آسپندوس
وقت را هدر ندهید و به یکباره خودتان را به هزارسال قبل از میلاد مسیح برسانید. باور کنید ما هم نمیدانیم اصلا شهر باستانی آسپندوس در ایالت پامفیلیه چقدر قدمت دارد، اما می دانیم با حضور یونانی های باستان در آسپندوس رونق در رگ های شهر جاری شد و کم کم شهر آسپندوس توسعه یافت. حتما می گویید اصلا آسپندوس کجاست، یا اصلا پامفیلیه چیست؟ خوب ما الان در کشور ترکیه و استان آنتالیا قرار داریم. از شهر آنتالیا که مرکز استان است چهل کیلومتری فاصله گرفته خودمان را به شهر سریک رسانده ایم. در هفت کیلومتری شمال-شرقی شهر سریک، در یک منطقه سرسبز و جنگلی، یک شهر باستانی قرار دارد به نام آسپندوس. آسپندوس سال ها قبل از میلاد مسیح در منطقه ای به نام پامفیلیه قرار داشت که در آسیای صغیر، منطقه ای وسیع از ترکیه امروزی را در بر می گرفته است. آسپندوس سال های سال مهم ترین شهر منطقه پامفیلیه بوده است. شهر در نزدیکی رودخانه Eurymedon و در 16 کیلومتری دریای مدیترانه قرار داشته و در حدود 500 سال قبل از میلاد مسیح بسیار هم ثروت مند بوده است. تجارت نمک، پشم و نفت راه های کسب درآمد مردمان آسپندوس بوده است و همین مردم ثروتمند جزو نخستین کشورهایی بودند که اقدام به ضرب سکه مختص خود کردند، آن هم از جنس نقره! شهری با باسیلیکا، آمفی تئاتر، آب نماهای فاخر، بازارها و حتی سیستم آبرسانی قنات!
راستش را بخواهید مردم آسپندوس هیچ گاه علاقه ای به سیاست و یا کشورگشایی نداشتند و در حوالی سال 500 قبل از میلاد تحت فرمانروایی ایران قرار داشتند اما در ازای پرداخت مالیات آزادانه خود شهرشان را اداره می کردند و حتی سکه هایشان را به اسم خود ضرب می-کردند. اما این قضیه زیاد به مذاق رمی ها خوش نمی آید و با یک لشکرکشی درست و حسابی آن را از ایران پس می گیرند، این خوشی اما زیاد دوام نمی آورد و ایران دوباره آسپندوس را پس می گیرد و آن را به عنوان پایگاه خود در نظر می گیرد. تا اینکه سر و کله ترازیبول، سردار بلند آوازه یونانی که دموکراسی را در سراسر امپراطوری بنیان نهاد پیدا می شود. اما مردم شهر که دیگر از جنگ خسته شده بودند با فرماندهان او صحبت می کنند تا در ازای دریافت مبالغی از جنگ صرف نظر کنند. ترازیبول پول ها را دریافت می کند اما فرماندهانی را که این قضیه را پذیرفته بودند را می کشد. خشم مردم و فرماندهان برانگیخته شده و شبانه او را در چادرش به قتل می رسانند!
ماجرا به همین جا ختم نمی شود چرا که با فتح شهر توسط اسکندر کبیر اوضاع به کل تغییر می یابد. مردم گریزان از جنگ به او پیشنهاد می دهند که در ازای دریافت مالیات هیچ نیروی نظامی را در شهر جا نگذارد. اسکندر هم مناعت طبع به خرج داده به شرط اینکه مردم شهر همان مالیاتی را که در قالب طلا و اسب به فرمانروای ایران می دادند را به او بدهند این شرط را می پذیرد. اسکندر شهر را ترک می کند اما به موقع بازگشت از سفر متوجه می شود که شرط او محقق نشده است. بنابراین به تاخت خود را به آسپندوس رسانده و علاوه بر ایجاد یک پایگاه نظامی، مالیات را چند صد برابر می کند!
شهر دیگر چیزی در حدود یکصد سال قبل از میلاد مسیح تا قرن دوم میلادی در اختیار رومی ها بود تا اینکه در میانه قرن دوم میلادی آسپندوس تغییرات عظیمی را به خود دید.
آمفی تئاتر آسپندوس
در میان ویرانه های باستانی شهر آسپندوس، یک بنا آنقدر نو و سالم برجای مانده که شما را انگشت به دهان خواهد کرد. آن چه می بینید سالم ترین تئاتر باستانی برجای مانده از تاریخ در تمام کره زمین است که چیزی در حدود 20 و اندی متر ارتفاع دارد. یک نیم دایره بزرگ که بیشتر به نعل اسب می ماند با یک دیوار بلند در انتها که آن را از دنیای بیرون جدا می کند. بنایی درست به سبک بناهای رومی و یونانی که انگار در این شهر غریبه اند. حالا که به میان قرن دوم میلادی رسیده ایم زمان حکومت امپراطور رومی، مارکوس اورلیوس است.
