وقتی موضوع زمینشناسی و غرش زمین در کالیفرنیا به میان میآید، گسل سَن آندریاس معمولاً ستاره نمایش است. اما اینبار ناحیهای در نزدیکی این گسل بهدلیل وجود دیگی اسرارآمیز از گل جوشان نظر همگان را به خود جلب کرده است.
این توده دیاکسید کربن و گل سالانه در حدود 6 متر سفر میکند و تا کنون حوضچهای به مساحت 2229 کیلومتر مربع را ایجاد کرده است و تا زمانی که محرک ناشناخته آن از کار نیفتد به حرکت خود ادامه خواهد داد. در حال حاضر دانشمندان نظری قطعی در مورد دلیل این جابهجایی و امکان توقف آن ندارند.
پس دانستههای ما در مورد آن چیست؟
این پدیده نادر از دریاچه آب شور سالتون کالیفرنیا که در نبردی تکتونیک بین گسل سن آندریاس و پشتههای میان اقیانوسی خیز شرقی اقیانوس آرام گسترده شد، شکل گرفت. این محیط منحصربهفرد جاییست که مقدار زیادی از رسوبات رودخانه کلورادو در آنجا انباشته میشود و لایههای زیرین آن در اثر گرما کمی از بین رفته است.
حرکتی مرموزانه در کالیفرنیا
شکلگیری این دیگها و آتشفشانهای گلی اتفاق عجیبی نیست اما مسئله اینجاست که این گلهای جوشان معمولاً بیحرکتند. به همین دلیل است که حرکت این دیگ گلی بین سالهای 2015 تا 2016 نظر دانشمندان را به خود جلب کرد.
این دیگ گلی در حال حاضر در شمال نیلَند قرار دارد و در حال حرکت به سمت مسیر راهآهن یونیون پاسیفیک است که این مسئله باعث نگرانی مهندسین آنجا شده است. حفاری چاهی به منظور کم کردن فشار منشأ گاز بیتأثیر بود و فرو کردن دیوارههای استیل در عمق 24 متری زمین نیز سهلانگاریای بیش نبود؛ دیگ گلی بهراحتی از زیر این دیوارهها عبور کرد به حرکت عجیب و مخرب خود ادامه داد.
به گفته فیزیکدانی بهنام دیوید لینچ که سالها خصوصیات زمینگرمایی این ناحیه را مورد مطالعه قرار داده، «تا بهحال کسی یک دیگ گلی در حال حرکت را مشاهده نکرده است». از دیگها یا آتشفشانهای گلی معمولاً آب چندانی خارج نمیشود اما این یکی بسیار پرانرژیست و روزانه در حدود 40000 گالن آب تولید میکند و «چشمه گل» نامیست که لینچ و دیگر متخصصین برای آن انتخاب کردهاند.
آتشفشانهای دروغین و منابع بدبو
علیرغم نتیجهگیری بی پایه و اساس در شهرستان ایمپریال که این چشمه گل را یک چشمه جوشان آب گرم معرفی کردند این گل متحرک با فعالیتهای آتشفشانی نیز بیارتباط است.
دیگها و آتشفشانهای گلی سیستمهای زمینگرمایی ناشی از حرارت ماگمایی (مواد مذاب زیر پوسته کره زمین) مانند پارک ملی زیبای یِلو استون، بهراحتی قابل مشاهده هستند.
اما در این مورد به گفته هادنات، «هزاران سال از آخرین فعالیت آتشفشانی در آنجا میگذرد». 5 گنبد آتشفشانی سالتون (Salton Buttes) که در 12000 سال گذشته شکل گرفتهاند، نمایانگر گذشته ماگمایی این منطقه است که هیچ فعالیت آتشفشانی در آنجا مشاهده نمیشود. همچنین چشمه گل به هیچ وجه داغ نیست و علیرغم ظاهرش همدما با محیط است.
این چشمه همچنین بوی تخممرغ گندیده میدهد که تضمینکننده وجود سولفید هیدروژن است. اگرچه این بو غالباً به فعالیتهای آتشفشانی نسبت داده میشود اما در این مورد خاص وجود باکتریها عامل ایجاد این بوست. در این ناحیه دریاچه نمکی با نام سالتون وجود دارد که از انفجار یک کانال آبیاری در سال 1905 پدید آمده است. این کانال آبیاری در حال حاضر با گریزآب کشاورزی پر میشود و کود موجود در این آبها باعث شکلگیری جلبک میشود. مردن جلبکها باعث ایجاد باکتریها بر روی آنها میشود و مقدار زیادی سولفید هیدروژن تولید میشود.
ممکن است این چشمه آب گرم از مخزن بدبو انشعابی میگیرد یا اینکه به گفته لینچ این بو منشأیی وابسته به زمینشناسی دارد.
علاوه بر حرکت این چشمه گلی، این تصور نیز وجود دارد که شاید این برآمدگیهای زمینگرمایی مرتبط با گسل سن آندریاس باشد. تحقیق پیشین انجامشده توسط لینچ و هادنات نشان داد که ممکن است این ارتباط وجود داشته باشد، اما هنوز ثابت نشده است.
این چشمه گلی در نزدیکی گسل ویستِر که امتداد جنوب شرقی گسل سن آندریاس است، قرار دارد. هر چند به نظر میرسد که این چشمه مسیری را در زوایای سمت راستی گسلهای اصلی این ناحیه دنبال میکند. شاید با عبور از این ناحیه گسل دیگری را دنبال کند اما مشخص نیست که چرا این دیگ گلی تبدیل به شکاف نمیشود، بهگونهای که گازها بتوانند از آن متصاعد شوند.
به نظر میرسد این معما به این زودیها حل نشود. نه سازمان زمینشناسی امریکا و نه سازمان زمینشناسی کالیفرنیا فعالانه این پدیده را مورد مطالعه قرار ندادهاند؛ انجام تحقیق پرهزینه است و آنها روی پروژههایی کار میکنند که شانس موفقیت در آنها بیشتر است. لینچ میگوید که در حال کار کردن روی طرحیست که هنوز وقت اعلام آن نرسیده است.
در عین حال، مسیر حرکت این دیگ گل راهآهن موجود در منطقه را تهدید میکند، به همین دلیل یونیون پاسیفیک مسیری فرعی را بهعنوان طرحی اقتضایی احداث کرده است. در حال حاضر به نظر میرسد بهترین کاری که میشود انجام داد دور شدن از مسیر این معمای گلیست.