تنگ سولک، بهمئی، کهگیلویه و بویراحمد
“کهگیلویه و بویراحمد” یکی از بلندترین و کوهستانی ترین استان های ایران است. استانی کوچک که روزگاری از نخستین بخش های یک جا نشینی در ایران باستان بوده است. سرزمینی با آبشارها و رودخانه های خروشان که طبیعت بکر و افسون گرش زبانزد عام و خاص است. جنوبی ترین شهرستان این استان زیبا، شهرستان “بهمئی” است. “بهمئی” یکی از زیباترین شهرستان های این استان است که تنها یک شهر را در خود جای داده است. “لیکک”، مرکزاین شهرستان تاریخی است که درست در همسایگی استان خوزستان قرار گرفته است. اگر مسیر جاده زیبا “لیکک” به “لنده” را پیش رو بگیرید، به منظره ای شگرف در 12 کیلومتر شهر “لیکک”برخورد خواهید کرد. به ارتفاعاتی زیبا و بکر با ظاهری غریب که در واقع بخشی از ارتفاعات زاگرس اساطیری است. در پیچ و خم میان کوه ها که سر به پیشانی هم گذاشته اند، دره ای سرسبز و دیدنی به همراه ردپای یک جاده پیچ در پیچ پیداست. جایی که انبوه درختان زیبای سرو کوتاه قامت تا درون دره سر خورده اند و هرچه به دامنه کوه نزدیک تر می شویم بر تراکم شان افزوده می شود. اینجا تنگ سولک است. دره ای عمیق در میان دو دیواره عظیم سنگی که محلی ها به یمن حضور سروهای کوتاه قد و زیبای گونه منحصربفرد “زربین” آن را گردنه “سروک” و یا “سولک” می نامند. “سول” در زبان اهالی کهگیلویه و بویراحمد به معنای سرو است.
مسیر ورودی تنگ سولک(سروک)
تنگ را درختان سرو و انبوه درختان بلوط، در بر گرفته اند. همین مسئله سبب شده تا در این تنگ شاهد آب و هوایی به مراتب خنک تر و لطیف تر نسبت به سایر نقاط هم جوار آن باشیم. برای رسیدن به دهانه ورودی تنگ هم می توانید از ورودی پایینی و هم از ورودی بالایی تنگ وارد شوید. برای دسترسی به ورودی پایینی، با حرکت از مرکز شهرستان و رسیدن به دوراهی موسوم به “گچ بند” و “گودبن”، مسیر جاده خاکی پیش رو را بپیمایید تا به ورودی تنگ برسید. در صورت گذر از مسیر بالایی باید ابتدا گرده مشهور “ماغر” را پشت سر بگذارید و پس از رسیدن به پلی که به تنگ منی منتهی می شود، مسیر خاکی را پیش رو گرفته و عازم ورودی تنگه شوید. آنچه در بدو ورود به داخل تنگ مشاهده خواهید کرد، دره ای زیبا به طول شش کیلومتر است که سروهای “زربین” و درختان بلوط به همراه گونه های دیگر دامن سرسبزش را آراسته اند. کوه های دو طرف دره همانند دیواره های عظیم در دو سو، سر به آسمان کشیده اند و انبوه خرده سنگ های ریز و درشت از هر دو طرف به طرف پایین سرازیر شده است. هوای درون تنگ به طرز محسوسی خنک تر است. با رسیدن به ورودی تنگ سولک و عبور از کنار تابلویی که ورودی تنگه را نمایش می دهد، شما یکی از اولین یادگارهای ایران باستان در این تنگ را خواهید دید.
آثار باستانی تنگ سولک
در همان بدو ورود به تنگ آثاری از دیواره های سنگی به چشم می خورد که در دو طرف مسیر کوهستانی منتهی به تنگ قرار گرفته اند. در کنار این دیواره ها که گویی جایی برای حضور نگهبانان و یا همان برج مراقبت بوده است آثاری از یک جاده به چشم می خورد. با ورود به درون تنگ، آثار حضور جاده سنگ فرش مشهودتر می شود. جاده ای که گویا از جنوب ایران و از دهانه خلیج فارس تا فلات مرکزی ایران کشیده شده است و بخشی از آن نیز از این تنگ استراتژیک عبور می کرده است. تنگ سولک یکی از دروازه های ورودی از جنوب به فلات مرکزی ایران بوده است و همین امر سبب اهمیت بالای آن می شده است. اما اگر از جاده سنگ فرش زیبای تنگ، که حداقل 2000 سالی قدمت دارد، عبور کنیم در درون دره ای زیبا و دلکش با حضورانبوه درختان تخته سنگ های بزرگی را خواهید دید که هر کدام در گوشه ای از این دره زیبا آرام گرفته اند.
