کلان شهر مشهد از شهرهای مهم تاریخی و قدیمی ایران است که در روزگار حاکمان مختلف دست‌خوش تغییرات بسیاری بوده است. تغییراتی که گاهی شهر را مرفه و زیباتر ساخته و گاهی از سنت و گذشته دور کرده است. اگر بخواهید نشان اصالت و معماری را در این دیار بگیرید؛ غیر از جاذبه های تاریخی باید سری به خانه های تاریخی مشهد بزنید تا به مانند ریسمانی قوی شما را به دورانی نه چندان دور وصل کند.
پیشرفت شهرسازی، ساخت بناهای مدرن چون هتل های مشهد و… هر چند به رفاه اهالی و گردشگران کمک کرده‌اند؛ اما قدم زدن و بازدید از این خانه های تاریخی، لطف و صفای دیگری دارد. همراه ما باشید تا با هم سری به گذشته‌ها بزنیم و در خانه‌هایی قدم بزنیم که روزگاری حاکمان، تاجران و مردم عادی در آنها زندگی می‌کرده‌اند و در هر خشت این بناها داستان‌های تلخ و شیرین فراوانی نهفته است.
خانه های قدیمی اطراف حرم امام رضا
زمان بازدید از جاهای تفریحی مشهد یکی از مواردی که نباید از آن ساده گذشت، خانه های تاریخی در مشهد است. خانه‌هایی که با سر زدن به هر کدام از آنها به روزگاری سفر می‌کنید که تصویر آن را در فیلم‌های قدیمی و تاریخی دیده‌اید. بازدید از این خانه‌ها ما را با گذشته، آیین، سنت و سبک معماری ایرانی بیشتر پیوند می‌دهد؛ پیوندی که ناخودآگاه ما را به سمت این مکان‌ها می‌کشاند.
در راهنمای سفر به مشهد، می‌خوانید که حرم امام رضا در بافت قدیمی شهر قرار دارد و موقعیت جغرافیایی آن، به گردشگران این امکان را می‌دهد تا از خانه های قدیمی اطراف حرم امام رضا دیدن کنند. در ادامه شما را با مهم‌ترین خانه های تاریخی مشهد که بعد از زیارت می‌توانید به سراغ آنها بروید بیشتر آشنا می‌کنیم تا راهنمایی برای گردش جذاب شما باشد.
۱. خانه کوزه کنانی مشهد
از دیگر خانه های تاریخی شهر مشهد که سن آن به دوره معماری باشکوه قاجار می‌رسد می‌توانیم به خانه تاریخی کوزه کنانی اشاره کنیم. قدمت این خانه را به سال ۱۲۴۸ شمسی نسبت می‌دهند که مساحتی در حدود ۱۰۰۰ مترمربع دارد. خانه در اصل مربوط به شخصی تاجر به نام کوزه کنانی بوده است و در حال حاضر از این خانه به عنوان میراث فرهنگی و موزه مشروطه استفاده می‌شود.
در سابقه خانه آمده آیت الله بروجردی به دلیل دوستی با صاحب خانه، هر زمان که به مشهد می‌آمدند در این خانه اقامت می‌کردند؛ همچنین گفته می‌شود رضا شاه پهلوی به مدت یک ماه در این خانه سکونت داشته است.
خانه کوزه کنانی داستان‌ها و روایت‌های بسیاری را شاهد بوده است. ساختمان خانه برای مدتی کنسولگری آمریکا بوده و از آن به عنوان یکی از فهرست آثار ملی ایران یاد می‌شود. خانه کوزه کنانی با جزئیات زیبایی چون نمای خارجی سفید رنگ، درب و پنجره چوبی، دالبرهای روسی، هشتی ورودی و تزئینات آجری، گردشگران را جذب می‌کند.
- آدرس خانه کوزه کنانی: مشهد، خیابان شیرازی، کوچه چهارباغ، کوچه پنجه
- لوکیشن خانه تاریخی کوزه کنانی بر روی نقشه گوگل مپ
۲. خانه رجایی مشهد
یکی دیگر از یادگارهای زیبای دوران قاجار، خانه تاریخی رجایی در مشهد است. این خانه تا چند سال پیش کاربرد مسکونی داشت؛ اما در حال حاضر به مهمانسرا تبدیل شده تا اهالی مشهد و دیگر گردشگران نیز بتوانند از زیبایی‌های آن لذت ببرند.
