حکیم ابوالقاسم فردوسی شاعر بزرگ حماسه سرا از چهره های مشهور ایران و جهان است به طوری که تاکنون مجسمه های بسیاری از وی ساخته شده است و برخی از آنها به قدری ارزشمند بوده که امروزه در موزه نگهداری می شود. مهم ترین این ها مجسمه ای است که در میدان فردوسی تهران قرار دارد و فردوسی را با کتاب معروف شاهنامه اش نشان می دهد. برای دیدن از این مجسمه ی زیبا بایستی عازم تهران شوید و به میدان فردوسی در آن بروید.
برای اقامت در تهران نیز نگران نباشید تنها کافی است وارد سایت ایران هتل آنلاین شوید و بعد از مشاهده ی لیست هتل های تهران یکی را به دلخواه انتخاب و رزرو کنید. با رزرو هتل در تهران می توانید اسوده خاطر به سمت پایتخت ایران حرکت کنید و نگران اقامت در آن نباشید.
معرفی کلی
حکیم ابوالقاسم حسن توسی مشهور به فردوسی متولد حدودا ۳۱۹ و متوفی حدودا ۳۹۷ هجری شمسی در ناحیه ی تابران توس خراسان در روستای پاژ به دنیا آمده است.وی در شهر توس درگذشته و در باغ خانوادگی خود به خاک سپرده شده و به یکی از جاذبه های گردشگری مشهد تبدیل شده است. آرامگاه فردوسی در شهر توس است.
25 اردیبهشت ماه به نام فردوسی نامگذاری شده است. همان طور که می دانید ایشان خالق اثر مهم و ارزشمندی مانند شاهنامه است. شاهنامه به قدری پرمحتوا و قابل توجه است که تاکنون هنرمندان بسیاری برای بزرگداشت گوینده ی آن آثار مهمی خلق کرده اند. از جمله ی این آثار می توان به کتابت شاهنامه، پرتره های مختلف از فردوسی، نمایش داستان های معروف شاهنامه و برگزاری محافل ادبی اشاره کرد. در این میان مجسمه سازها هم دست به کار شده و به پاس قدردانی از این شاعر بزرگوار تندیس های جالبی از ایشان ساخته اند. تعداد این مجسمه ها به چندین مورد می رسد و هر یک در نقطه ای از ایران یا جهان قرار دارد.
قدیمی ترین مجسمه ای که از حکیم ابوالقاسم فردوسی در کشور ما وجود دارد، مربوط به حدود هشتاد و پنج سال پیش می باشد. در واقع در سال 1313 همزمان با جشن هزاره فردوسی در ایران، حدود 410 دانشجوی ایرانی مقیم اروپا به منظور گرامیداشت فردوسی سفارش ساخت مجسمه ی او را به «لرنزی» مجسمه ساز بزرگ فرانسوی دادند و هزینه ی آن را از جیب خود متحمل شدند. آنها هر کدام مبلغی در حدود ۲۰ تا ۱۰۰ فرانک جمع آوری کرده و کلا پانزده هزار فرانک به لرنزی پرداخت کردند.
قدیمی ترین مجسمه ای که از حکیم ابوالقاسم فردوسی در کشور ما وجود دارد، مربوط به حدود هشتاد و پنج سال پیش می باشد. در واقع در سال 1313 همزمان با جشن هزاره فردوسی در ایران، حدود 410 دانشجوی ایرانی مقیم اروپا به منظور گرامیداشت فردوسی سفارش ساخت مجسمه ی او را به «لرنزی» مجسمه ساز بزرگ فرانسوی دادند و هزینه ی آن را از جیب خود متحمل شدند. آنها هر کدام مبلغی در حدود ۲۰ تا ۱۰۰ فرانک جمع آوری کرده و کلا پانزده هزار فرانک به لرنزی پرداخت کردند.
با اینکه مبلغ کم بود اما زمانی که لرنزی از نیت دانشجویان آگاه شد سفارش آنها را پذیرفت و تندیس را به بهترین شکل ممکن ساخت. در این میان «ابراهیم چهرآزی»، متخصص اعصاب و روان و نماینده ی این دانشجویان شعرهای شاهنامه ی فردوسی را برای لرنزی خواند تا این استاد مجسمه ساز بتواند با الهام از اشعار حماسی فردوسی، تصویری از چهره ی او را در ذهن خود ایجاد کند و آن را در قالب مجسمه به تصویر بکشد.
