محله جلفا اصفهان، طعم کوچ از حاشیه ارس تا زاینده رود

نمیدانم تا چه حد اهل کشف کردن هستید و یا به چه دلیلی سفر می کنید اما اگر از آن دست مسافرانی هستید که به هر شهری که می رسند آن را زیر و رو می کنند تا به یک مقصد خاص و استثنایی برسند، این بار شما مخاطب ما هستید. مقصد این بارمان شهر اصفهان است. حتما می گویید باز هم یک مقصد تکراری!!! ولی مگر اصفهان تکراری می شود؟ با اینکه جاهای دیدنی اصفهان جاذبه های سراسر تاریخش هیچ گاه تکراری نمی شوند اما این بار از میدان نقش جهان گذشته و عازم یک مقصد خاص در یکی از محلات اصفهان هستیم. دنیایی نو که یادگاری از دوران کهن است و در درون شهر اصفهان مثل گاو پیشانی سفیدی است که برخی نادیده از کنارش رد می شوند بی آن که بدانند چند قدم آن طرف تر زیر پوست شهر دنیایی متفاوت در جریان است که بر روی نقشه جلفا، اصفهان را به هم وصله زده است. حتما می گویید پس این همه فاصله چه می شود.

عجله نکنید به دنبال آدرس جلفا اصفهان که بگردید سر از مکانی در می آورید که آنقدرها هم غریبه نیست. آدرس محله جلفا اصفهان سر نخ ما برای آغاز این سفر خاص و جذاب است، بنابراین با ما همراه شوید و رزرو هتل را در میان انبوه هتل های اصفهان به ما بسپارید تا لذت سفر در کامتان چند برابر شود.

محله جلفا در اصفهان
باور کنید چاره ای نداریم برای آغاز هر سفری در اصفهان باید یک سر تا دوران صفوی برویم و برگردیم. به روزگاری که شاه عباس در حال توازن قدرت با رقیب دیرینه عثمانی بود. به دستور شاه عباس ساکنان یک شهر باید بار سفر بسته خانه و کاشانه را رها کرده و دیار خود را ترک می گفتند، تا دست رقیب در پوست گردو بماند. اسناد تاریخی نشان می دهند که مردم با دستور پادشاه سه روزه شهر را تخلیه کردند. جلفا شهری در نخجوان امروزی که حالا جزو خاک آذربایجان است نقطه آغاز داستان است. مردمان این دیار که همه از ارامنه بودند به یکباره از شهر خود کوچانده شدند. سفری طولانی آغاز شد و زمستان سخت سال 1012 شمسی همزمان با کوچ در مسیر طی شد و با آغاز بهار مردم جلفا عازم اصفهان و چهارمحال شدند.

3000 خانواده خود را به شهر اصفهان و اطراف آن رساندند. پادشاه برای اینکه حسن نیت خود را نشان بدهد در حاشیه زاینده رود زمین هایی را به مسافرین اجباری اصفهان اهدا کرد. این ماجرا آغازی بر قدمت قریب به چهارصد ساله یکی از محلات اصفهان است. محله ای که حالا دیگر به دور از شهر اصفهان نیست بلکه خیابان حکیم نظام و نظر مستقیما شما را به آن می رسانند و طوری در بافت شهر فرو رفته که تصور فاصله آن روزهایش کمی سخت است. ارمنی های مهاجر به یاد موطن اصلی خود نام جلفا را بر این شهرک نهادند.

کم کم ساخت و سازها جان گرفت و البته الطاف شاه عباس یکم سبب شد تا ارمنی های دیگری هم به این شهر بیایند. خانه ها به سبک و سیاق ارمنی ها ساخته شد اما این بار با مصالح رایج در اصفهان! یک خیابان از شرق تا غرب کشیده شد که در سر غربی آن خانواده سرشناس خواجه سرافرازیان سکنی گزیدند و در سمت شرقی خانواده یمانیان و بدین ترتیب دروازه غربی به نام سرافرازیان و دروازه غربی به نام یمانیان شهرت یافت. فضای ما بین به ده قسمت تقسیم شده و ساخت و سازها آغازشد. اولین سازه هایی که در کنار خانه ها جان گرفتند کلیساها بودند.
حالا کلیساها رنگ و بویی کاملا مسیحی به این منطقه داده بودند. چندین حمام، بازاری بزرگ، دو کاروانسرا در کنار یک میدان مربعی شکل از دیگر سازه های محله ارمنی ها بود که به جلفا شکل و شمایل یک شهر دنج و زیبا را داد. گورستان ارامنه که حالا برای خودش یک موزه تمام عیار است هم در انتهای شهرک قرار می گرفت. ارمنی ها مردمانی توانمند و صنعتگر بودند. تارسازی، طلا و جواهر سازی، بافندگی و … از آنان مردمانی قدرتمند ساخته بود.
پنج محله با نام های میدان بزرگ، میدان کوچک، چهارسو، قاراکل و هاکوپجان با شکل و شمایلی خاص در زمان شاه عباس اول شکل گرفتند که اکنون جلفای قدیم نامیده می شوند. ارمنی ها که تخصص خوبی در کارهای دستی و ظریف و همچنین سنگ تراشی و تجارت داشتند به سرعت ثروتمند شده و کلیساهای بیشتری ساختند.