گفته می‌شود قدمت خانه به اواخر دوره قاجار می‌رسد و این موضوع را می‌توانید از معماری زیبای آن در ورودی بزرگ و دلباز، باغچه بزرگ، حوض فیروزه‌ای، کتیبه‌های قدیمی و آجری و همچنین تزیینات دیگری که در دیواره‌های آن به کار رفته مشاهده کنید. از این خانه تا حرم مطهر امام رضا فاصله چندانی نیست و از خانه های قدیمی در مشهد است که می‌شود به صورت رایگان از آن بازدید کرد.
- آدرس خانه رجایی: مشهد، خیابان امام رضا، خیابان دانش غربی، سرشور ۲۰
- لوکیشن خانه رجایی مشهد بر روی نقشه گوگل مپ
۳- خانه تاریخی احمدیان مشهد
اما به سراغ خانه تاریخی احمدیان مشهد برویم که داستان‌های پرفراز و نشیبی را از زمان ساخت خود تاکنون پشت سر گذاشته است. خانه‌ای که از آن صحبت می‌کنیم در سال ۱۳۸۴ به ثبت ملی رسیده و نام خود را از سید محمد احمدیان حسینی از بنکداران پارچه مشهد در سال ۱۳۳۰ می‌گیرد. معماری متفاوت و تزیینات بسیار باشکوهی که در نمای این خانه دیده می‌شود بیش از هر چیزی نظر گردشگران را به حضور در اینجا جلب می‌کند.
مرمت این خانه زیبا را دختران، پسران و نوه‌های احمدیان انجام داده‌اند. خانه‌ای اصیل و زیبا که درب آن به روی علاقمندان باز است تا به گذشته‌های نه چندان دور سفر کنند. این خانه در حال حاضر به یکی از بهترین کافه رستوران های مشهد تبدیل شده است.
- آدرس خانه احمدیان: مشهد، بالا خیابان، بلوار شهید کامیاب، خیابان آیت الله بهجت، کوچه بهجت ۳
- لوکیشن خانه احمدیان بر روی نقشه گوگل مپ
۴. خانه تاریخی داروغه مشهد
یکی از جاهای دیدنی مشهد نزدیک حرم، خانه تاریخی داروغه است. خانه داروغه به داشتن معماری منحصر به فرد شهرت دارد. این خانه را معماران و بناهای روسی به دستور محمد یوسف خان آخرین داروغه مشهد ساختند.
خانه در خیابان نواب یکی از خیابان های اطراف حرم واقع شده است که دسترسی خوبی به گردشگران برای بازدید می‌دهد. خانه قدیمی داروغه در زمان قاجار، میزبان داروغه شهر بود تا از مهمانان خارجی خود در آن پذیرایی کنند.
بعد از سقوط حکومت قاجار تا سال ۱۳۶۶ این خانه بدون استفاده می‌ماند و پس از آن تا سال ۱۳۹۰ به محلی برای برگزاری مراسم‌های مذهبی تبدیل می‌شود؛ بعد از مرمت و بازسازی، از آن زمان تاکنون نیز به یکی از ارزشمندترین خانه های تاریخی مشهد تغییر کاربری می‌دهد تا گردشگران نیز بتوانند از فضای زیبای آن بهره‌مند شوند.
از ویژگی‌های منحصر به فرد معماری با شکوه خانه داروغه مشهد می‌توان به مواردی چون تلفیق سبک معماری روسی و ایرانی، ایوان‌های طاق‌دار قوسی شکل، شیشه‌های رنگی، تندیس‌های گچی و… اشاره کرد.
- آدرس خانه داروغه مشهد: محله قبر میر، خیابان نواب صفوی، راسته حوض مسگران
- لوکیشن خانه داروغه مشهد بر روی نقشه گوگل مپ
۵. خانه توکلی مشهد
خانه توکلی نام یکی دیگر از خانه های قدیمی مشهد است که در لیست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است. مالک اولیه این خانه تاجری مشهور به نام کشمشیان در دوران قاجار بوده است که بعد از فوت ایشان به آقای توکلی واگذار و فروخته می‌شود. خانه توکلی مشهد را معماری اصیل زیبای ایرانی که در دوران قاجار شکوه خاصی داشته، از دیگر خانه‌های هم رده خود متمایز می‌کنند.
این خانه در یکی از خیابان‌های قدیمی مشهد به نام نواب قرار گرفته است و چند سالی می‌شود که به پایگاه میراث فرهنگی در محدوده حرم تبدیل شده است. از معماری باشکوه این خانه می‌توان به مواردی چون دو کتیبه کاشی کاری شده در قسمت ورودی، کتیبه‌های سنگی، طاق‌های قوسی شکل و ستون‌های آجری در قسمت نمای ساختمان اشاره کرد.
