کوه های گل افشان چابهار

پدیده ی گِل ا‌فشان

کوه های گل‌ افشان چابهار در 95 كیلومتری بندر كنارك از سمت غرب، در دشت وسیع كهیر، نرسیده به روستای تنگ واقع شده اند و شامل سه تپه ی كوچك می باشند که همگی از نوع گل افشان هستند اما تنها یكی از آنها فعال و شبیه آتشفشان است و بقیه چند سال است که کاملا غیرفعال شده اند. قطر دهانه‌ ی هر یک از این تپه ها حدود چند متر است و از دهانه ی گل‌ افشانی كه همچنان فعال است، گلی به رنگ خاكستری بیرون می ریزد و بر دامنه‌ ی تپه جاری می ‌شود. این عمل به طور متناوب انجام می شود و هر ده تا پانزده دقیقه یکبار رخ می دهد. هر بار که این اتفاق می افتد خاك تپه می لرزد و گاهی در لحظه ی خروج گل و لای از دهانه ی تپه صدایی شبیه شلیك تفنگ شنیده می شود. از آنجا که گل و لای از داخل این کوه ها به صورت چشمه وار بیرون می ریزد برخی آن ها را چشمه های گل افشان هم می نامند. جالب اینکه ارتفاع این کوه ها چیزی حدود 100 متر است. لازم است بدانید بهترین زمان بازدید از این جاذبه ی شگرف طبیعی دو فصل بهار و پاییز است. نمونه های دیگری از این کوه های گل افشان در کشورهای جمهوری آذربایجان و آمریكای مركزی نیز وجود دارد اما نمونه ای که در ایران قابل رویت است یکی از بهترین نمونه های آن می باشد. آدرس دقیق این جاذبه استان سیستان و بلوچستان، حدودا 100 کیلومتری شهرستان چابهار است. این کوه ها با نام کوه های گل افشان بندر تنگ هم شناخته می شود و از جمله امکانات رفاهی که در اطراف آنها وجود دارد می توان به سرویس بهداشتی، بوفه و شبکه ی موبایل اشاره کرد.

کوه های گل افشان چابهار

کوه های گل افشان چابهار در موقعیت جغرافیایی N252800 E595559 واقع شده اند. این کوه ها با ارتفاعی تقریبا معادل 100 متر و قطر قاعده ای برابر با چندین متر در فاصله ی تقریبی 100 کیلومتری از شهرستان چابهار در دل بیابانی گسترده قرار گرفته اند. این بیابان ها احتمالا به دلیل اتفاقاتی که در درون زمین رخ داده تشکیل شده است. برای رسیدن به کوه های گل افشان باید وارد چاله ای به عمق 2 متر شد که در فاصله ی 200 متری از کوه ها قرار دارد.
اگر در زمانی که شرایط هوایی مساعد است و خبری از بارندگی نیست از کوه های گل افشان بالا بروید با هیچ مشکلی مواجه نخواهید شد اما در غیر این صورت بالا رفتن از کوه ها کار چندان راحتی نمی باشد. در بالاترین نقطه ی کوه و اصطلاحا قله ی آن چاله ای به قطر حدود یک متر و عمق حدود نیم متر وجود دارد که پوشیده از گل و لای می باشد. حدودا هر ده دقیقه یک بار، مقداری گل و لای با صدای مهیبی شبیه به شلیک تفنگ از این چاله خارج شده و در اطراف پخش می شود. احتمال می رود تمام کوه های موجود در منطقه بر اثر این پدیده ی طبیعی ایجاد شده و تشکیل آنها سالیان سال طول کشیده باشد. تعداد این کوه ها در کل 3 مورد بوده و به نظر می رسد زمانی هر سه ی آنها فعال و گل افشان بوده اند اما امروزه تنها یکی و بلندترین انها در حال فعالیت است.

در ایران کوه های گل افشان دیگری نیز وجود دارد که بیشتر در جلگه ی‌ ساحلی دریای عمان مخصوصا در جنوب استان سیستان و بلوچستان تجمع کرده اند و اکثرا در حال فعالیت هستند اما فعالیت آنها در ایام مختلف از سال تغییر می کند. این تغییرات حتی در طول سال های مختلف نیز متفاوت می شود. این پدیده ی طبیعی جذاب و دیدنی عمدتا در فصل های باراندگی یکی از جاذبه ‌های بی نظیر استان سیستان و بلوچستان به شمار می ‌رود. واژه ی گل ‌فشان در بین بومیان استان سیستان و بلوچستان و هرمزگان تحت عناوین مختلفی تلفظ می ‌شود. به عنوان مثال مردم منطقه ی گواتر و جلگه ی دشتیاری و اهالی شرق بلوچستان آن را بوتن، اهالی چابهار و كهیر و زرآباد گل فشان را گل پاشان و گاهی اوقات ناپك به معنای ناف زمین یا ناف دریا و ساكنان شرق استان هرمزگان آن را آب باد می خوانند.

