جشن خرمن در گیلان

جشن خرمن گیلان یکی از جشن های محلی و منطقه ای است، که ریشه در آئین مرز و بوم این سرزمین کهن دارد. این جشن نمادی از قدر شناسی، دوستی و همکاری مردم سرزمین گیلان به شمار می آید، و هر ساله در پایان فصل زراعی به شکرانه ی نعمات خداوندی برگزار می گردد. جشن خرمن را معمولا در اواخر هفته و در روز های پنج شنبه یا جمعه و در اواخر ماه شهریور برگزار می نمایند. در واقع تاریخ این جشن با پایان فصل برداشت برنج در گیلان همراه است. این جشن امروزه با رویکرد جدید سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گیلان، به منزله ی احیای سنت های دیرین منطقه، در گاه شمار جشن های استان قرار گرفته است. با سفر به استان گیلان و رزرو هتل های گیلان نظیر هتل بزرگ (کادوس) رشت و رزرو هتل معین فومن و نیز رزرو هتل بهشت تالاب بندر انزلی، علاوه بر جاذبه های تاریخی و طبیعی گیلان از جشن های آئینی این منطقه دیدن نمایید و سفری خاطره انگیز و متفاوت را تجربه نمایید.

معرفی جشن خرمن یا آئین شکرگزاری برداشت برنج در گیلان
آئین های برجای مانده در گیلان نمادی از باورها و اعتقادات ریشه دار محسوب می شوند، که از گذشتگان آنها به یادگار مانده اند. یکی از این آئین ها برگزاری جشن خرمن می باشد. جشن خرمن دارای قدمت و پیشینه ی تاریخی نسبتا طولانی بوده و به نوعی بیانگر هویت فرهنگی اقوام ساکن در منطقه می باشد. این جشن آئینی بر پایه ی رسوم کشاورزی شکل گرفته و با نوع معیشت مردم گیلان و تولید برنج در این منطقه مرتبط می باشد. جشن آئینی خرمن در نیمه ی پایانی شهریور ماه به شکرانه ی برداشت محصول برنج در گیلان برگزار می شود. در برخی منابع عنوان شده است که جشن خرمن از دوران قاجار تا به امروز به منزله ی فراغت از دشواریِ شالی کاری در شالیزار ها، پس از فصل برداشت برپا می شود. اما برخی نیز بر این باورند که این جشن ریشه در باور های کهن داشته و دارای پیشینه ای بسیار کهن می باشد.

در باور مردمان گیلان، شالی و شالی کاری جایگاه خاصی داشته و در پایان فصل برداشت، برنج برای آنها نمادی از خیر و برکت روز افزون به شمار می آمده است. از گذشته های دور تا به امروز در گیلان رسم بر آن است که وقتی برداشت برنج به اتمام می رسد، کشاورزان آخرین خوشه ی برنج را بریده و با خود به منزل می برند. آنگاه آن خوشه را در فضایی آزاد یا جایی که در معرض دید همگان باشد، قرار می دهند. این عمل به منزله ی نشان دادن آن به اعضای خانواده و حتی میهمانان می باشد. کشاورزان گیلانی معتقدند آخرین خوشه ی برنج، به منزله ی افزایش خیر و برکت در آن سال می باشد. خوشه ی مذکور را به مدت یک سال در خانه نگهداری نموده و در سال بعد، برنج آن را از خوشه جدا می نمایند. مقداری از این برنج را به گاو نر که در گویش محلی به «ورزا» معروف است، می دهند. گاو نر یا ورزا، زمین را آماده ی کشت می نموده است. بقیه ی برنجِ خوشه را نیز به منزله ی افزایش خیر و برکت در خزانه ی برنج سال جدید می ریزند.

در شهر ها و روستاهای استان گیلان، آئین های متفاوتی جهت جشن خرمن وجود دارد. اما همه ی این آئین ها با جشن، شادی، مژدگانی دادن و آواز همراه است. فومن، صومعه سرا، رضوانشهر، روستاهای اطراف زیبا کنار، رودسر، چابکسر و …. از جمله مناطقی هستند که با جدیت و هر ساله این آئین را برگزار می نمایند. در گذشته های دور، شالی کاران استان گیلان، پس از آنکه برنج را برداشت و سفید می نمودند، در اولین روز پختن برنج تازه، تعدادی از افراد را که از اقوام، همسایگان و یا اشخاصی که از خوش نام های روستا بودند، برای شام به منزل خود دعوت می نمودند، آنگاه همه در کنار هم می نشستند و پس از طلب برکت و نیایش، غذا را صرف می نمودند. میزبان نیز مقداری از برنج را برای پرندگان خانه کنار می گذاشت تا آنها نیز در برکت شالیزار و جشن سهمی داشته باشند.