- آدرس خانه توکلی: مشهد خیابان نواب صفوی، کوچه عسگریه
- لوکیشن خانه توکلی مشهد بر روی نقشه گوگل مپ
۶. خانه اردکانی مشهد
اما به سراغ خانه اردکانی مشهد یا همان خانه دولابیان برویم که از آن به عنوان شاهکار هنری در دوران قاجار یاد می‌کنند. این خانه در سال ۱۳۸۴ با عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. موقعیت خانه در مرکز شهر و در نزدیکی حرم مطهر امام رضاست. تمام اجزای معماری سنتی ایرانی که در این خانه به کار رفته است نظر گردشگرانی که اینجا را برای بازدید انتخاب می‌کنند به خود جلب می‌کند.
از کاشی کاری‌ها و تزیینات داخلی تا معماری زیبا در حیات مرکزی، زمستان نشین، تابستان نشین، شاهنشین، تنورخانه و آب انبار و حوضخانه همگی در کنار هم جلوه زیبایی از این بنای باشکوه و تاریخی ساخته‌اند.
- آدرس خانه اردکانی: مشهد، بلوار وحدت، وحدت ۲۱، کوچه صفار هروی (کوچه ساربان ها)، بن بست دوم سمت چپ، پلاک ۱۲۷
- لوکیشن خانه اردکانی بر روی نقشه گوگل مپ
۷. خانه غفوری مشهد
خانه های تاریخی مشهد از نظر شکل ظاهر و معماری تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند که همین تفاوت‌ها آنها را زیبا کرده است. از دیگر خانه های تاریخی مشهد که از نظر معماری و فرهنگی ارزش بالایی دارد، خانه غفوری است.
سن و سال این عمارت به بیش از ۱۵۰ سال می‌رسد که معماران ایرانی آن را بنا کردند و تا دهه ۶۰ نیز به عنوان ساختمان مسکونی از آن استفاده می‌کردند. این خانه در حال حاضر بعد از مرمت و بازسازی به یک کتابخانه تخصصی معماری تبدیل شده و به عنوان خانه تاریخی در سال ۱۳۸۴ در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. خانه غفوری در محله قدیمی عیدگاه در نزدیکی حرم قرا دارد.
- آدرس خانه غفوری: مشهد، خیابان نواب صفوی، کوچه مسجد محمدیه، پلاک ۸۵
- لوکیشن خانه غفوری بر روی نقشه گوگل مپ
۸. خانه امیری
از دیگر خانه های تاریخی در نزدیکی حرم امام رضا، خانه امیری است. خانه امیری تلفیقی از معماری ایرانی و اروپایی را دارد که زمان ساخت آن به دوره قاجار برمی‌گردد. این خانه روزگاری به دستور عباس امیری توسط بهترین معماران آن زمان احداث شده است و گفته می‌شود تا سال ۱۳۶۵ خانواده امیری در آن ساکن بودند.
خانه در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران قرار می‌گیرد. از ویژگی‌های متمایز معماری این خانه می‌توان به قسمت ورودی، تزیینات داخلی، مصالح به کار رفته، نورگیر بودن، آجر کاری و کاشی کاری‌های زیبا اشاره کرد.
- آدرس خانه امیری: مشهد، خیابان نواب صفوی، نواب صفوی ۹، پلاک ۳۵۱
- لوکیشن خانه امیری بر روی نقشه گوگل مپ
۹. خانه اکبرزاده
خانه اکبرزاده نام یکی دیگر از خانه های تاریخی مشهد و ایران است که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. زمان ساخت این خانه به دوران قاجار می‌رسد و در حال حاضر در مالکیت فردی به نام غلامحسین اکبرزاده قرار دارد.
با توجه به آسیب‌هایی که در طی روزگار مختلف به آن رسیده است می‌توان گفت که خطر تخریب آن وجود دارد. از زیبایی‌های معماری خانه اکبرزاده می‌توانیم به طاق‌نماهای حاشیه کاری شده معرق آن اشاره کنیم که جلوه خاصی به آن بخشیده است.
- آدرس خانه اکبرزاده: مشهد، خیابان آزادی، کوچه ساسان، پلاک ۴۹
- لوکیشن خانه اکبرزاده بر روی نقشه گوگل مپ
خانه های تاریخی شهر مشهد
۱۰. خانه مستوفی مشهد
خانه مستوفی یکی از زیباترین خانه های تاریخی مشهد است که در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این خانه زیبا یکی از قدیمی‌ترین مدارس شهر بوده است. عمارت مستوفی در سال ۱۳۸۴ تغییر کاربری می‌دهد و به فرهنگسرای بهشت تبدیل می‌شود.
