آثاری که قدرت هنر معماری ایرانی و اسلامی را به رخ جهانیان می کشند کم نیستند. تعداد زیادی از این آثار در کشور ایران واقع شده است. بناهایی که با مشاهده اش دل هر بیننده ای به وجد می اید و در تعجب ناشی از نحوه ی ساخت و تزئین آن فرو می رود. اثاری که همگی نشان از مهارت و چیره دستی معماران و کاشی کاران گذشته ی ایران دارد. معمارانی که بدون هیچگونه تحصیلات دانشگاهی زیباترین پدیده های دست ساز انسان را با توجه به مصالح موجود و آب و هوا و شرایط منطقه ی خود خلق می کردند. همین اثارند که گذشته ی یک منطقه را شکل می دهند و به آن ارزش و اهمیت می بخشند. امروز می‌خواهیم درباره مسجد جامع سنندج یکی از بهترین جاهای دیدنی کردستان صحبت کنیم.
از جمله ی این اثار بی نظیر می توان به مسجد جامع شهر سنندج اشاره کرد. مسجدی با قدمتی به اندازه ی حکومت قاجار و ظرافتی توصیف نشدنی که در شهر سنندج از استان کردستان در کشور ایران واقع شده و مانند نگینی در این شهر می درخشد که به تنهایی می تواند دلیل خوبی برای جذب گردشگران علاقه مند به سبک معماری گذشته ی ایران و کردستان باشد. در این مسجد هنر معماری ایرانی – اسلامی به شکلی فوق العاده زیبا به نمایش در آمده است. گویی سازننده ی آن تا لحظه ای که ساخت این بنا را به اتمام رسانده مدام جمله ی خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد را با خود زمزمه کرده است و با این هدف و تصور که مسجد خانه ی خداوند است و باید زیبا باشد به تزئین این بنا پرداخته است. از جمله نکات قابل توجه در مورد این بنا می توان به کاشی های هفت رنگ به کار رفته در تزئین کل بنا، آجرهای لعاب کاری شده در سنگ فرش کف حیاط و نگارش تعداد زیادی از آیات قرآن کریم بر روی کتیبه های آن اشاره کرد. در ادامه تصویر مسجد جامع سنندج قابل رویت است.
نمایی کلی از مسجد جامع سنندج و موقعیت آن نسبت به اطراف خود
سنندج از جمله شهرهای زیبا و سرسبز غرب کشور است که خوشبختانه امکان رزرو آنلاین هتل های سنندج هم دارد. دو هتل مجلل سنندج به نام های هتل شادی و هتل جهانگردی سنندج با امکاناتی به روز و مناسب آماده ی اسکان و پذیرایی از مسافران عزیز و گردشگران محترم می باشند. با مراجعه به سایت ایران هتل آنلاین می توان اطلاعات لازم و کافی نسبت به هر یک از این دو هتل کسب کرد و هوشمندانه اقدام به رزرو آنلاین و سفر به سمت بهشت کوچک غرب ایران کرد.
نمایی از حیاط مسجد جامع سنندج در حضور شکوفه های بهاری
معرفی کلی
مسجد جامع سنندج که تحت عنوان مسجد دارالاحسان و به عنوان قلب مذهبی سنندج هم شناحته می شود از جمله آثار معماری اصیل ایرانی – اسلامی است که بسیار باابهت و مقتدر در قلب شهر سنندج و در قسمت بافت قدیمی آن واقع شده است. در این مسجد از هنرهایی مانند کاشی کاری، گچ بری، مقرنس کاری و حجاری به شکلی استفاده شده است که مسجد را به یکی از نمونه های معماری برتر کشور مبدل کرده است.
