باغ دولت آباد یزد

باغ های ایرانی همواره در طول تاریخ نوعی خاص از ساختار را داشته اند. طراحی زیبا و چشم نواز این باغ ها نمونه ای منحصر به فرد از آن ها را در دنیا معرفی نموده است. یکی از این باغ ها، باغ دولت آباد یزد است که در اواخر دوره افشاریه و توسط شخصی به نام محمد تقی خان بافقی احداث شده است. مساحت این باغ حدود هفتاد هزار متر مربع می باشد. عمارت باد گیر که عنوان بلند ترین بادگیر خشتی در جهان را به خود اختصاص داده نیز در این باغ واقع شده است. حضور ابنیه های تاریخی، حوض ها، آبنماها و درختان میوه فضایی روح بخش و دل انگیز به آن بخشیده است. آرامش حاکم بر باغ به همراه زیبایی وصف ناپذیرش از امتیازات ویژه ای است که منجر شده تا این باغ در کانون توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار گیرد؛ از این رو با سفر به این شهر تاریخی و رزرو بهترین هتل های یزد مانند هتل صفائیه یزد سفری توام با آرامش را در باغی رویایی تجربه خواهید نمود.

باغ دولت آباد آدرس مشخصی دارد و دسترسی به آن بسیار آسان است. این باغ در شهر یزد، خیابان شهید رجائی و در بلواری به نام دولت آباد قرار گرفته است. بازدید از باغ مذکور در طول هفته، همه روزه از ساعت 7 صبح الی 22:30 امکان پذیر می باشد. همانطور که می دانید برای ورود به این باغ هزینه ای تحت عنوان ورودی از گردشگران دریافت خواهد شد که این هزینه برای گردشگران داخلی کمی کمتر از گردشگران خارجی است. باغ دولت آباد در تمامی ساعات شبانه روز دارای جذبه و زیبایی وصف ناپذیری است، اما بهترین زمان بازدید از آن، قبل از غروب آفتاب می باشد.

باغ دولت آباد یزد در سال 1160 ه.ق توسط سلسله خاندان خوانین یزد، یعنی محمد تقی خان بافقی که به خان بزرگ نیز معروف بوده، احداث گردیده است. تعلق تاریخی این باغ را اواخر دوران افشاریه عنوان نموده اند و برخی از صاحب نظران قدمت آن را بیش از 260 سال ذکر کرده اند؛ همچنین گفته شده است که باغ مذکور علاوه بر دوران افشاریه در ادوار زندیه و قاجاریه نیز مورد استفاده قرار گرفته است. این باغ در مدت زمانی محل اقامت حاکم وقت و هم عصرِ شاهرخ میرزا و نیز کریم خان زند بوده است. باغ دولت آباد در دوران قاجار به دروازه چهار منار که یکی از دروازه های شهر یزد بود، متصل گردیده است. در دوران پهلوی نیز ساخت و ساز در شهر یزد گسترش یافت و این ساخت و سازها در اطراف باغ صورت گرفته بود؛ اینگونه بود که باغ در مرکزیت شهر یزد قرار گرفت. گفته شده که محمد تقی خان در آغاز، قناتی را به طول حدود 65 کیلومتر احداث کرده و آب را از مهریز به سمت یزد و سپس محل کنونی باغ هدایت می کرده و آنگاه دارالحکومه خود را بنا نهاده است. باغ یاد شده که حدود هفتاد هزار متر مربع مساحت دارد، توسط ساختمان های زیبا، حوض ها و آب نماهای رویایی آراسته شده بود. فضاهای مابین اجزای باغ، توسط درختان انگور، انار و گل های متنوع زینتی مزین گردیده بودند.

سرسبزی درختان سر به آسمان دوخته باغ، صدای روح بخش آب و گذرگاه های بهشت گونه آن بار سنگین خستگی ها را از تن می زداید. از آنجا که این باغ نمونه ای شگفت انگیز از بادگیر را در خود جای داده، بسیار مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار دارد. اصالت معماری ایرانی، غرفه های صنایع دستی و نیز شب های زیبا و خیره کننده باغ ازجمله مواردی هستند که در طی بازدید از آن روح را نوازش می دهند. باغ دولت آباد یزد با شماره ثبت 774 در تاریخ 23 بهمن 1346 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است؛ همچنین این باغ در سال 1390 نیز در فهرست ثبت جهانی یونسکو قید گردیده است. در گذشته آبیاری باغ توسط قنات تاریخی آن صورت می گرفته است. آب این قنات پس از طی 50 کیلومتر به یزد و سپس باغ دولت آباد می رسیده است. اکنون باغ مذکور توسط چاهی نیمه عمیق آبیاری می شود. در آغاز ورود پس از آنکه از درب ورودی باغ دولت آباد گذشتیم، از هشتی باغ عبور می نمائیم و در مسیرِ مستقیم به حوض نسبتا طویل آن می رسیم. در جهت راست حوض، عمارت تابستانه یا شاه نشین را می بینیم و در جهت چپ نیز، عمارت تالار آیینه یا زمستان خانه را مشاهده خواهیم کرد.

