ناشناخته رسید و حکومت کوچک پادشاه به سوي عظيم ترين امپراطوري تمام تاريخ جهان پيش مي رفت.

کوروش کاخ ها و بناهاي باشکوه بسياري را در طي فتوحات خود ديده بود و خاطره بناهاي مرمرين يوناني در خاطرش نقش بسته بود. يک باغ زيبا که همه چيز در آن نو و بديع بود. شيوه کاشت درختان و جوي هاي آبي که در بستر سنگي با چندين حوضچه در مسير، تمام طول باغ را مي پيمود از ويژگي هاي بارز باغي بود که به پرديس کوروش شهره است و آب نماهاي حيرت انگيزي آن را آراسته بودند.

اين باغ زيبا از همان لحظه خلق شدنش الگوي تمام باغ هاي ايراني بعدها در طول تاريخ بود؛ حتي در ميان آثار دوران اسلامي. کاخ ها همه در ميان اين پرديس و گوشه هاي متفاوتي قرار داشتند. برج يا زندان سليمان در شرق مجموعه و يک بناي کوچک در غرب آن قرار مي گرفت.

دژ يا همان تخت سليمان مشهور اين روزها، در شمال طرح جاي گرفته اما جنوب اين پرديس زيبا را آرامگاهي زينت مي بخشید که چند سال بعد محل آرام گرفتن کوروش شد. پاسارگاد سکوي پرتاب و تحول معماري ايراني و آغاز دوران باشکوه معماري هخامنشي بود و صد البته پايتخت نخستين امپراطوري جهان که رنگ و بويي از تمام سرزمين هاي تحت سيطره اش داشت.

آنچه که اکنون در مجموعه پاسارگاد پيش رو مي بينيد، تنها بخشي از تمدن خفته در زير خروارها خاک اين منطقه باستاني است. اطراف پرديس هم با چندين متر فاصله از ديگر مناطق باستاني پاسارگاد هستند. بازديد از پاسارگاد علاوه بر لذت گشت و گذار در يک محوطه باستاني و اساطيري يک وظيفه ملي است.

همه ما پاسارگاد را با يک تصوير به ياد داريم؛ آرامگاه کوروش! يک بناي سنگي با ارتفاعي 11 متري با تخته سنگ هاي بزرگ تقريبا سفيد رنگ که شش رديف پله مانند و يک بناي کوچک شيرواني آن را تبديل به يک بناي هفت طبقه کرده است. آرامگاهي با 25 قرن قدمت که هيچ گونه ملاتي بين سنگ هاي آن به کار نرفته و سنگ ها با بست هاي فلزي به يکديگر متصل شده اند. طبقه هفتم آرامگاه، خزانه ناميده مي شود و نقل است که تابوت زرين کوروش حاوي پيکر موميايي پادشاه به همراه جواهرات بسياري در اين خزانه قرار داشت. کوروش در جنگ با سکاها کشته شد و پيکرش به اين آرامگاه انتقال يافت. شايد جالب باشد اگر بدانيد طرح اين آرامگاه متعلق به خود کوروش است چراکه با تمام طرح ها به طرز جالبي هم خواني دارد.

در سال 1820 در طي يک سري کاوش ها و مدارک موجود اين آرامگاه به کوروش منتسب شد. آرامگاه یاد شده در طول تاريخ همواره مورد احترام بوده است. هخامنشيان تاجگذاري خود را در اين مکان انجام مي دادند. به هنگام حمله ويرانگر اسکندر مقدوني زماني که اسکندر فاتحانه به مقبره کوروش رسيد با لوحي مواجه شده بود که کوروش خطاب به مخاطبي که انگار انتظار روبه‌رو شدنش را داشت از مرگ و فاني بودن دنيا و احترام به مقبره اش سخن گفته بود. اسکندر نيز به احترام کوروش هيچ آسيبي به مقبره وارد نکرد و دستور داد تا داخل آن را تزيين کنند.

سال ها گذشت و اين مقبره در ميان مردم عامي به مشهد مادر سليمان شهره شد زیرا مردم عامي ساخت چنين بنايي را به اجنه دربند سليمان نبي نسبت مي دانند. در دوران اتابکان نيز به دليل احترام اين مکان محرابي در داخل اتاقک کنده کاري شد در حالي که ساير قسمت هاي پاسارگاد تقريبا از بين رفته بود.