فرهنگسرا به عنوان یکی از مراکز فرهنگی مشهد، به برگزاری نمایشگاه‌های هنری، کارگاه‌های آموزشی، کنفرانس‌ها، جلسه‌های فرهنگی و ادبی و… مشغول است.
این خانه تاریخی با سنی در حدود ۱۰۰ سال در یکی از قدیمی‌ترین محله‌های مشهد یعنی نوغان واقع شده است. ضلع اصلی خانه مستوفی در حال حاضر در مراحل بازسازی قرار دارد تا بتوان از آن به عنوان یک جاذبه فرهنگی برای بازدید مردم استفاده کرد.
- آدرس خانه تاریخی مستوفی: خیابان امام خمینی، خیابان جنت
- لوکیشن خانه مستوفی بر روی نقشه گوگل مپ
۱۱. خانه پیشه وران مشهد
خانه تاریخی پیشه وران از دیگر خانه تاریخی مشهد است که می‌توان گفت زمان ساخت آن نیز به دوره قاجار برمی‌گردد. اگر به معماری سنتی و اصیل ایرانی علاقمند باشید، فضای زیبای این خانه نظر شما را جلب خواهد کرد. درب و پنجره‌های چوبی، کاشی‌کاری و دیواره‌های آجر چین، دستگاه ریسندگی و حیاط دلنشین، قسمت‌های مختلف این خانه را تشکیل می‌دهند.
این خانه چشم نواز تا کنون چندین بار مرمت شده است. برگزاری مراسم آیینی مثل شاهنامه خوانی و نقالی، روحوضی یا کارهایی چون برگزاری نمایشگاه، فروش صنایع دستی و… در مقاطع زمانی مختلف برای معرفی به گردشگران و نگه‌داری و حفظ این اثر صورت گرفته است.
- آدرس: خیابان آخوند خراسانی ۵، کوچه سه شهید
- لوکیشن خانه پیشه وران مشهد بر روی نقشه گوگل مپ
۱۲. خانه ملک مشهد
خانه ملک یکی از جاهای دیدنی مشهد است که ساخت آن به اواخر دوره قاجاریه برمی‌گردد. این خانه در زمان قدیم، برو بیایی داشته و از خانه‌های بزرگ این شهر به حساب می‌آمد؛ اما در حال حاضر تنها بخش بیرونی آن باقی مانده است. خانه ملک دو طبقه دارد که در طبقه بالای آن سقف مشبک منبت کاری شده با چوب و شومینه گچبری بسیار زیبایی در آن قرار گرفته است.
در حال حاضر از این خانه به عنوان کارگاه آموزشی و یک مرکز فرهنگی، آموزشی استفاده می‌شود. این عمارت متعلق به حسین ملک زاده است، فرد نیکوکار که املاک و زمین‌های بسیاری مثل اراضی کتابخانه ملی، بیمارستان و باغ وکیل آباد را در این شهر وقف کرده است.
- آدرس: ضلع شرقی خیابان امام خمینی، روبروی اداره دارایی
- لوکیشن خانه ملک بر روی نقشه گوگل مپ
سایر خانه های تاریخی مشهد
شهر مشهد به واسطه تاریخ و تمدن کهنی که دارد غیر از خانه های قدیمی مهم که معرفی کردیم، چندین عمارت و خانه تاریخی دیگر نیز دارد که در این بخش لیستی از آنها در اختیارتان قرار داده می‌شود:
- خانه تاریخی خان منش؛ واقع در خیابان امام خمینی، میدان شهدا
- خانه تاریخی ظریف؛ واقع در خیابان امام خمینی
- خانه نواب صفوی؛ واقع در خیابان نواب صفوی
- خانه موسوی نژاد؛ واقع در میدان شهدا، کوچه حاج آقاجان
- خانه سالاری؛ واقع در چهارراه شهدا، آرامگاه نادر
- خانه موسوی؛ واقع در تپل محله، نوغان ۴
کلام پایانی
خانه های تاریخی بخش مهمی از هویت هر شهر یا روستا هستند، هویتی که اصالت معماری سنتی را به رخ می‌کشد و داستان‌های فراوانی از زندگی نیاکان ما دارد. در این مقاله به معرفی خانه های تاریخی مشهد پرداخیتم تا بتوانید چهره زیبا و متفاوت‌تر از تمام جاذبه های مشهد ببینید. اگر شما نیز تجربه بازدید از این خانه‌ها را دارید، دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.
