کوه خواجه زابل سیستان و بوچستان

برخی از جاذبه های دیدنی هستند که می توان گفت تا حدی مظلوم واقع شده و با اینکه درخور شهرت و محبوبیت فراوان می باشند کمتر کسی آنها را می شناسد. از جمله ی این جاذبه ها یک کوه باستانی زیبا و بلند بالا واقع در استان سیستان و بلوچستان از کشور ایران است که با نام کوه خواجه شناخته می شود. کوه خواجه یک اثر باستانی فوق العاده است. این کوه سر به فلک کشیده که به شکل ذوزنقه‌ است حدودا در فاصله ی ۲۰‬ كيلومتری از جنوب غربی شهر زابل، در وسط دریاچه ی هامون قرار دارد لذا با عنوان کوه خواجه زابل هم شناخته می شود. البته امروزه بر خلاف گذشته که درياچه ی هامون پر از آب بوده و كوه خواجه مانند یک جزيره از وسط آن سربرآورده اطراف این کوه را زمینی کاملا خشک فرا گرفته و هیچ خبری از آب دریاچه نیست.

کوه خواجه زابل به عنوان یک عارضه ی طبیعی در میان دشت وسیع سیستان کاملا تنهاست به این معنا که هیچ عارضه ی دیگری در این دشت به چشم نمی خورد. این کوه دارای ارتفاعی در حدود ۶۰۹ متر از سطح دریا و حدود ۱۰۰ متر از سطح زمین است. در واقع ارتفاع آن در بلندترین نقطه ی خود به 132 متر می رسد. این کوه یکی از آثار به جا مانده از دوره ی اشکانیان را در خود محفوظ نگه داشته است، اثری که با نام تخت جمشید خشتی خوانده می شود. البته قسمت ‌های زیادی از این بنای خشتی به دلایل مختلفی مانند عوامل طبیعی و انسانی از بین رفته است، اما معماری زیبای آن همواره قابل رویت است. کوه خواجه در بخش شیب آب، در دهستان لطف الله، در نزدیکی روستای خواجه واقع شده است.

برای اقامت در استان سیستان و بلوچستان و دیدن از کوه خواجه آن می توانید با ورود به سایت ایران هتل آنلاین لیست هتل های زاهدان مانند هتل استقلال زاهدان را ببینید و بعد از یک بررسی اجمالی یکی را انتخاب و رزرو بفرمایید تا در سفر به این استان از ایران آسوده خاطر باشید.
وجه تسمیه کوه خواجه
کوه خواجه محل دفن شخص بزرگی با لقب خواجه است. این شخص فردی به نام مهدی بوده که از دوستداران خاندان علوی به شمار می رفته و با عنوان خواجه مهدی از او یاد می شده است. ایشان بعد از مرگ بر فراز کوهی به خاک سپرده می شود. این کوه از آن پس با نام کوه خواجه شناخته شده و همچنان با این عنوان معروف می گردد. البته کوه خواجه نام های دیگری هم دارد. از جمله ی این نام ها می توان به کوه خواجه غلطان، كوه نور، كوه موعود، كوه باطنی، کوه رضا، کوه میلاد، کوه رستم، کوه خدا، تخت سلیمان، قعلوس ،اوشیدا، اوشیدرنه و کوه بابا اشاره کرد اما نامی که اکثریت بر آن توافق دارند همان کوه خواجه است.

باورهای ادیان مختلف در مورد کوه خواجه
کوه خواجه و دریاچه ی هامون هر دو از نظر زرتشتیان، مسیحیان و مسلمانان مقدس و قابل احترامند. طبق اعتقاداتی که طرفداران آیین مزدیسنا (زرتشت) و اسطوره ‌های پهلوی دارند، در پایان هزاره ی دوازدهم، براى بار سوم از خاندان بهروز پارسا، دوشیزه‌ اى وارد آب دریاچه ی هامون می شود و «سوشیانت» موسوم به «استوت ارته» را به دنیا می آورد و چون کوه خواجه در دریاچه ی هامون و در آن نزدیکی ها قرار دارد آن نیز مقدس است؛ سوشیانت از نظر زرتشتیان منجی عالم بشریت و شخصی مقدس می باشد که با نام های مختلف در اکثر نوشته های زرتشتی و اوستایی از جمله گات ‌ها، یسنا، سروده‌ های زرتشت و یشت‌ ها از او یاد شده است و اشو زرتشت در کتاب مقدس اوستا به صراحت نام او را آورده است.