بار عام بودن يک کاخ نشان از به حضور پذيرفتن ميهمانان توسط پادشاه در محل کاخ است. تمامي مقامات و ميهمانان که تحت حکومت و سيطره هخامنشي قرار داشتند براي ديدن پادشاه عازم اين کاخ مي شدند. اگر مناطق تحت حکومت هخامنشيان را در نظر بگيريد مي توان ادعا کرد که تقريبا نمايندگاني از اغلب نقاط جهان در اين کاخ حضور مي يافتند؛ يک دورهمي آن هم با رنگ و بوي بين المللي. کاخي چهار ايواني با يک تالار وسيع که چندين ستون داشته و از هر چهار ايوان راه هايي براي ورود به تالار تعبيه شده بود.

از ستون هاي تالار تنها يک ستون برجاي مانده است که بنابر گفته ها در زمان اتابک زنگي مسجدي در کنار آرامگاه ساخته شد و از اين ستون ها براي ساختن آن استفاده شد؛ البته چندين سال بعد برخي ستون ها به جاي خود بازگردانده شدند. ايوان هاي چهارگانه ستون هاي متعددي داشتند که بيشترينشان 48 ستون در ايوان شمال شرقي بود. هر کدام از درگاه ها شکل و شمايل خاصي دارند.

انسان، عقاب، ماهي و گاو از جمله نقش هاي استفاده شده بودند که از فرهنگ هاي ديگر در اين معماري به کار رفته اند اما خيالتان راحت چرا که روح و جانشان رنگ و بوي ايراني گرفته است.

مهم ترين بخش کاخ بار عام يک نوشته ميخي حک شده بر روي سنگ است که به سه زبان پر استفاده آن روزهاي امپراطوري هخامنشي یعنی پارسي، عيلامي و بابلي نقش بسته است. متن نوشته بدين صورت است: “من کوروش شاه هخامنشي ام” البته با ترجمه به زبان فارسي امروز!

“آرامگاه کمبوجيه” يا همان “زندان سليمان”. يک ديواره سنگي عمودي 14 متري تنها بازمانده بنايي است که بنا به گفته باستان شناسان ساخته و پرداخته خود کوروش بوده است. بنايي که گمانه زني هاي زيادي در مورد آن وجود دارد. برخي آن را محل آرميدن کمبوجيه پسر کوروش مي دانند برخي مقبره همسر کوروش، برخي خزانه و برخي آتشکده. ديواره با تخته سنگ هاي بزرگ گويي بخشي از برجي مربعي شکل است. اين ديوار سنگي در سمت شمال کاخ ها قرار گرفته و بنا به گفته کارشناسان هم معماري مذهبي در آن به چشم مي خورد و هم معماري تدفيني. لازم به ذکر است که بنا آسيب شديدي ديده است.

در ميان تمامي طرح ها و نقش هاي پاسارگاد مرد بالدار جايگاه ويژه اي دارد. بسياري معتقدند اين سنگ نگاره نمايانگر تمام و کمال شخصيت و افکار کوروش است. اگر خوب دقت کنيد از هر يک از سرزمين های تحت فرمانروايي کوروش حتما اثري را خواهيد يافت. يک مرد با چهار بال آشوري و ردايي بلند و ايلامي. مردي در حال نيايش با تاجي بر سر که بر روي شاخ هاي قوچ حبشي در کنار دو مار کبري که خورشيدي بر سر دارند قرار گرفته است. دسته گلي با گوي هاي خورشيدي بر روي تاج با پرهاي پرنده آراسته شده اند. مرد ريش دار يکي از دست ها را پيش رو گرفته و دست ديگرش را در راستاي بال هايش قرار داده است. دو بال به سمت آسمان حس و حال نيايش را زنده مي کنند. انسان بالدار سالم ترين بازمانده پاسارگاد است.

سنگ نگاره انسان بالدار در ميانه کاخ دروازه قرار دارد و مرد بالدار رويش را به سمت مرکز اين کاخ گرفته است. کاخ يک تالار بزرگ چهارضلعي دارد که هشت رديف ستون در خود جاي داده است. اين تالار دو ورودي اصلي و دو ورودي فرعي داشته و در شرق مجموعه پاسارگاد جاي گرفته است.