تخته سنگ اول اما از همان بدو ورود نظرتان را جلب خواهد کرد. چرا که اگر خوب نگاه کنید تصویر دو مرد که در حالت خوشامدگویی ایستاده اند و لباسی بلند و شلواری نسبتا گشاد بر تن دارند، به زیبایی بر روی این تخته سنگ بزرگ حجاری شده است. این دو مرد شباهت زیادی به سربازان دوره اشکانی دارند و درست به سبک و سیاق آن ها لباس پوشیده اند. این دو مرد، ورود شما به این دره اساطیری را خوشآمد می گویند. با عبور از کنار تخت سنگ اول به تخته سنگی بزرگتر و بلند تر خواهید رسید که نقوش متعددی بر چهار وجه آن حجاری شده است.
در بخش اول این تخته سنگ عظیم تصاویری از بار عام پادشاه با حضور سران به چشم می خورد. مردانی که برخلاف پادشاه کلاهی به سر ندارند و دست به سینه ایستاده اند. در کنار این مردان تصویری از یک موبد در حال عبادت روبروی یک آتشدان حجاری شده است که ایستاده است و موبد دوم بر روی سکویی پایین تر نشسته و در حال عبادت است. در گوشه دیگری از این تصویر نقش یک جنگ آور ایران باستان را خواهید دید که سوار بر اسب در حال شکار است. در سوی دیگر این نمایش نامه حیرت انگیز جنگ آور دیگری مشغول مبارزه با یک شیر است. این تابلوی سنگی زیبا با ذکر دقیق جزییات یک شاهکار هنری است که چند هزار سال قدمت دارد. ظرافت این تصویر هر بیننده ای را به حیرت وا میدارد. تخته سنگ دوم را اگر دور بزنید خواهید دید که این نقوش جذاب ادامه دارند و داستان جذاب تر از این حرف هاست. در این سو شما تصویری از یک پادشاه را با تاجی زرین مشاهده می کنید که حلقه قدرتی را در دست دارد. این تصویر متعلق به یک مراسم تاج گذاری است که با حضور سربازانی نیزه دار انجام می شود .دو مرد از اشراف نیز در پایین این تخته سنگ به چشم می خورند که به زیبایی حجاری شده اند. نقش برجسته پرندگان از دیگر تصاویر موجود بر روی این تخته سنگ استثنایی است.
روبروی این تخته سنگ زیبا و پر از جزئیات تخته سنگ دیگری قرار دارد که بر روی آن نقش یک مرد سواره که بر روی یک اسب و در میان یک نبرد است به تصویر کشیده شده است. در این تصویر علاوه بر نیزه، شمشیر و کمان نیز به چشم می خورد. آن چه این حجاری زیبا را متمایزتر می کند ذکر این نکته است که تا قبل از این تصویر هیچ تصویری از نبرد سواران در تاریخ ایران باستان حجاری نشده و این امر نخستین بار در دوره اشکانیان و در این نقش برجسته به تصویر کشیده شده و بعدها در دوران ساسانی نیز ادامه پیدا کرده است. بنابراین آنچه بر روی این نقش برجسته در تنگ “سروک” مشاهده می نمایید نخستین نقش برجسته ای است که به موضوع نبرد سواره نظام پرداخته است. مسیر پیش رو و شگفتی ساز هنوز ادامه دارد. دره پیش رو هم با زیبایی های بکر و چشم نوازش شما را به ادامه مسیر ترغیب می نماید. چند صدمتر آن طرف تر درست در مسیر انتهایی دره بازهم سر و کله یک تخته سنگ غول پیکر دیگر پیدا می شود که مزین به نقش برجسته هایی دقیق است. در یک سوی این تخته سنگ نقشی از دو مرد تنومند مسلح که حمایل به کمر بسته و شمشیرهای خود را در غلاف برده اند به چشم می خورد که یک دست را به نشانه احترام بر سینه نهاده اند و دست دیگر را به نشانه آمادگی برای دفاع بر روی غلاف شمشیر گذاشته اند.