این در حالی است که کوه خواجه و محل قرارگیری آن که همان دریاچه ی هامون است از نظر مسيحيان نیز مقدس است چون مسیحیان معتقدند در زمان تولد حضرت عیسی (ع) سه مغ (روحانی) از بالای اين كوه نوری را دیده اند كه از حضرت عیسی در بدو تولد ساطع شده است. دیدن این نور توسط این سه تن باعث می شود آنها در همان لحظه به حضرت عیسی ايمان بیاورند و مسیحی شوند.
در کنار تمام این اعتقادات تاکنون تعداد بسیاری از پژوهشگران بر کوه خواجه تحقیق و پژوهش کرده اند. نتیجه ای که حاصل شده این بوده که این بنا متعلق به دوران اشکانیان و ساسانیان است و در این مورد جای هیچ شک و شبهه ای وجود ندارد.
آثار تاریخی به جا مانده در کوه خواجه
کوه خواجه بنایی است که قدمت آن به دوران سوم زمین شناسی و همزمان با تفتان برمی گردد لذا طبیعی است که آثار باستانی فراوانی در آن وجود داشته باشد. از جمله آثاری که در کوه باستانی خواجه از دست زمان جان سالم به در برده و از قدیم به یادگار مانده می توان به یک آتشكده، زيارتگاه خواجه مهدی و قبرستانی که افرادی از زمان های مختلف در آن به خاک سپرده شده اند اشاره کرد. كوه خواجه و اثار تاریخی و قدیمی موجود در آن برای اولین بار در سال 1916 میلادی ‪توسط یک باستان ‌شناس معروف انگليسی به نام «اورل اشتين» کشف شد. پس از کشف ایشان فرد دیگری به نام پروفسور «هرتسفلد» که شخصی آلمانی بود طی سال های 1925 تا 1929 شروع به جست و جو در دل این کوه تاریخی نمود به این امید که اثار باارزشی را در آن بیابد که البته همین طور هم شد. حاصل تلاش ‌های اين باستان شناس معروف را می توانید در یکی از کتاب های وی با نام «سكستان، ايران شرق باستان و تاريخ باستان ‌شناسی ايران» مطالعه بفرمایید. این در حالی است که حدود 40 سال پیش نیز شخصی به نام «گوئلینی» که او نیز یک باستان شناس معروف و البته یک معمار ایتالیایی بود به جست و جو برای پیدا کردن آثار تاریخی بیشتری در کوه خواجه پرداخت.‬

یکی از مهم ‌ترین آثار باستانی که در کوه خواجه کشف شده است قلعه ای به نام «قلعه ی کافرون» است که در قسمت جنوب شرقی کوه قرار گرفته و دارای سه دیواره ی دفاعی، دروازه ی اصلی، راهروهای جانبی، حیاط مرکزی، آتشکده و … می باشد. دومین اثری که در کوه خواجه به وجود آن پی برده شده مجموعه ای به نام «کک کهزاد» است که در بلندترین نقطه از کوه و مشرف بر قلعه ی کافرون قرار دارد. کک کهزاد در اعتقادات اسطوره ‌ای، حاکم دیوسانی بوده که در منطقه حکومت می کرده اما توسط رستم از پای درآمده و به قتل رسیده است. این مکان را می ‌توان محل شاه ‌نشین قلعه ی کافرون نیز دانست.
با وجود اثاری که در کوه خواجه یافت شده است می توان آن را بیشا ز اینکه یک کوه دانست یک بنای تاریخی تلقی کرد. بنایی که تزيينات معماری به کار رفته در برخی از قسمت هایش مانند تزئینات به کار رفته در معماری به روش يونانی است. از طرفی برخی از سرستون‌ های بنا به شیوه ی دوريک ساخته شده چون دارای پيچ‌ های توماری است. تعداد دیگری از سرستون ها مانند گل های كوچک نيلوفر (لوتوس) است. اینها همه نشان از به کار بردن هنر معماری به سبک هخامنشی دارد. با این حال برخی از تزئینات شبیه به روش هنر بين ‌النهرين می باشد.
بنای دیگری که در کوه خواجه به چشم می خورد کوشک چهل دخترون است که در زبان محلی سیستان با عنوان کوچک چل کنجه از آن یاد می شود. به جز این سه مورد بقیه ی سطح کوه خواجه با آثار به جا مانده از قبرهای اسلامی پوشیده شده، یکی از این قبرها مقبره‌ ی مقدس خواجه مهدی است که برای اهالی بسیار قابل احترام است. اهالی منطقه خواجه مهدی را از فرزندان یکی از شهدای خاندان حضرت علی (ع) می دانند، شهیدی که به دست کفار به شهادت رسیده است.