همانطور که از نامش پيدا است کاخ متعلق به کوروش بزرگ و محل زندگي پادشاه بوده است. کاخي با يک تالار بزرگ و ايوان هاي شرقي و غربي که ورودي هاي اصلي در آن ها تعبيه شده بودند. در اضلاع شمالي و جنوبي هم بر طبق معماري آن روزها دو ورودي فرعي نيز لحاظ شده بود. کاخ اختصاصي با سنگ نگاره هاي خاصي چشم هر بيننده اي را مي نوازد. کوروش در حالي که رداي بلند پادشاهي را بر تن کرده پيشاپيش همگان زير سايه يک چتر در حال حرکت است. پادشاه گاه براي تماشاي باغ زيبا و آب نماهاي چشم نواز بر روي يک سکو مي نشسته که هم اکنون نيز موجود است. سنگ هاي سفيد، سياه و کبود در ميان بازمانده هاي اين سازه خودنمايي مي کنند. در کاخ اختصاصي نيز سنگ نوشته اي با همان سه زبان باستاني با مضمون “من کوروش هخامنشي ام” به چشم مي خورد.

دو سکوي سفيد رنگ سنگي، يک کيلومتر آن طرف تر از پاسارگاد، محوطه مقدس را تشکيل مي دهند. يکي از سکوها چند پله دارد اما در سکوي ديگر خبري از پله نيست. در پهنه سبز دشت، وجود اين دو سکوي سفيد حس و حال عجيبي را تداعي مي کند. باستان شناسان اين دو سکو را محلي براي انجام آئين هاي عبادي همانند روشن کردن آتش و يا به عبارتي آتشدان مي دانند. داخل اين سکوهاي سنگي خالي شده است. کمي آن طرف تر تپه اي قرار دارد که در ابتدا يک بناي چند طبقه ساخته شده از سنگ و خشت بوده است. اگر دقت کنيد هنوز هم بقاياي يک سکو کاملا هويدا است. هر چه که بوده اين منطقه محل عبادت و انجام امور مذهبي بوده است و شايد حس و حال عجيب اين محوطه به همين دليل است.

بناي تل تخت بر بالاي يک تپه قرار گرفته است. بنايي از تخته سنگ هاي بزرگ بدون ملات که امروزه فقط چند رديف از آن باقي مانده است. يک بنا با مساحتي عظيم که در طول تاريخ همواره دستخوش تغييرات بوده است. قسمت سنگي متعلق به همان دوران اوليه هخامنشي، قسمت هاي خشتي متعلق به دوران دوم هخامنشي و پس از کوروش، قسمت هاي ترکيبي از سنگ و خشت يادگار دوران اشکاني و سلوکيان و ساختارهايي متشکل از سنگ، خشت و آجر که بازمانده دوران ساساني است. ساخت تل تخت در زمان کوروش آغاز شده اما با مرگ پادشاه ساخت و ساز تا سال ها متوقف مي شود. داريوش با طرحي متفاوت تر از آن چه که کوروش در ذهن داشت، بنايي که قرار بود جنبه تشريفاتي داشته باشد، تل تخت را گسترش مي دهد.

در زمان اتابک زنگي درست در قرن هفتم هجري يکي از قديمي ترين مساجد ايران در نزديکي آرامگاه کوروش و با استفاده از بقاياي سنگ ها و ستون ها ساخته شد. بقاياي اين مسجد پابرجا بود تا اينکه در سال 1350 به بهانه برگزاري جشن هاي 2500 ساله رژيم شاهنشاهي مسجد را تخريب و برخي سنگ ها را به مکان قبلي خود انتقال داد. کتيبه ها و آثار بر جاي مانده از مسجد اتابکي نيز براي هميشه از کشور خارج شد.

در نزديکي آرامگاه کوروش بنايي قرار دارد که قبلا يک کاروانسرا بوده است. کاروانسرايي با سنگ هاي سفيد که تخته سنگ هايش از بقاياي کاخ هاي پاسارگاد بود. کاروانسرا با يک حياط وسيع متعلق به سال 766 هجري شمسي است و توسط شاه شجاع مظفري بنيان گذاري شده است. بيخود و بي جهت نيست که جهانگرد مشهور استراليايي، در سفرش به ايران و بازديد 5 روزه از استان فارس اين جمله را عنوان کرده است: «هرگوشه از استان فارس برگي از تاريخ است.» بي شک منظورش پاسارگاد هم بوده است.

پاسارگاد شيراز، خطه اي که مقبره کوروش را در خودش جاي داده، یکی از آثار باستانی شیراز است که هر آدمي که در آن پا مي گذارد به شگفتي هاي بي نهايتش پي مي برد. اگرچه متاسفانه بسياري از قسمت‌هاي آن خراب شده است و يا از بين رفته است. اما بايد بدانيم آثار تاریخی مانند پاسارگاد تنها امانتي است در دست ما براي آيندگان.

اقامتی به یادماندنی در هتل های شیراز