نمایی از حیاط مسجد در یک روز ابری
آدرس مسجد جامع سنندج به طور دقیق تر در ضلع شمالی خیابان امام خمینی شهر سنندج می باشد که با شکوه هر چه تمام تر در این منطقه قد برافراشته و با چهره ای زیبا دلربایی می کند. ساخت این بنا با این همه عظمت به دوران قاجار باز می گردد، دستور ساخت آن توسط یکی از حاکمان وقت داده شده است. در اطراف مسجد خیابان هایی ساخته شده است که با کمک آن ها می‌توان بدون هیچ مشکلی و به آسانی به مسجد دسترسی داشت. جالب اینکه مسجد جامع سنندج در ارتفاع بیشتری نسبت به سایر بناهای اطراف خود ساخته شده است و همین امر باعث شده که گلدسته های آن از خیلی از مناطق اطراف کاملا مشخص باشد.
نمای بیروی مسجد با قرارگیری بر خیابان امام
خیابان امام خمینی یکی از خیابان های پر رفت و آمد سنندج می باشد که در هر دو طرف آن مغازه های شیک و مدرنی برای دیدن و خرید وجود دارد. ادامه ی خیابان به یکی از میدان های اصلی شهر یعنی میدان انقلاب ختم می شود. از بازار قدیمی شهر که به شکل زیرگذر بنا شده تا میدان انقلاب چند قدم بیشتر راه نیست. پس می توان در کنار دیدن از مسجد جامع سنندج به دیدن از بازار و خرید سوغاتی هم پرداخت. در کنار گشت و گذار در بازار قدیمی سنندج می توان از موزه ی مردم شناسی هم که در نزدیکی مسجد جامع سنندج قرار دارد بازدید کرد و از نزدیک با فرهنگ و سنت و لباس محلی استان کردستان آشنا شد.
تصویری از حیاط مسجد از بالا
تاریخچه ی مسجد جامع سنندج
طبق نوشته هایی که از گذشته ی شهر سنندج به جا مانده است در دوران صفویه در مکان مسجد جامع فعلی مسجدی موجود بوده که در دوران قاجار تنها چیزی که از آن باقی مانده مناره هایش بوده است. در این دوران دستور بازسازی کلی مسجد توسط یکی از حاکمان وقت به نام امان الله خان اردلان داده می شود و مسجد به شکل امروزی دقیقا در جای مسجد قبلی به طوری که حتی مناره ها در جای مناره های قبلی قرار بگیرند بنا می شود. البته در تمام طول ساخت مسجد فتحعلی شاه به طور مستقیم بر ساخت مسجد نظارت داشته است تا بنا با شکوه هر چه بیشتر احداث شود. طبق آنچه به صورت نوشته راجع به این مکان از گذشته بر جای مانده زمان احداث آن به سال های 1226 تا 1232 هجری قمری باز می گردد و با این تفاسیر ساخت آن حدود 6 سال به طول انجامیده است.
تصویری زیبا از حیاط مسجد جامع سنندج
این بنا از آن جمله بناهایی است که در کتاب های تاریخی متعددی راجع به آن نوشته شده است. از جمله ی این نوشته ها می توان به متنی که در کتاب حدیقه ی ناصریه آمده اشاره کرد. این متن بدین شرح است: «امان الله خان مسجدی را در نهایت شکوه و استحکام بنا کرد. اسم این مسجد دارالاحسان و بسیار عالی و ممتاز و در و دیوار آن کاشی کاری است. شبستانی دارد که بیست و چهار عدد ستون سنگی در آن نصب شده، در کتیبه ی چهار دیوار این شبستان و کتیبه های اطراف ستون ها سه ثلث قرآن مجید را با کاشی به خطی که شبیه به خط کوفی است، نوشته‌اند که نهایت امتیاز را دارد و دو ایوان بزرگ که یکی رو به قبله، دیگری رو به طرف مشرق در این مسجد بنا شده که خیلی بر رونق مسجد افزوده است. در نمای بیرونی مسجد ایوان های شرقی و جنوبی مسجد آیات بسیاری به کار برده شده که نشان از توجه سفارش دهنده، خطاط و کاشی کار است.»
