ارگ بم؛ شگفت انگیز ترین بنای خشتی جهان

در دل کویر و در شمال شرقی بم، یکی از بزرگترین بناهای خشتی جهان قرار دارد. این بنای عظیم که مردم آن را ارگ بم می نامند، روزگاری شهر قدیم بم بوده است. سازندگان این بنای کهن آن را بالای صخره ای وسیع و در جنوب رودخانه ی بم ساختند و قدمت آن به دوران هخامنشیان و به قرن چهارم تا ششم قبل از میلاد برمی گردد. ارگ زیبای بم از آن جا که در مسیر جاده ی ابریشم قرار داشت، دارای موقعیتی استثنایی بود و در طی قرن های متمادی محل تلاقی کاروان های تجاری مهم و معروف، مخصوصا تاجران پنبه و کتان بود. این بنای تاریخی بی بدیل که یکی از شاهکارهای ایران زمین است، همانند یک قلعه ی مستحکم و زیبا بر فراز صخره ای بزرگ خودنمایی می کند و عظمت و شکوه ایران باستان را به رخ جهانیان می کشد.

متاسفانه بخش عظیمی از این اثر شگرف و تاریخی در تاریخ بیست و ششم دسامبر2006 در اثر وقوع زلزله ای مهیب تخریب شد، ارگ بم بعد از این زلزله ی مخرب مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت تا سرانجام این بنای عظیم و شگفت انگیز توانست شکوه و زیبایی ارگ بم قبل از زلزله را بازیابد و این اثر دیدنی دوباره در فهرست آثار دیدنی کشورمان قرار گرفت. با ما همراه شوید تا به استان زیبای کرمان و شهر تاریخی بم برویم و با این بنای تاریخی و تاریخچه ی آن بیشتر آشنا شویم. ایران هتل با رزرو آنلاین هتل های کرمان در این سفر همراه شماست. ایران هتل با رزرو آنلاین هتل پارس کرمان برای شما بهترین سفرها را آرزو می کند.

ارگ بم
بم در 193 کیلومتری جنوب غرب کرمان و در دشت کویر و حد فاصل جبال بارزو کوه های کبود واقع شده است. از زمان های دور در شمال شرقی بم بر بالا و دامنه ی صخره، دژی قرار داشت. گذشتگان این دژ کهن را بر بالای صخره ای بنا کردند تا از نفوذ دشمنان در امان بمانند و بر اطراف مسلط باشند. در واقع کل بنا یک دژ بزرگ است که ارگ در قلب آن واقع شده، اما ظاهر پر ابهت ارگ که بلندترین قسمت این مجموعه به شمار می می رود باعث شده که کل این بنا به عنوان ارگ بم شناخته شود. مساحت این ارگ 180000 متر مربع است که با دیوارهایی به بلندی 6 تا 7 متر و طول 1815 متر احاطه شده است. ارگ از دو بخش تشکیل شده که هر کدام از آن ها ویژگی خاص خود را دارد.

در شهر باستانی بم در حدود 67 برج وجود داشته که در سطح آن پراکنده شده بودند. طراحی و معماری خاص و زیبای این ارگ بارها مورد توجه و بررسی قرار گرفته است و با توجه به شکل ظاهری آن می توان گفت که طراحان از ابتدا و در اولین مراحل ساخت پلان و طرح کلی آن را پیش بینی و ترسیم کرده بودند، این بنا طوری طراحی و ساخته شده که هر بخش دارای یک شکل کامل و مجزاست و بخش ساخته شده ی جدید به آن اضافه شده است. در واقع ارگ بم بخشی از یک مجموعه ی عظیم است که در میان چندین عمارت تاریخی دیگر قرار گرفته است.

شهر دارزین، قلعه ی دختر، بنای چار طاق، ساختمان کوشک و پیر علمدار از جمله عمارت های باستانی هستند که این بنای خشتی را در بر گرفته اند. شهر بم و دیواری که به شهر بست شهرت دارد در جنوب و در فاصله ی بین دو روخانه که یکی از آن ها رودخانه ی پشت رود می باشد، واقع شده است، شهر دارزین که قدمت آن به پیش از میلاد می رسد در شمال غربی بم و قلعه ی دختر در شمال رودخانه ی پشت رود قرار دارند.

بنای چار طاق، ساختمان کوشک و پیرعلمدار نیز در جنوب آن قرار گرفته اند و مجموعه ی زیبا و اصلی را تشکیل می دهند که هر چند فراز و نشیب های زیادی را پشت سرگذاشته است، اما طوفان روزگار نیز همچون زلزله ی مهیب بم نتوانسته آن را از پای بیفکند و این بنای زیبا که روح اصیل معماری ایرانی با تک تک خشت هایش آمیخته شده، باز هم مانند دوران گذشته سربرافراشته و باشکوه هر چه تمام بر بالای صخره ای سترگ به خودنمایی مشغول است. هر چند قدمت این بناها به طور دقیق مشخص نشده، اما برخی از باستان شناسان قدمت آن ها را سده های اول آغاز اسلام و دوره ی ایلخانیان تخمین می زنند.