با گذشتن نیم قرن از زمان مهاجرت و با افزایش جمعیت ارامنه ی ساکن محله جلفا در زمان شاه عباس دوم دو محله دیگر هم که ساکنین ایروانی و تبریزی ها در آن زندگی می کردند نیز به این شهرک اضافه شدند و تعداد بخش های شهرک به هفت رسید. بافت های جدید محله، جلفای نو نامیده می شد. حالا تمام اهالی اصفهان سنگ تراش ها و صنعتگران این ناحیه را به خوبی می شناختند و در کنار نوای اذان صدای ناقوس کلیساها هم بخشی از اصفهان بود.

ارامنه تاثیر بسزایی در پیشرفت آن روزهای ایران داشتند، مثلا همین ماشین چاپ نخستین بار توسط خاچاطور کساراتسی خلیفه ارامنه به ایران آورده شده است که حالا مجسمه یادبودش در یکی از محلات جلفا قرار دارد. حالا سال ها از آن روزها گذشته و فقط دو محله ایروانی ها و تبریزی ها هنوز کاملا ارمنی نشین هستند و در بقیه قسمت های جلفا مسلمانان بسیاری ساکن هستند. اینجا مابین ارامنه و مسلمانان صمیمیتی برقرار است که ارزش و اعتبارش برتر از تمام ثروت هاست، شاید همین تفاوت ها و صمیمیت هاست که ایران را تا این اندازه خواستنی و دلربا کرده است. بیایید گشتی در کوچه پس کوچه های محله جلفای اصفهان بزنیم.

جلفای امروز، لذت پیاده روی در شهر
از همان ابتدای ورود به محله جلفا سنگ فرش های کوچه و خیابان ها چشمتان را خواهد گرفت. تفاوت حتی با وجود بناهای مدرن امروزی به خوبی پیداست. میدان جلفا با دستفروش ها و مغازه های قدیمی و کوچک که اصلا باورتان نمی شود که هنوز هم قفل درب هایشان صبح به صبح باز می شوند شبیه یک موزه طبیعی است. این مغازه های کوچک حالا تبدیل به یک جاذبه در میدان جلفا شده است. ساعت های بلند بالا و ناقوس کلیساها از تمایزات بارز این منطقه است، البته همه خشتی و این تفاوق شهرک اروپایی ما با شهرهای اروپایی آن ور آب است.

کلیساها بخش مهم محله جلفا را تشکیل می دهند. 11 کلیسای تاریخی و قدیمی که برخلاف دوستان اروپایی شان شکل و شمایلی اصفهانی دارند و با خشت و خاک ساخته شده اند. کلیساهایی که گنبدهایشان شما را به یاد مساجد اصفهان می اندازند. برخی خانه های قدیمی هنوز پابرجاست و گاه گداری نوشته هایی به زبان ارمنی بر سر در خانه ها چشم نوازی می کند. اما در میان همه دیدنی های جلفا کافه های هزار رنگ جلفا حسابی خودنمایی می کنند. کافه هایی گاه با شکل و شمایلی کاملا اروپایی که بوی چوبشان هوش از سر می پراند. گلدان ها زینت بخش کافه ها و کوچه هاست. بوتیک ها و مغازه های شیک و آنچنانی از جلفا یک محله جوان پسند ساخته که وجود این تعداد کافه و رستوران آنچنانی را توجیه می کند.
مجسمه هایی با شکل و شمایل مسیحی و البته گفتگوی جالب ارمنی ها به زبان آبا و اجدادی شان شما را از فضای چند کوچه آن طرف تر اصفهان کاملا بیرون می کشد و در جلفا غرق می کند. سر یک ساعت مشخص صدای ناقوس کلیساها بلند می شود و فضا را برای لحظاتی هر چند کوتاه تغییر می دهد. حتما خودتان را در کوچه پس کوچه های جلفا به یک قهوه خاص و اعلا دعوت کنید چرا که بوی قهوه های جلفا مست کننده است.

مثلا کافه فیروز که از شیوه چیدن میز و صندلی های چوبی زیبایش گرفته تا عتیقه های ریز و درشتی که تمام کافه را پر کرده اند، شما را با انواع و اقسام خوردنی ها به اعماق تاریخی جذاب می برد. کوچه های پر پیچ و تاب قدیمی جلفا در کنار درختان بلند بالا آن ها را تبدیل به جذاب ترین کوچه های شهر کرده است. چندین کلیسا، موزه جذاب آثار ارامنه و کافه هایی که در دل بناهای تاریخی جلفا همانند حمام ها و خانه های تاریخی شکل گرفته اند، در کنار مراکز خرید متنوع و مدارس موسیقی و البته آرامش و نظم خاص آن از جلفا یک مقصد تمام عیار ساخته است. جلفا را می توان رمانتیک ترین شهرک اصفهان نامید.