بدین ترتیب لرنزی طبق تصور ذهنی خود از فردوسی مجسمه اش را ساخت و لازم به ذکر است این تصور با آچه دیگر استادانی مانند ابوالحسن صدیقی ساخته اند متفاوت است و علت آن برداشت ذهنی استاد تندیس ساز فرانسوی از فردوسی است. مجسمه ی فردوسی بعد از تلاش های فراوان توسط لرنزی در تاریخ ۲۸ خرداد سال ۱۳۱۵ در مقابل دانشکده ی ادبیات دانشگاه تهران (باغ نگارستان فعلی) قرار گرفت و تا به امروز در همانجا ماند. باستانی پاریزی در کتاب «شاهنامه آخرش خوش است» از صفحه ۳۵۶ تا ۳۸۰ فهرست اسامی این ۴۱۰ دانشجو را که مصوب ساخت این مجسمه ی زیبا و باارزش شدند به همراه شرح چگونگی همکاری هر یک در ساخت مجسمه آورده است.
بدین ترتیب لرنزی طبق تصور ذهنی خود از فردوسی مجسمه اش را ساخت و لازم به ذکر است این تصور با آچه دیگر استادانی مانند ابوالحسن صدیقی ساخته اند متفاوت است و علت آن برداشت ذهنی استاد تندیس ساز فرانسوی از فردوسی است. مجسمه ی فردوسی بعد از تلاش های فراوان توسط لرنزی در تاریخ ۲۸ خرداد سال ۱۳۱۵ در مقابل دانشکده ی ادبیات دانشگاه تهران (باغ نگارستان فعلی) قرار گرفت و تا به امروز در همانجا ماند. باستانی پاریزی در کتاب «شاهنامه آخرش خوش است» از صفحه ۳۵۶ تا ۳۸۰ فهرست اسامی این ۴۱۰ دانشجو را که مصوب ساخت این مجسمه ی زیبا و باارزش شدند به همراه شرح چگونگی همکاری هر یک در ساخت مجسمه آورده است.
مجسمه ی دیگری که از فردوسی در ایران وجود دارد و البته بسیار هم معروف می باشد مجسمه ای از جنس برنز با ارتفاع ۷ متر است که توسط «رضا یاراحمدی» ساخته شده و امروزه در ساختمان جدید کتابخانه ی ملی تهران می باشد. مورد بعدی مجسمه ی زیبا و دیدنی فردوسی در مقبره اش واقع در شهر توس است. علاوه بر این یک مجسمه به ارتفاع یک متر و ۸۵ سانتی متر از او نیز در شهر رم پایتخت کشور ایتالیا قرار دارد که از جنس مرمر سفید ساخته شده و بسیار تماشایی است. علاوه بر اینها طبق آنچه در برخی از منابع تاریخی آمده ظاهرا علاوه بر ایتالیا، تندیسی از فردوسی شاعر پرآوازه ی ایرانی در کشورهای آلمان، انگلستان، تاجیکستان و فرانسه نیز نصب شده است.
با اینکه تک تک این مجسمه ها زیبا و دیدنی هستند اما معروف ترین آنها در میدان فردوسی تهران قرار دارد. در واقع این میدان به جهت نصب این مجسمه در آن به یکی از مکان های مشهور در ایران تبدیل شد. این مجسمه بعد از مجسمه ای که به دست «راس بهادر ماترا» مجسمه ساز هندی ساخته شد، در سال ۱۳۳۸ هجری شمسی در میدان فردوسی نصب گردید. خالق این اثر زیبا مرحوم «ابوالحسن صدیقی» نقاش و مجسمه ساز برجسته ی ایرانی و از شاگردان نقاش بزرگ کمال الملک است. این مجسمه در هفدهم خرداد ماه ۱۳۳۸ طی مراسم باشکوهی رونمایی شد.
«ابوالحسن صدیقی» از بزرگ ترین مجسمه سازان ایرانی است به طوری که از او به عنوان پدر مجسمه سازی ایران و میکل آنژ شرق یاد می شود. او در مجموع ۸۳ مجسمه ساخته که مهم ترین آن ها، مجسمه ی نادرشاه افشار در مشهد، ابو علی سینا در همدان، سعدی در شیراز، خیام در پارک لاله و فردوسی در میدان فردوسی تهران است. از دیگر کار‌های مهم این هنرمند بزرگ تندیس یعقوب لیث صفاری در زابل است.