در این مجموعه ی بی نظیر بسیاری از عناصر معماری باستانی و اصیل ایرانی را می توان بازیافت. عناصری که بازتابی از هنر، مهارت و تفکرعمیق معماران ایرانی هستند و به زیبایی هر چه تمام آن ها را به تصویر کشیده اند. عناصری که این مجموعه را تشکیل می دهند عبارتند از: عبارتند از: بخش عامه نشین، عیان نشین و بخشی به نام حاکم نشین
فضای عامه نشین شامل : حصار، دروازه ی ورودی، بنای سردروازه ،مسجد، بازار، تکیه، کاروانسرا، مدرسه (خانقاه)، حمام، زورخانه، ساباط و خانه ی جهودا، میدان تکیه، مسجد پیامبر، اصطبل، بنای میرآخور و محله های مسکونی می باشد.
بخش حاکم نشین دربالای قله ی صخره و شمال ارگ قرار دارد و متشکل از این بناهاست: برج اصلی، خانه ی حاکم، عمارت چهار فصل، چاه آب، حمام، خانه ی رئیس سرباز خانه موسوم به آسیاب بادی، سرباز خانه، دروازه و برج و بارو.

بخش عامه نشین با حصار بلندی در راستای شرقی غربی از بخش حاکم نشین جدا شده است و دسترسی این دو بخش به یکدیگر از طریق دروازه ای است که از شمال میرآخور به سربازخانه ی حاکم نشین می رسد. با این وجود این دو بخش در میان باروی بزرگی با 38 برج کوچک و بزرگ جا دارد که یکپارچه به نظر می رسد و تنها دروازه ی آن در میان باروی جنوبی بخش مردم نشین قرار دارد. ارگ بم تنها یک ورودی دارد که طاق ورودی آن مشابه قوس های دوره ی ساسانی است. این ورودی با یک هشتی و دو برجی که در طرفین آن قرار دارند، مجموعه ی بسیار زیبایی را تشکیل می دهند، که برازنده ی این بنای بی نظیر است.
خانه های محله ی مسکونی به سه دسته تقسیم می شوند:
خانه هایی با دو الی سه اتاق که متعلق به قشر ضعیف جامعه بوده است.
خانه های بزرگتر با 3 الی 4 اتاق، برخی از آن ها دارای ایوان نیز هستند و متعلق به قشر متوسط جامعه بوده اند.
خانه های مجلل با اتاق های بیشتر، این اتاق ها در قسمت های مختلف خانه قرار گرفته اند تا در فصول مختلف مورد استفاده قرار بگیرند. تعداد این خانه در ارگ بسیار کم است. بیشتر مردم ارگ با کشاورزی و قالی بافی امرار معاش می کردند، آن ها آب اشامیدنی خود را از چاه هایی که در حیاط خانه ها وجود داشت، تامین می کردند.

امنیت ارگ
این شهر دارای امنیت بالایی بود و تا وقتی که دروازه های آن بسته بود هیچ حیوان یا انسانی نمی توانست داخل یا خارج شود. همچنین دیوارهای بلند و برج ها امنیت آن را افزایش می داد و سربازان می توانستند از آن دفاع کنند و از آن جا که ارگ بم یک شهر کامل بود مردم می توانستند تا مدت ها بدون آذوقه در آن زندگی کرده و در برابر دشمنان مقاومت کنند. با توجه به امنیت، استحکام و عظمت این دژ، آن را قلعه ی خدای آفریده نیز لقب داده اند.
از دیگر عجایب این بنا وجود سیستم های تهویه ی هوا در آن است. این سازه که اختراع مردم کویر نشین است در بیشتر بناهای این ارگ هم به چشم می خورد. این سازه که کاربرد آن تهویه ی هواست، با تعبیه ی یک حوض در مسیر باد، هوا را مطبوع تر و خنک تر می کند.
هرچند در مورد قدمت دقیق این بنای تاریخی شگفت انگیز اطلاع دقیقی در دسترس نیست، اما با توجه به متون تاریخی و گفته های پیشینیان، به نظر می رسد شروع احداث آن به دوره ی پادشاهی بهمن بن اسفندیار که از شاهان هخامنشی بود برمی گردد. با توجه به لایه های ساختمانی زیادی که روی دیوارها و برخی قسمت های ارگ دیده می شود، مشخص است که در این ارگ بارها ساخت وساز صورت گرفته، همچنین این آثار حاکی از این مطلب است که متون تاریخی و نقل قول های پیشینیان مبنی بر تخریب و بازسازی این بنا صحت دارد.

هر چند هنوز هم مشخص نشده که چرا ساکنان این مجموعه آن را ترک کرده و در زمین های اطراف سکنی گزیده اند، اما آن ها در حدود 150 سال پیش زندگی در باروی شارستان، باغ ها و نخلستان های اطراف را انتخاب کردند و پس از سال های سال ارگ بم خالی از سکنه شد. دژی که سال ها مردم را چون مادری در برگرفت و از جان مردم حفاظت کرد و نامش با بسیاری از حوادث این کشور پیوند خورد، همچنان پابرجا بود تا زلزله ی سال 1382، هشتاد درصد آن را تخریب کرد. اما خوشبختانه با تلاش سازمان میراث فرهنگی و کمک و حمایت کشورهای ایتالیا، ژاپن و فرانسه این مجموعه ی عظیم و باشکوه بازسازی و مرمت شد و توانست نامش را بار دیگر در میان آثار کهن و شگفت انگیز جهان جاودانه کند.