کوه های گل ا‌فشان یکی از جاذبه های منطقه ی ساحلی خزر و دریای عمان هستند. با اینکه نمونه های مشابه آنها در دیگر نقاط دنیا نیز وجود دارد اما از آنجا که این پدیده ی زمین شناسی ارتباط محکمی با منابع نفتی و گازی دارد و این دو منطقه محل استخراج نفت و گاز می باشد کوه های گل افشان موجود در آنها نمونه های بسیار جالب توجهی هستند. در حالت كلی کره ی زمین بیش از 800 مورد کوه گل افشان دارد که بیش از نیمی از آنها در اطراف دو دریای خزر و عمان قرار گرفته اند. این در حالی است که تعداد زیادی از آنها در اطراف دریای خزر و در محدوده ی کشور جمهوری آذربایجان واقع شده اند.
طبق نظر كارشناسان زمین شناسی و گردشگری مطالعات جدی و مفیدی راجع به گل ا‌فشان‌ های موجود در كشور ایران صورت نگرفته و با توجه به اینکه این پدیده از لحاظ گردشگری دارای ارزش و اهمیت بالایی است می تواند به عنوان یكی از مهم ترین برنامه ها در صنعت گردشگری منطقه مورد توجه قرار بگیرد. از جمله ی این برنامه ها ایجاد امکانات رفاهی و اقامتی مناسبی است که بتواند رضایت گردشگران و بازدیدکنندگان را تا حد قابل قبولی جلب نماید.

تعداد کوه های گل افشان در منطقه ی چابهار هفت مورد است كه در اندازه های مختلف در حال فعالیت هستند. بزرگترین آنها که در جاده ی كهیر – تنگ قرار دارد نمونه ی مورد بحث ما می باشد. از جمله امکاناتی که در اطراف این جاذبه فراهم شده جاده ی آسفالته، آلاچیق های سایه ‌بان دار، سرویس ‌های بهداشتی، آب آشامیدنی و فروشگاه است. تمام این موارد توسط فرمانداری منطقه فراهم شده است. این در حالی است که تورهای گردشگری مختلفی نیز در این زمینه برگزار می شود که موجب شناسایی هر چه بهتر این جاذبه ی نادر به گردشگران خواهد شد.

لازم به ذکر است که گل‌ افشان های استان سیستان و بلوچستان دارای ویژگی ‌های خاص و منحصر به فردی هستند به طوری که نسبت به بسیاری از نمونه‌ های مشابه خود در كشورهای خارجی مانند آمریكای مركزی وضعیت بهتری دارد اما متأسفانه توجه لازم به آنها نشده است و امید می رود به نحو شایسته تری با این پدیده ‌ی بکر برخورد شود و به طرز بهتری به همگان معرفی گردد.

نحوه ی تشکیل گل افشان

نحوه ی تشکیل کوه های گل افشان تا حد زیادی به منشا خروج گل از درون زمین و نوع آنها بستگی دارد. البته تنها دو نوع گل فشان در کل دنیا وجود دارد. نوع اول گل فشان های سرد هستند که دارای منشا تکتونیکی می باشند. نوع دوم گل فشان های گرم هستند که در نتیجه ی فعالیت آتش فشان ها به وجود می آیند. در مورد علت اصلی فوران گل و لای از درون زمین به سطح آن نظرات متفاوتی وجود دارد. عده ای معتقدند که گاهی اوقات لایه های ضخیم رس بسیار سریع رسوب می کنند به طوری که آب درون آنها به صورت عادی خارج نمی شود بلکه به حالت سیال درآمده و نیروهای تکتونیکی که به علت وجود آب فراوان در رس ها ایجاد می شود رس ها با فشار زیادی همراه با گاز به سمت بالا می فرستند. عده ی دیگری معتقدند که فعالیت های مرتبط با زمین لرزه علت اصلی این امر می باشد. عده ای نیز علت را در فشار مخازن نفت و گاز درون زمین می دانند. با وجود این نظرات متفاوت تقریبا تمام پژوهشگران و دانشمندان معتقدند که عامل اصلی تشکیل هر نوع گل افشان فشار است. حال این فشار ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد.

از نظر اهالی منطقه گل افشان یک پدیده ی طبیعی است كه ارتباط مستقیمی با دریا دارد. طبق نظر برخی از آنها حداکثر میزان فعالیت گل افشان ها در فصل تابستان و در زمانی است که اب دریا بالا می آید یعنی دچار مد می شود. در نتیجه آن را ناف زمین یا ناف دریا می گویند. برخی دیگر معتقدند پدیده ی گل افشان به اجرام آسمانی مخصوصا ماه و جاذبه ی موجود در آن بستگی دارد. آنها حداکثر میزان فعالیت گل افشان را در نیمه ی اول ماه قمری می دانند. عده ی دیگری نیز نهایت فعالیت گل افشان ها را پس از بارندگی های شدید می دانند. در کنار تمام اینها باید بدانید که از نظر علمی وجود گل افشان ها در ابتدا به فعالیت های تكتونیكی و در ادامه به لایه هاِی سنگی دارای ذخایری مانند نفت بستگی دارد. در واقع فشار گازهای حاصل از وجود این لایه ها و ذخایر موجود در آنها باعث می شود كه سنگ های رسی و مارنی كف و زیرین كه توسط آبهای زیر زمینی اشباع و نرم شده اند و یا به شکل گل در آمده اند به خارج از سطح زمین فرستاده شوند و کوه های گل افشان به وجود آیند.

گازهای تشکیل دهنده ی گل افشان

کاربرد گل افشان ها

کاربرد گل افشان ها تنها به زیبایی آنها و جذب گردشگر ختم نمی شود بلکه یک گل افشان کاربردهای زیادی دارد. از جمله اینکه می توان از گل آن در سفال سازی و کوزه گری و گل درمانی استفاده کرد و از گاز آن بهره برداری نمود. شاید برایتان جالب باشد که بدانید از گل این کوه ها می توان برای درمان بیماری های پوستی، کمردرد، درد های مفصلی و … بهره برد. این نوع گل ها حتی برای درمان تنگی عضلانی و انقباض عروق نیز به کار می روند.