اگر بخواهیم به طور کلی این باغ را معرفی کنیم بخش های اندرونی و بیرونی یا جلوخان، دو بخش کلی آن به شمار می آیند. همچنین اگر بخواهیم از دیدگاه گونه شناسیِ عملکردی به باغ دولت آباد بنگریم، می توانیم آن را یک باغ سکونتگاهی – حکومتی معرفی کنیم. در قسمت بیرونی باغ، تشریفات حکومتی، اداره امور شهر و نیز مراسم ورزشی صورت می گرفته است. قسمت اندرونی باغ دولت آباد، حریم خصوصی و اقامتگاه به شمار می آمده است. در اینگونه باغ ها معمولا عرصه اندرونی از سایر عرصه ها جدا می شده است، به طوری که نگهبان یا دربانی بر آن نظارت داشته است. مجموعه ساختمانی را قسمت هایی نظیر بادگیر تابستانه یا هشتی، حرمسرا، بهشت آئین، مطبخ یا آشپزخانه، برج دیده بانی، آب انبار خصوصی و اصطبل تابستانه و زمستانه فضای اندرونی در بر داشته اند.

بنای عمارت یا هشتی، از اجزای مهم مجموعه باغ محسوب می شود. ویژگی منحصر به فرد این نقطه از باغ، تلفیق جریان هوا و آب به زیبا ترین شکل است. وقتی باد و آب با هم تلفیق می شوند در حوض های موجود در ساختمان جریان می یابند و هوای خنک و دلپذیر بادگیر را به جهت شاه نشین و نیز تالار منتقل می نمایند؛ از این رو این بنا را با نام تابستانه نیز می شناسند. بنای مذکور از سه بخش شاه نشین همراه با درهای زیبای مشبک، اتاقک بادگیر، هشتی و نیز اتاق پستو تشکیل یافته است. در این قسمت ساختار بنا به صورت یک هشت ضلعی بوده و بادگیر قرار گرفته در بنا نیز هشت تنبوشه دارد.

در قسمت میانی سقف هشتی، شاهد تزئینات کاربندی بسیار زیبایی هستیم. تزئینات مذکور با سیم گل و دمگیری گچی به شکل بسیار ماهرانه ای جلوه گری می نمایند. دیوارهای بلند خشتی و بسیار زیبایی اطراف باغ را در بر گرفته اند که دارای برج دیده بانی نیز هستند. بخش بیرونی باغ دولت آباد، محل مستقر شدن کاروان ها و نیز رسیدگی به امور حکومتی بوده است. مجموعه ساختمان های این قسمت را جلوخان نامیده و سر در را تالاری به نام آئینه، عمارت تهرانی، دو بازارچه و آب انبار عمومی تشکیل می داده است. درب اصلی این قسمت از باغ در خیابان شهید رجایی، در محله ای به نام چهار منار و در داخل کوچه ای به نام فردوسی قرار گرفته است؛ درب دیگر آن نیز در بلوار دولت آباد واقع شده است.

آنچه در مجموع می توان در خصوص باغ دولت آباد یزد عنوان نمود، طراحی اصیل و بدیع ایرانی در کنار مرغوبیت مصالح به کار رفته در آن می باشد. این مصالح مرغوب و بی نظیر که در مجموعه بناهای باغ به کار رفته اند، بر ارزش معماری آن می افزاید. شاخص ترین مصالح موجود در این باغ، سنگ های مرمر هستند. عنوان شده که این سنگ ها از شهر میانه به این نقطه انتقال یافته اند اما همچنان این سوال باقی می ماند که با وجود سنگ های مرمر مرغوب در شهر یزد، چرا اثری از آن ها در بناهای مذکور باغ یافت نمی شود.

بسیاری از گردشگران تمایل دارند بتوانند از زمان خود حداکثر استفاده را کرده و از کلیه جاذبه های ددینی شهر یزد دیدن کنند. یکی از مجموعه های تاریخی و زیبا که در نزدیکی باغ دولت آباد قرار دارد مجموعه خان یزد است که شامل بازار، حمام، میدان و مدرسه می باشد. این مجموعه که یکی از جاهای دیدنی یزد محسوب می شود از بناهای دوران قاجار بوده و بازدید از آن برای اکثر افراد جالب توجه خواهد بود.