معماری یونانی به نام زنون که در آسپندوس متولد شده است مامور ساختن این بناست. بنایی زیبا یکسره از سنگ های برش داده شده که در نگاه اول ردیف های سنگی ممتد و چند طبقه اش در کنار صحنه یا همان استیج به چشم می خورد. نیم دایره چیزی در حدود 96 متر قطر دارد و آن طور که گفته می شود این آمفی تئاتر چیزی در حدود 12000 نفر ظرفیت دارد.
میان ردیف های سنگی یک راهرو قرار گرفته که ردیف ها را عملا به دوقسمت مجزا بالا و پایین تقسیم کرده است. بالای ردیف دوم صندلی ها هم یک دالان بلند بالا با ستون های طاقدار قرار گرفته که تماما رومی است و شما را هم به یاد قصر پادشاهان رومی می اندازد. جایگاهی که گویی متعلق به افراد عالی مقام یا خانواده سلطنتی بوده تا از تابش نور خورشید در امان بمانند. زاویه قرار گرفتن ردیف های سنگب به گونه ای است که همه به راحتی صحنه را ببینند و باز هم معجزه آکوستیک! اینجا هم معمار یونانی از نبوغ خود بهره برده و بنا را طوری ساخته که صدا در آخرن طبقات بنا به همان وضوح ردیف های ابتدایی دریافت شود. 
بنا در دوران رومی ها ساخته شده اما علایق یونان باستانی سازنده اش کاملا هویداست. همین که جایگاه تماشاچیان یا همان ادیتوریوم بر روی یک تپه قرار گرفته که شکل نعل اسبی اش کاملا یونانی است. اما حضور یک ساختمان بلند بالا به نام صحنه در انتهای نعل اسب یک ویژگی و استاندارد مرسوم رومی در معماری های اینچنینی است. وجود طاق های گهواره ای دالان انتهای ادیتوریوم هم نمایانگر معماری رومی بناست. اما کنده کاری ها و شکل ستون های دالان انتهایی کاملا برگرفته از معماری یونان باستان است.
در این میان اما ساختمان صحنه با آن نمای خارجی جذابش کاملا خودش را در دل هر بیننده-ای جا می کند. 17 پنجره در یک سوی ساختمان و در دو ردیف بر روی نمای خارجی قرار دارند. حجاری های جذابی هم بر زیبایی سمت دیگر نمای خارجی بنا افزوده است. پنج در ورودی شما را از دنیای پشت صحنه به روی صحنه می آورد. درب بزرگ در میانه بنا قرار گرفته و Porta regia و چهار درب کوچکتر در طرفین قرار گرفته و Porta hospitalsنامیده می شوند. دو کتیبه به زبان های رومی و لاتین بر بالای سردر ورودی قرار گرفته که بر روی آن نام دو برادر به نام های Curtius Crispinus و Curtius Aspiratus ذکر شده که این آمفی تئاتر را به خدایان مقدس این سرزمین و خانواده سلطنتی تقدیم کرده اند. دو برج در دو طرف ساختمان صحنه یا اسکینی قرار گرفته و ساختمان با چند پله به استیج متصل می شود. سقف ساختمان اسکینی نیز با یک صفحه چوبی پوشانده می شده است که امروزه اثری از آن برجای نمانده است.
بنا اما در دوران سلجوقی هم مورد استفاده و محل توجه بوده است. در ابتدا آن را به عنوان کاروانسرا مورد استفاده قرار می دهند اما در حوالی قرن سیزدهم سلجوقیان روم، از آن به عنوان اقامتگاه تابستانی یا همان کاخ تابستانه امپراطور بهره برداری کرده، آن را مورد بازسازی قرار می دهند و حتی کاشی هایی را هم به بنا اضافه می کنند. علاوه بر این تغییرات سلجوقیان رم یک ایوان را هم به انتهای ساختمان می افزایند تا پادشاه در انجا حضور یابد. 58 حفره برای قرار گرفتن تیرک های چوبی که با پارچ های کتان تبدیل به یک سایبان می شده است در ردیف آخر فرار می گرفته که متاسفانه به جز حفره ها چیز دیگری از آن ها باقی نمانده است.