اما امروزه در گیلان جشنواره های خرمن، با نزدیک شدن به فصل پاییز و در روز های پایانی شهریور به صورت گروهی و دسته جمعی در اکثر شهر های استان بر پا می گردد. این سنت قدیمی به منزله ی شکر گزاری از خداوند بعد از برداشت برنج و رفع خستگی کشاورزان در میان شور و نشاط مضاعف شرکت کنندگان این آئین کهن برگزار می گردد. جشن خرمن یک جشن نمادین از قدر شناسی، همکاری مردم و دوستی در جهت حفظ و احیای سنت های دیرین و نیز فرهنگ بومی گیلان است. در این جشن آئینی، مراسم برداشت برنج و خرمن کوبی آن به صورت نمادین و همراه با ابزار و ادوات سنتی کشاورزی نمایش داده می شود. شالیکاران نیز در روز جشن با لباس های سنتی گیلان حاضر می شوند و به خواندن آواهای محلی و سُرنا نوازی می پردازند. همچنین در این جشن، کشاورزی با تجربه و کهنسال در حالی که لباسی محلی بر تن دارد، سه بار مجمعه ای (نوعی ظرف مسی دایره شکل) را به سوی آسمان بلند می نماید و از پروردگار باران و آفتاب، که عناصر مورد نیاز و حیاتی برای رشد خوشه های برنج به شمار می آیند، طلب می نماید.

بعد از این مرحله، به صورت نمادین و با حرکاتی موزون و نمایشی، مراحل کاشت، داشت و برداشت برنج را به نمایش می گذارند. در پایان جشن نیز با قرار دادن مجمعه ای پر از دانه های برنج بر سر خود و بلند نمودن دست هایشان به سمت آسمان، شکر نعمات را به جای می آورند. در جشن آئینی خرمن، دختران و زنان گیلانی در حالی که لباس های رنگارنگ محلی منطقه را بر تن دارند، حضور می یابند، و در غرفه های مشخص به عرضه و فروش شیرینی های سنتی و صنایع دستی می پردازند. در این جشن عطر غذاهای سنتی استان گیلان و نیز بوی دلنشین آش، همراه با صدای ساز، آواز و نیز ترانه های محلی، موجی از طعم، عطر و نوای شادی را در محیط پیرامون می پراکند.

مراسم عروس بران، بخشی دیگر از برنامه های جذاب جشن خرمن به شمار می آید. عروس بران و نیز برگزاری جشن ازدواج جوانان از دیر باز در گیلان، همزمان با جشن خرمن، ازنوعی شگون و خوش یُمنی برخوردار بوده است. این باور تا به امروز نیز ادامه داشته است. در مراسم سنتی و نمادین عروس بران، عروس و داماد از میان صدای دُهُل و شور و شادی مدعوین عبور می نمایند. دختر های جوان هم به دنبال آنها، در حالی که سینی های حاوی خوشه ی برنج و شیرینی را بر سر دارند، با شادی و پایکوبی مضاعف، آن ها را تا خانه ی بخت همراهی می نمایند. این جشن مملو از صدای ساز، دهل، شادی و حس شکرگزاری از برداشت محصول است و از این منظر برای مردم شوق بسیاری به همراه دارد.

همچنین قابل ذکر است که در کنار سُرنا نوازی، رقص خرمن و موسیقی سنتی گیلان، اجرای بازی ها و سنت های کهن گیلان نظیر لافند بازی یا طناب بازی، کشتی گیله مردی، مسابقه های شاد و نمایش ادوات سنتی کشاورزی، فضای شادی بخش جشن خرمن را از شور مضاعفی لبریز می نماید. گفتنی است که جشن خرمن تا تاریک شدن هوا ادامه می یابد، و از اهداف برگزاری آن احیای سنت ها توسط میراث فرهنگی با همکاری مردم و نیز کشاورزان است، به طوری که امروزه جشن خرمن در گاه شمار جشن های استان گیلان به ثبت رسیده است و هر ساله با شور و استقبال بی نظیری بر پا می گردد.