آن هایی که ورود شما را به دره خوش آمد گفته بودند، حالا در حال بدرقه شما هستند و نشان می دهند که حواس شان به آنچه در این دره می گذرد هست! در آن سوی تخته سنگ هم یک شاهزاده به تصویر کشیده شده است که تکیه داده و گویا از منظره زیبای پیش رو لذت می برد. این تصویر گویای این امر است که تنگ سروک خوش آب وهوا و سرسبز با چشمه سارهای زیبا، روزگاری یکی از مراکز تفرجگاهی حاکمان وقت نیز بوده است. علاوه بر نقوش حجاری شده بر روی این تخته سنگ ها، کتیبه های متعددی نیز بر روی آن ها کنده کاری شده است که به خط آرامی میانی و هنوز هم خوانا است. اما این نقوش حیرت انگیز و این جاده سنگ فرش چند هزار ساله اینجا در تنگ زیبای “سروک” چه می کنند و متعلق به چه کسانی هستند؟
الیمائیان
داستان را از همان جاده سنگ فرش آغاز می کنیم که در دهانه ورودی تنگ قرار دارد. از همان روزگاری که این جاده مهم بخشی از یک جاده طولانی با طول 550 کیلومتر بود و از خلیج فارس ایران تا فلات مرکزی کشیده می شد. جاده، یکی از مسیرهای مهم و استراتژیک دوران هخامنشی بود. دیواره های سنگی ساخته شده هم جایی برای حفاظت از این جاده مهم بوده است. این تنگ آن قدر استراتژیک بود که “آریو برزن” تلاش های پایانی خود را برای حفظ پایتخت از یورش “اسکندر مقدونی” را در این تنگ ادامه داد و در نهایت بر اثر خیانت های مکرر شکست خورد. تنگ “سروک” یک کتاب تاریخ خواندنی و جذاب است که رویدادهای بسیاری را از سر گذرانده است. اما پس از سقوط امپراطوری هخامنشیان در تاریخ ایران و با روی کارآمدن سلوکیان در این منطقه حکومتی خودمختار سر از خاک برآورد که “الیمایی” نام داشت. 
حکومتی منطقه ای که به سرعت گسترده شد و بخش وسیعی از سرزمین های جنوبی و جنوب غربی را تحت سیطره خود درآورد. اوج قدرت و شکوه الیماییان به دوران مبارزه آن ها با حکومت سلوکیان بازمی گردد. با روی کارآمدن اشکانیان که به صورت ملوک الطوایفی این سرزمین را اداره می کردند، الیماییان نیز زیر پرچم اشکانیان قرار می گیرند اما همچنان استقلال خود را به عنوان یک قدرت محلی پرنفوذ حفط می کنند به طوری که به بزرگترین و قدرتمندترین قدرت محلی دوران اشکانی مبدل می شوند. تمامی نقش برجسته های داخل تنگ “سروک” یادگار این حکومت محلی است. تنگ “سروک” هم در واقع دروازه جنوبی سرزمین “الیماییس” و ازموقعیت خاصی برخوردار بوده است. اگرچه الیماییان صدها سال بر این منطقه حکم رانی می کنند اما از معدود ردپایی که از حضور این حکومت بر تن ایران باقی مانده است همین نقش برجسته های تنگ “سروک” است. آنچه که در ابتدای امر ملاحظه کردید حضور دو سرباز الیمایی بود که ورود شما را به سرزمین “الیماییس” تبریک می گفتند. 
نقش دوم هم متعلق به مراسم بار عام و تاجگذاری یک پادشاه الیمایی به نام “ارد” است. یکی از نقش برجسته ها هم به تفرج یک شاهزاده الیمایی اشاره دارد. در این نقش برجسته ها برای نخستین بار یک چهره کامل و با جزئیات تمام در دوره اشکانی به تصویر کشیده شده است. الیماییس پایتخت فرهنگی و هنری اشکانیان بوده است و این نقش برجسته های زیبا و جذاب گواه هنر مردمان این سرزمین است. این نقش برجسته ها در زمان های مختلفی کنده کاری شده اند اما به طور کلی می توان آن ها را به اوخر سده دوم و اوایل سده سوم میلادی نسبت داد. تنگ “سروک” وسیع ترین محوطه تاریخی سرزمین کهگیلویه و بویراحمد است که در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده و البته نیازمند توجهات بیشتر است.
کشف نقش برجسته های تنگ “سروک”
نخستین بار در سال 1841 میلادی یک جها ن گرد، محقق و سفیر روسی با نام “بارون دبود” مجذوب این نقش برجسته می شود. سال ها می گذرد و در سال 1952 آقای “والتر هنینگ” خاورشناس مطرح انگلیسی و آلمانی در کتابی موسوم به “جاده های قدیمی ایران” از تنگ “سروک” و نقش برجسته هایش سخن به میان می آورد. از این تاریخ به بعد کاوش های باستان شناسی بسیاری در حوزه حکومتی الیماییان صورت گرفته و سکه ها و کتیبه های دیگری نیز از این دوران کشف شده اند.
تنگ “سروک” هنوز هم با گذر سال ها یکی از تفرجگاه های اصلی و محل ییلاق عشایر این منطقه است. این تنگ چند سالی است که به عنوان یک منطقه حفاظت شده شناخته می شود.
سرزمین موج های آبی مشهد
1403-07-09