شنیدن داستان پادشاه وقت آسپندوس و معمار سازنده آن هم خالی از لطف نیست. به فرمان پادشاه رقابتی در میان مردم برپا می شود که جایزه برنده اش ازدواج با دختر پادشاه بوده است. از آن جا که وصلت با پادشاه آرزوی بسیاری از مردم بود رقابت شدیدی درگرفت و در نهایت دو نفر به فینال راه یافتند. یکی از آن دو نفر سیتم آبی را طراحی کره بود که آب را چند کیلومتری جابجا می کرد و به اقصی نقاط شهر می فرستاد، چیزی همانند سیستم آبرسانی قنات، آن هم قناتی که علاوه بر انتقال آب همانند پمپ آب نیز عمل می کرد. 
پادشاه که از دیدن چنین سازه ای حیرت کرده بود در دلش داماد آینده را یافته بود تا اینکه به سراغ نفر دوم مرحله نهایی رفت. پادشاه بر بلندای آمفی تئاتر ایستاده بود و بنا را از نظر می گذراند تا اینکه یک آن صدای بلند و واضحی فریاد زد: “آن دختر متعلق به من است”. ناگهان چشم پادشاه به مردی افتاد که در پایین ترین نقطه ایستاده بود و صدای او واضح و گویا به گوش پادشاه می رسید. پادشاه متحیر از این حادثه سازنده آمفی تئاتر را برای دامادی خود برگزید و مراسم ازدواج را نیز در همان آمفی تئاتر برگزار کرد، این همان معجزه آکوستیک آسپندوس است!
قرن ها گذشت تا اینکه در اواسط قرن بیستم، کمال مصطفی ملقب به آتاتورک رئیس جمهور نام آشنای ترکیه در بازدیدی از منطقه سری هم به آمفی تئاتر باستانی آسپندوس زد. سازه ای سالم و جذاب که می توانست برای ترکیه در مسیر توسعه آن روزها کارایی بسیاری داشته باشد. به دستور آتاتورک بازسازی ها و تعمیرات گسترده ای صورت گرفت تا آمفی تئاتر چندصد ساله آسپندوس دوباره جان بگیرد، . این کار مخالفین و موافقین بسیاری داشت. حالا دیگر مراسمات و جشنواره های بسیاری در این مکان باستانی برگزار می شد. 
در سال 1994 اما با شکل گیری یک کمیته، سنگ بنای یک فستیوال جدید در آسپندوس گذاشته شد. فستیوال باله و اپرا که حالا همه ساله در اواخر بهار و اوایل تابستان در این مکان برگزار می شود. رویدادی پرطرفدار که بلیط هایش چند ماه قبل از آغاز به کارش همگی به فروش می رسند.
در دالان ها و راهروهای متعدد آسپندوس هم هر از چند گاهی نمایشگاه هایی برپا می شود که می توانید سری به آن ها بزنید. قدم دن در میان اتاق ها، راهروها، دالان ها و یا حتی نشستن بر روی صندلی ردیف تماشاگرها حس و حال خوبی را به بیننده منتقل می کنند. گاهی شما را به یاد اپراهای کمدی یا حتی تراژدی یونان باستان می اندازد و یا گاهی هم به یاد نبرد گلادیاتورها! هرچه که باشد بازدید از آسپندوس رایگان است. می بینید تاریخ غوغا می کند و به سنگ و چوب جان می دهد. آسپندوس ترکیبی از تاریخ، هنر، نبوغ و خوش شانسی است. خوش شانسی از آن بابت که در تمام فراز و فرودهای تاریخ سرپا مانده و امروز به ما رسیده است. علاوه بر بنای آمفی تئاتر طبیعت جذاب و سرسبز اطرف آسپندوس بسیار دل نشین است.
علاوه بر بنای آمفی تئاتر در ویران های شهر باستانی آسپندوس در همان حوالی می توانید سری به باقی جاذبه های شهر بزنید. یک باسیلیکا، یک شبکه از قنات ها، آب نمای رومی و حتی بازار شهر هم جزو جاذبه های تاریخی است که حتما باید به دیدنش بروید و از دیدن این شهر رومی- یونانی در قلب ترکیه لذت ببرید.
بهار باشد یا تابستان، پاییز باشد یا زمستان فرقی نمی کند، آنتالیا تمام طول سال پر از مسافرینی است که این شهر را برای یک سفر دلچسب انتخاب می کنند. سواحل و هتل های آنچنانی از آنتالیا یک مقصد محبوب ساخته است اما اگر هوشمندانه سفر کنید گاه در حوالی سواحل و یا در قلب شهر یا کمی آن سوتر چشمتان به تکه ای از تاریخ و هنر خواهد افتاد که حتما ارزش دیدن دارد.
سرزمین موج های آبی مشهد
1403-07-09