همه ساله با فرا رسیدن سال نو مسیحی حال و هوای جلفا هم عوض می شود. بوی شیرینی مخصوص ارامنه و کاج های آذین بندی شده و کوچه های آراسته شده چهره جلفا را حسابی تغییر می دهند. بابانوئل ها هم که حسابی سرشان شلوغ است در کنار کاج ها شور و شوق را به خیابان های جلفا بازمی گردانند. اگر قصد اقامت در جلفا را داشتید می توانید سری به هتل جلفا اصفهان بزنید. جلفا پر از گنجینه های تاریخی است که برخی از آن ها شهرتی جهانی دارند و اگر سری به آن ها نزنید دست خالی از جلفا بازگشته اید!

• کلیسای مریم
ارمنی ها در همان ابتدای ورود یک کلیسا ساختند که به کلیسای هاکوپ یا همان یعقوب شهره شد، اما این کلیسای کوچک جوابگوی نیاز تعداد ارمنی های ساکن نبود، بنابراین کلیسای دیگری در مجاورت آن بنا شد که مریم مقدس نامیده شد. آودیک دیگر تاجر نامدار ارمنی بانی اصلی این کلیساست. نقاشی های حیرت انگیز و گنبد سحرانگیز تالار کلیسا هوش از سر هر بیننده ای می پراند. کاشی کاری ایرانی از دیگر زیبایی های این کلیساست. این دو کلیسا به ترتیب اولین و دومین کلیسای اصفهان هستند که در زمان شاه عباس اول ساخته شده و هم اکنون در میدان جلفا قرار دارند. خواجه آوریک در گوشه ای از همین کلیسا به خاک سپرده شده است.

• کلیسای وانک

• کلیسای بیت لحم
در کنار کلیسای مریم در میدان جلفا، کلیسایی قرار دارد که از جایگاه بالایی برخوردار است. یادگاری از دوران صفویه که خواجه پطرس آن را بنیان نهاده است. استادان ایرانی و ارمنی دست به دست هم داده و شگفتی آفریده اند. نقاشی های حیرت انگیز در کنار کاشی کاری های جذاب و هفت رنگ اصیل ایرانی از بیت لحم یک بنای جاودانه ساخته است. این کلیسا بزرگترین گنبد خشتی و آجری را داراست. خواجه پطرس و اعضای خانواده اش در این کلیسا آرام گرفته اند.

• کلیسای گئورگ مقدس
یک زیارتگاه برای ارمنی ها. یک کلیسای ساده و بی آلایش در محله میدان کوچک، که قطعه سنگ های کلیسای ارمنی ها در موطن اصلی شان در ساخت آن به کار رفته است. کلیسایی بدون نقاشی های آنچنانی که یک تابلوی کاشی کاری شده از تصویر حضرت مریم و حضرت مسیح که تاریخ طراحی آن هم در زیر تصویر درج شده است.
علاوه بر این کلیساها تعداد 8 کلیسای دیگر نیز در محله جلفا قرار دارد که بازدید از آن ها خالی از لطف نیست.

• موزه کلیسای وانک
در حیاط کلیسای تاریخی وانک یک موزه خاص قرار دارد که قدمتش به بیش از یکصد سال می رسد. انواع انجیل ها و کتاب های خطی کهن به زبان ارمنی، تابلوهای نقاشی که گاه از اروپا به ایران آورده شده اند، فرمان های مربوط به پادشاهان ایرانی در طول تاریخ در رابطه با ارامنه، بسیاری از آیینه کاری های منحصربفرد صفوی، ظروف مقدس، ظروف چینی خاص و لباس های ارامنه از جاذبه های دیدنی این موزه است که حتما باید سری به آن بزنید. در کنار این موزه یک فروشگاه هم تعبیه شده است. باشگاه قدیمی ارامنه که اولین باشگاه بیلیارد منطقه بوده است نیز در ساختمانی قدیمی و بزرگ در نزیکی کلیسا قرار داشته که حالا بخشی از آن تبدیل به سالن بدنسازی شده است.

• مدرسه کاتارینیان
در کنار صومعه راهبان کاتارینیان یک مدرسه قرار دارد که بیشتر از 120 سال قدمت دارد. این مدرسه که در نزدیکی محله قدیمی چهارسوق قرار دارد هنوز هم به عنوان دبیرستان پسرانه مورد استفاده قرار می گیرد.

• مراکز خرید جلفا اصفهان