او مجسمه ی فردوسی را از جنس سنگ مرمر و به ارتفاع 3 متر ساخت و کار نصب آن را به فرزندش فریدون صدیقی واگذار کرد. پس از نصب این مجسمه در میدان فردوسی تهران خیابان متصل به آن نیز به نام فردوسی شناخته شد. خیابان فردوسی از میدان امام خمینی (توپخانه) شروع می شود و در چهارراه استانبول خیابان جمهوری را قطع می‌کند و در میدان فردوسی به تقاطع انقلاب می رسد. سفارتخانه ی چندین کشور، ساختمان مرکزی چندین بانک مانند بانک ملی و بانک سپه، چندین موزه مانند موزه ی جواهرات ملی و موزه ی سکه ی بانک سپه و چند شرکت و مؤسسه نیز در این خیابان قرار دارند که بر اهمیت هر چه بیشتر آن می افزایند.
تاریخچه نصب مجسمه های فردوسی در میدان فردوسی تهران
تاکنون سه مجسمه از شاعر نامدار ایرانی حکیم ابوالقاسم فردوسی در میدان فردوسی تهران که زمانی یکی از مهم ترین میدان های پایتخت ایران بوده نصب شده است. اولین مجسمه ی فردوسی، دهم مهرماه سال 1324، همزمان با جشن مهرگان ایرانیان باستان، در این میدان نصب شد.
تاریخچه نصب مجسمه های فردوسی در میدان فردوسی تهران
تاکنون سه مجسمه از شاعر نامدار ایرانی حکیم ابوالقاسم فردوسی در میدان فردوسی تهران که زمانی یکی از مهم ترین میدان های پایتخت ایران بوده نصب شده است. اولین مجسمه ی فردوسی، دهم مهرماه سال 1324، همزمان با جشن مهرگان ایرانیان باستان، در این میدان نصب شد.
بانی ساخت دومین مجسمه ی فردوسی، پارسی زبانان هند بودند. در واقع پیشنهاد ساخت این مجسمه در مراسم جشن هزارمین سال تولد فردوسی و همزمان با افتتاح آرامگاه وی از طرف عده ای از پارسیان هند مطرح شد و با موافقت مسئولان انجمن آثار ملی، توسط راس بهادر ماترا – مجسمه ساز بزرگ هندی- ساخته شد. ساخت این مجسمه که دارای دو متر ارتفاع و حدود 5/2 تن وزن بود، در سال 1319 به پایان رسید، اما به دلیل وقوع جنگ جهانی دوم، اهدای آن به کشور ایران تا اواخر سال 1323 به طول انجامید. اما بالاخره در بهمن ماه سال 1323 مقدمات نصب مجسمه در میدان فردوسی انجام گرفت و هشت ماه بعد مجسمه در وسط میدان نصب شد.
چند سال بعد مجسمه ی هندی به رو‌‌به‌روی دانشکده ی ادبیات دانشگاه تهران منتقل شد و یک مجسمه ی دیگر از شاعر ملی فردوسی برای مدت کوتاهی در میدان فردوسی قرار داده شد تا اینکه در سال 1338 سومین مجسمه ی فردوسی که نتیجه ی تلاش مرحوم صدیقی بود در این میدان قرار گرفت و همواره در آنجا ماند. مجسمه ی دوم گویا به مشهد منتقل و به اداره ی میراث فرهنگی این شهر تحویل داده شد.
ویژگی های مجسمه ی موجود در میدان فردوسی تهران
ساخت مجسمه ای که اکنون در میدان فردوسی تهران قرار دارد در سال 1327 و از طرف انجمن آثار ملی طی قراردادی به مرحوم صدیقی که در آن زمان در ایتالیا به سر می برد سپرده شد و بعد از ده سال تلاش و کوشش ایشان در اوایل سال 1338، کار ساختش به پایان رسید و کار نصبش توسط فرزند ایشان یعنی فریدون صدیقی انجام شد. او در زمینه ی مجسمه سازی و مرمت مجسمه دارای تحصیلات آکادمیک بود و آن را در کشور اتریش کسب کرده بود.