نمایی از شبستان مسجد جامع سنندج
طبق گفته ها این طور به نظر می رسد که هزینه های مربوط به تعمیرات و نگهداری مسجد و مدرسه دارالاحسان و نیز هزینه ی تحصیلی طلبه ها و دستمزد مدرسین علوم دیدنی به آن ها طبق دستور امان الله خان اردلان از درآمد باغ های روستای «خلیچیان» که در شمال شهرسنندج قرار دارد، تامین می شده است.
اطلاعات معماری
شیوه ی معماری مسجد جامع سنندج آن را به یکی از مهم ترین اثار تاریخی و دیدنی استان کردستان و زیباترین و با شکوه ترین مساجد آن تبدیل کرده است. از جمله ویژگی های قابل توجه مسجد مصالحی است که در آن به کار رفته است که در زمان خود جزء بهترین انواع مصالح بوده است؛ این مصالح بیشتر از نوع لاشه، لوکه، باربر و کلنگی بوده که از آن ها در پی و کف بنا، ازاره ها و ستون ها استفاده کرده اند. همچنین از آجر لعاب دار، بدون لعاب، سنگ، کاشی لعاب دار و چوب برای تزئین قسمت های مختلف مسجد بهره برده اند. جدای از نوع مصالح و شیوه ی معماری از جمله مواردی که باعث اهمیت این بنای تاریحی می شود تزئیناتی مانند کاشی های برجسته ی آن است که به شکلی فوق العاده چشم نواز بر تن مسجد نشسته است و جدای از زیبایی از مسجد در مقابل رطوبت هم محافظت می کند و به سالم ماندن آن در طول دوره های زمانی بیشتری منجر می شود.
نمونه ای از آجرکاری در کنار کاشی کاری و اشعار موجود بر تعدادی از کاشی ها
مسجد دارالاحسان سنندج نیز مانند سایر مساجد قدیمی از بخش هایی مانند حیاط، شبستان، ایوان، حجره ها، مدرسه، مدخل ورودی، راهروهای جانبی، فضای مرده شوی خانه و گلدسته تشکیل شده است. این مسجد به طور خاص دارای یک حیاط، یک شبستان با ستون های سنگی، دو ایوان یکی رو به شرق و دیگری رو به قبله، چندین حجره، یک مدرسه، یک مدخل ورودی، چند راهروی جانبی، یک فضای مرده شوی و دو گلدسته یا مناره ی استوار بر ایوان رو به شوق در ضلع غربی حیاط مدرسه و یک حوض سنگي با فواره هاي زيبا می باشد. در ایوان رو به قبله مسجد که به ایوان جنوبی هم شناخته می شود، مدرسه و حجره ها و راهرو های جانبی و درب ورودی مسجد قرار دارد. ایوان دیگر راهی رو به شبستان دارد. فضای داخلی این شبستان با استفاده از نوری که از هفت پنجره در دیوار غربی شبستان به داخل می تابد روشن می شود.
نمایی از هفت پنجره که نور از آنها به داخل شبستان می تابد
در هر دو ایوان می توان تعداد زیادی از ایات قرآن کریم را که به شکلی تماشایی بر در و دیوار حک شده است نظاره گر بود. از جمله ی این آیات می توان به آیات سوره ی مبارکه انسان اشاره کرد. علاوه بر این یک کتیبه از جنس سنگ مرمر زیبا که اشعاری از شاعر قصیده سرای وقت یعنی میرزا فتح الله کردستانی متخلص به خرّم بر آن حکاکی شده است در ایوان شرقی موجود می باشد. سالی که بر این کتیبه درج شده است 1227 هجری قمری می باشد. جدای از اینها در تمام نقاط مسجد، اشعاری از شاعران بزرگی مانند مجد الممالک متخلص به فرهی و جوهری و میرزا صادق اصفهانی متخلص به ناطق چشمان هر بازدیدکننده یا نمازگزاری را به دیدن از خود دعوت می کند؛ اشعاری که در کل شاید تعداد آن ها به حدود 150 بیت برسد که همگی از نوع قصیده بوده اند. تعداد زیادی از این اشعار با مضمون تمجید از حاکم وقت، بیان شکوه و عظمت مسجد و وجه تسمیه و کاربری آن به دو صورت مسجد و مدرسه سروده شده است.