با وجود تمام این تفاسیر معمولا بازدیدکنندگان در بازدید از کوه خواجه، به دیدن قلعه ی کافرون اکتفا می کنند اما پیشنهاد می شود حتما دیدن از مقبره ی خواجه مهدی و قبرهای بالای کوه را نیز که بسیار جالب توجه اند در برنامه ی بازدید خود بگنجانید و از دیدن آنها لذت ببرید. مطلب جالبی در مورد بازدید از قبرها وجود دارد. یکی از این مطالب بدین شرح است که در قسمت بالای قبر، سوراخ نسبتا کوچکی وجود دارد. اهالی منطقه بر این اعتقادند که هر کس دست خود را در این سوراخ فرو برد و در دل نیتی کند مطابق با نیتش چیزی در دستش قرار می گیرد که می تواند آن را از سوراخ خارج کرده و ببیند. این چیز معمولا پر یا چیزی مشابه آن است.
این مجموعه مساحت زیادی را به خود اختصاص داده است. در واقع سطح روی کوه که زمینی مسطح و صاف است مساحتی بیش از ششصد هکتار دارد. بخش بزرگی از این مساحت شامل قبرهای سنگی موجود در مجموعه است. اگر اندکی به باستان شناسی و گذر در تاریخ علاقه مند باشید می توانید از دیدن قبرهای موجود در مجموعه لذت ببرید. سنگ‌ هایی که روی این قبرها قرار گرفته اند در بیشتر موارد مسطح و گاهی به شکل منحنی هستند.
وجود یک گالری جالب در دل کوه خواجه
در کوه خواجه زابل نقاشی های زیبایی به چشم می خورد که بر روی دیوارها کشیده شده و گاه حتی تا سقف هم پیش رفته است. موضوع بیشتر این نقاشی ها عظمت و شکوه پادشاهان و بزرگان و حکایت داستان های مذهبی است. معمولا هر نقاشی در یک قاب کشیده شده و محل را شبیه به یک گالری زیبا کرده است. این گالری یکی از اثار قدیمی کشف شده در کوه خواجه است که از اهمیت بالایی برخوردار است.

مسیر دسترسی به کوه خواجه
برای رسیدن به کوه خواجه بایستی در جاده ی اصلی زابل – زاهدان قرار بگیرید. در همان ابتدای جاده تابلوی راهنما راه را نشان می دهد. این جاده ابتدا به روستای سرسنگ و سپس به روستای لطف الله می رسد. فاصله ی روستای لطف الله تا کوه خواجه چیزی حدود سه کیلومتر است. لازم به ذکر است در پای کوه خواجه امکانات تفریحی و رفاهی قابل قبولی برای بازدید کنندگان فراهم شده است. برای رسیدن به مقبره ی خواجه مهدی نیز دو راه وجود دارد. راه اول گذر از یک مسیر فنس کشی شده با پای پیاده است. راه دوم رفتن با خودروی شخصی است؛ برای پیمودن راه از این طریق بایستی از یک جاده ی خاکی کم عرض از سمت جنوب غربی کوه اقدام کنید تا تنها ظرف چند دقیقه به مقبره برسید. در نزدیکی مقبره تابلویی نصب شده که صاحب آن را معرفی می کند. این تابلو مقبره را به خواجه مهدی بن هادی بن علی بن ابراهیم بن محمد حنیفه که مشهور به خواجه غلطان است نسبت می دهد. در کتابی از آندره گلدار با نام هنر ایران آمده که کوه خواجه منسوب به مردی پارسا به نام خواجه سارا سریر است. او از فرزندان مستقیم حضرت ابراهیم (ع) بوده و بسیار مورد احترام مردم سیستان می باشد به طوری که در ایام نوروز در کنار مرقد او گرد هم جمع می شوند. خواجه مهدی در سال 222 هجری قمری از دست امین برادر مامون الرشید حاکم مداین فراری می شود و در سن 66 سالگی در نزدیکی کوه سیستان به دست عده ای از یاغیان به قتل می رسد.

رفتار مردم سیستان در برخورد با کوه خواجه
مردم مسلمان سیستان همواره مخصوصا در ایام نوروز به زیارت مقبره خواجه مهدی در بالای کوه خواجه می روند. آنها قبل از رسیدن به بالای کوه قربانی می کنند و دعا می خوانند. مقبره دیگری نیز بر این کوه قرار دارد که قبل از مقبره ی خواجه مهدی واقع شده است. نام صاحب این مقبره پیر گندم بریان است. در نزدیک این مقبره دو سنگ وجود دارد که یکی نماد الهی و دیگری نماد شیطان است. مردم به سنگ الهی گندم برشته و به سنگ شیطان سنگ پرتاب می کنند. داستان های بسیار متفاوتی در مورد این کوه وجود دارد. از جمله اینکه قبر برادر دانیال نبی در این کوه واقع شده و یا اینکه این کوه به دستور حضرت سلیمان و توسط دیو برای استراحت همسر بیمار حضرت سلیمان ساخته شده است. خلاصه اینکه کوه خواجه از نظر مردم سیستان بسیار مهم و قابل توجه است.