این مجسمه، حکیم ابوالقاسم فردوسی را با کتاب شاهنامه در دستش نشان می دهد. جنس این مجسمه از سنگ مرمر کارارا و ارتفاع آن بیش از سه متر است. پایه ی این مجسمه، تخته سنگی با ۵۹ تن وزن است که از کوه الوند واقع در استان همدان تهیه شده و به تهران منتقل گشته و کار نصب مجسمه ی فردوسی بر روی این قطعه سنگ نتراشیده صورت پذیرفته است. اواخر دهه ی ۸۰ و اوایل دهه ی ۹۰، ترس از فرسایش مجسمه ی فردوسی صحبت هایی مبنی بر انتقال آن به یک مکان مناسب تر و نصب یک بدل به جای آن را مطرح کرد. این در حالی است که تاکنون فریدون صدیقی دو مرتبه در سال های ۸۴ و ۸۸ به مرمت این مجسمه پرداخته است.
طبق گفته های فریدون صدیقی «در قسمت پایین مجسمه، پیکر کودکی زال ـ از شخصیت های شاهنامه ـ تصویر شده است و چون زال روی کوه قاف بزرگ شده است، بنابراین پایه مجسمه به صورت یک تخته سنگ طبیعی طراحی شده که حکایت از داستان زندگی زال دارد». اما دکتر میرجلال الدین کزازی از شاهنامه پژوهان بزرگ نظر متفاوتی دارد و می گوید: «بر آن نیستم که آن کودک خُرد، زال باشد، زیرا پذیرفتنی نیست از میان چهره های پُر شمار شاهنامه، آن پیکرتراش یا تندیس ساز زال را برگزیده باشد.
ویژگی های مجسمه ی موجود در میدان فردوسی تهران
ساخت مجسمه ای که اکنون در میدان فردوسی تهران قرار دارد در سال 1327 و از طرف انجمن آثار ملی طی قراردادی به مرحوم صدیقی که در آن زمان در ایتالیا به سر می برد سپرده شد و بعد از ده سال تلاش و کوشش ایشان در اوایل سال 1338، کار ساختش به پایان رسید و کار نصبش توسط فرزند ایشان یعنی فریدون صدیقی انجام شد. او در زمینه ی مجسمه سازی و مرمت مجسمه دارای تحصیلات آکادمیک بود و آن را در کشور اتریش کسب کرده بود.
این مجسمه، حکیم ابوالقاسم فردوسی را با کتاب شاهنامه در دستش نشان می دهد. جنس این مجسمه از سنگ مرمر کارارا و ارتفاع آن بیش از سه متر است. پایه ی این مجسمه، تخته سنگی با ۵۹ تن وزن است که از کوه الوند واقع در استان همدان تهیه شده و به تهران منتقل گشته و کار نصب مجسمه ی فردوسی بر روی این قطعه سنگ نتراشیده صورت پذیرفته است. اواخر دهه ی ۸۰ و اوایل دهه ی ۹۰، ترس از فرسایش مجسمه ی فردوسی صحبت هایی مبنی بر انتقال آن به یک مکان مناسب تر و نصب یک بدل به جای آن را مطرح کرد. این در حالی است که تاکنون فریدون صدیقی دو مرتبه در سال های ۸۴ و ۸۸ به مرمت این مجسمه پرداخته است.
طبق گفته های فریدون صدیقی «در قسمت پایین مجسمه، پیکر کودکی زال ـ از شخصیت های شاهنامه ـ تصویر شده است و چون زال روی کوه قاف بزرگ شده است، بنابراین پایه مجسمه به صورت یک تخته سنگ طبیعی طراحی شده که حکایت از داستان زندگی زال دارد». اما دکتر میرجلال الدین کزازی از شاهنامه پژوهان بزرگ نظر متفاوتی دارد و می گوید: «بر آن نیستم که آن کودک خُرد، زال باشد، زیرا پذیرفتنی نیست از میان چهره های پُر شمار شاهنامه، آن پیکرتراش یا تندیس ساز زال را برگزیده باشد.
من می انگارم که شاید خواست او آن بوده است که به شیوه ای نمادین و بر پایه ساختار شاهنامه، زبان پارسی را در آن کودک به نمود بیاورد.» طبق آنچه کزازی در ادامه می گوید: «فردوسی این کودک را آنچنان پرورده و بالانده است که بُرنایی گردیده است جاودانه، برومند و شاداب! و به سخن دیگر فردوسی کاری را که پیشینیان او تا آن زمان انجام داده بودند به پایان برده است و از همین روی است که شاید آن کودک در دامان فردوسی دیده می شود».