نمونه ای فوق العاده زیبا از کاشی کاری های به کار رفته در مسجد جامع سنندج
بخشی از مسجد که تحت عنوان مدرسه از آن یاد می شود مکانی برای تدریس علوم دینی بوده است. حدود 12 حجره برای مشتاقان و دانش آموزان این علوم در دور تا دور حیاط مدرسه بنا شده است. در واقع حجره های مدرسه در سه ضلع شمال، جنوب وشرق بنا واقع شده است به طوری که ۵ حجره در ضلع شمالی، ۴ حجره در ضلع شرقی و ۳ حجره در ضلع جنوبی و در دو طرف ورودی مسجد قرار گرفته است. هنگام ورود به این حجره ها نیز می توان طرح های زیبایی از هنر کاشی کاری را مشاهده کرد.
تصویری از حیاط مسجد جامع سنندج در تابستان
شبستان مسجد همراه با 24 ستون سنگی خود که در چهار ردیف شش تایی صف کشیده اند مانند باغی پر از درختانی از جنس سنگ می باشد که شاخه و برگشان در اسمان به هم گره خورده است. جالب این که این ستون ها همگی در جهت محراب مسجد قرار گرفته و به طور کلی پنج قسمت با عرض یکسان را به وجود آورده اند. این باغ مملو از هنر زیبای مقرنس کاری است. مقرنس کاری هایی که با کاشی کاری زیبایی آن تکمیل شده است. نقش های حکاکی شده بر پایه ستون ها واقعا جای تفکر دارد. بدنه ستون های سنگی به طرز بی نظیری با طرح هایی به شکل طناب کنده کاری شده است. بر پایه ستون ها طرح گل و بوته نقش بسته و در بخش بالایی آن ها آیات سوره های مختلف قرآن به شکلی انتخاب شده است که به طرز عجیبی با هم تناسب دارد.
در کنار مقرنس کاری و کاشی کاری می توان به هنر دیگری از سمت سازندگان بنا شامل گچ بری اشاره کرد. گچ بری هایی که بر قوس های داخل بنا اعمال شده است. مورد دیگری که از جمله زیبایی های این مسجد محسوب می شود آجرهای لعاب داده شده ی به کار رفته در ساخت آن است که در سه رنگ مشکی، آبی پررنگ و فیروزه ای با مهارت خاصی در کنار کاشی ها استفاده شده است و در بخش حیاط مسجد به صورت گره چینی نمونه هایی از آن قابل رویت است.
نمونه ای از تزئینات داخلی مسجد
مورد بعدی چوب های تزیینی به کار رفته در پنجره های حجره ها به صورت فخر و مدین است که جلوه ی زیبایی به آنها داده است. در کنار تمام اینها کاشی هفت رنگ به کار رفته در تزئین نمای ایوان های مسجد که دارای طرح هایی به شکل گل و بوته و اسلیمی به صورت ترنج و نیم ترنج است و کاشی هایی با طرح های هندسی به صورت ستاره های هشت پر ایرانی و یا گل های هندسی جلای دیگری دارد.
تصویری از کاشی کاری های زیبا بر دیوار ورودی مسجد
آخرین نکته ای که در مورد مسجد جامع سنندج می توان به آن اشاره کرد رعایت قرینه سازی در تزئینات بنا مخصوصا در بخش کاشی کاری است که در تمام نقاط بنا رعایت شده و ظرافتی به آن بخشیده که بسیار تحسین برانگیز است. این تفاسیر تنها توصیف ذره ای از زیبایی های این بنای ناب ایرانی – اسلامی می باشد. در مورد یک چنین بنایی آنچه بر قلم جاری می شود هرگز نمی تواند تمام واقعیت را در ذهن خواننده به تصویر بکشد و تا مشاهده از نزدیک صورت نگیرد عمق زیبایی بنا درک نمی شود.
نمونه ای از تزئیات ایوان های مسجد به شکل گل و بوته