دیگر تندیس های فردوسی
از فردوسی تندیس های دیگری نیز ساخته شده است از جمله ی آنها می توان به تندیس ساخته ی رضا نیک سیرت و تندیس ساخته ی ابوالحسن صدیقی که به دلیل شرایط نگهداری نامناسب از بین رفته اند اشاره کرد. تندیس دیگری به سفارش اداره ی کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری ایران توسط شرکت نشان سازان در سال ۱۳۹۱ طراحی و ساخته شده است که بر روی آن شعر معروف حکیم ابوالقاسم فردوسی (بسی رنج بردم در این سال سی / عجم زنده کردم بدین پارسی) نقش بسته است.
مورد بعدی سردیسی برنزی است که در جلوی در ورودی ساختمان اصلی دایره المعارف بزرگ اسلامی در دارآباد شهر تهران نصب شده است. نمونه ی بعدی تندیسی است که به اندازه ی تندیس موجود در میدان فردوسی تهران به وسیله ی فریدون صدیقی ساخته شده است تا نمونه ی اصلی پس از ساخت موزه ای برای آثار ابوالحسن صدیقی به آن موزه انتقال یابد اما چون این موزه هنوز ساخته نشده این تندیس در جلوی در ورودی برج میلاد تهران قرار دارد.
دیگر تندیس های فردوسی
از فردوسی تندیس های دیگری نیز ساخته شده است از جمله ی آنها می توان به تندیس ساخته ی رضا نیک سیرت و تندیس ساخته ی ابوالحسن صدیقی که به دلیل شرایط نگهداری نامناسب از بین رفته اند اشاره کرد. تندیس دیگری به سفارش اداره ی کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری ایران توسط شرکت نشان سازان در سال ۱۳۹۱ طراحی و ساخته شده است که بر روی آن شعر معروف حکیم ابوالقاسم فردوسی (بسی رنج بردم در این سال سی / عجم زنده کردم بدین پارسی) نقش بسته است.
مورد بعدی سردیسی برنزی است که در جلوی در ورودی ساختمان اصلی دایره المعارف بزرگ اسلامی در دارآباد شهر تهران نصب شده است. نمونه ی بعدی تندیسی است که به اندازه ی تندیس موجود در میدان فردوسی تهران به وسیله ی فریدون صدیقی ساخته شده است تا نمونه ی اصلی پس از ساخت موزه ای برای آثار ابوالحسن صدیقی به آن موزه انتقال یابد اما چون این موزه هنوز ساخته نشده این تندیس در جلوی در ورودی برج میلاد تهران قرار دارد.
تندیس دیگری از فردوسی در شهر ایذه در استان خوزستان، در بلوار دانشجو در مقابل ساختمان دانشگاه آزاد اسلامی این شهر نصب شده است. تندیس دیگری نیز در میدان فردوسی شهر سلماس (شاهپور) قرار دارد که در بهمن ماه ۱۳۹۳ شهرداری اقدام به برداشتن آن نمود ولی ۲۱ تن از استادان زبان و ادب فارسی و تاریخ و فرهنگ ایران و شاهنامه شناسان نسبت به برداشتن آن اعتراض کردند و شهرداری سلماس با دستور وزیر کشور مجبور به بازگرداندن این تندیس در اسفند همان سال شد.
از دیگر مکان هایی که تندیس فردوسی در آن نگهداری می شود می توان به میدان فردوسی کرمانشاه، نیشاپور، بجنورد از ایران، محوطه ی کاخ نیاوران و ساختمان قدیم کتابخانه ی ملی ایران در تهران، دانشکده ی ادبیات دانشگاه فردوسی شهر مشهد، شهر دوشنبه از کشور تاجیکستان، ساختمان اصلی سفارت ایران در شهر پاریس از فرانسه اشاره کرد.
از دیگر مکان هایی که تندیس فردوسی در آن نگهداری می شود می توان به میدان فردوسی کرمانشاه، نیشاپور، بجنورد از ایران، محوطه ی کاخ نیاوران و ساختمان قدیم کتابخانه ی ملی ایران در تهران، دانشکده ی ادبیات دانشگاه فردوسی شهر مشهد، شهر دوشنبه از کشور تاجیکستان، ساختمان اصلی سفارت ایران در شهر پاریس از فرانسه اشاره کرد.
