رختشویخانه زنجان، نمادی از قدمت پاکیزگی

ایران یکی از متمدن ترین کشورهای جهان به شمار می رود. فرهنگ در تاریخ ایران ریشه دارد. گذشته کشور ما دارای افتخارات زیادی است که هر ایرانی به داشتن آن می بالد. اما باید به این نکته توجه کرد که فرهنگ ایران و اسلام بسیار به یکدیگر نزدیک بوده است.

پیشینه تاریخی رختشویخانه زنجان:
این بنای زیبا و قدیمی در سال ۱۳۰۷ ه.ش به دست دو برادر در بافت قدیمی زنجان ساخته شد. این دو برادر مشهدی اکبر و مشهدی اسماعیل نام داشتند. معماری رختشویخانه بر عهده مشهدی اکبر و بنایی آن بر عهده مشهدی اسماعیل بود. البته لازم به ذکر است که گفته شود زمین این بنا متعلق به علی اکبر توفیقی، شهردار وقت زنجان بوده است.
سبک معماری این بنای ارزشمند تلفیقی از معماری دوره قاجاریه و پهلوی می باشد. امروزه از رختشویخانه زنجان به عنوان موزه مردم شناسی این شهر استفاده می شود که این تغییر کاربری بسیار کم نظیر است.
هدف ساخت رختشویخانه زنجان در سال ۱۳۰۷ ه.ش این بود که در آن سال ها فصل زمستان دارای سرمای طاقت فرسایی بود و بانوان قادر به انجام امور نظافتی منزل نبودند. از این رو با ساخت این بنا، این امر برای بانوان زنجانی ساده تر شد. رختشویخانه زنجان با شماره ۱۷۴۷، در فهرست آثار ملی قرار گرفته است.

معماری رختشویخانه زنجان:
همان طور که قبلا گفته شد، این بنا در اواخر دوره قاجار و اوایل دوران پهلوی ساخته شد و از این حیث دارای تلفیقی از سبک معماری این دو دوره است. این بنا به دو بخش مدیریت رختشویخانه و فضای اصلی شستشوی رخت تقسیم می شود.
بخش مدیریت شامل قسمت مسکونی و حیات بوده، اما فضای اصلی شستشوی رخت خود دارای چهار بخش است. در بخش شمالی این بنا یک اعیانی وجود دارد که محوطه ای با مساحت ۶۰ متر مربع را به خود اختصاص داده است و شامل یک ورودی و دو اتاق می شود. این ورودی متصل کننده فضای محوطه به سرایداری و بخش شستشوی رخت است.

حیاط رختشویخانه مساحتی بالغ بر ۴۰۰ متر مربع دارد و به شکل مستطیلی با اندازه ۱۲×۳۲ است. این فضا به وسیله درخت کاری و گل کاری تزیین شده است. حیاط رختشویخانه دارای خصیصه مهمی نیست اما بخش اعیانی آن دارای بار فرهنگی زیاده بوده و با سبک معماری سنتی زنجان ساخته شده است.
اما یکی از جالب ترین و همچنین زیباترین قسمت های سازه رختشویخانه زنجان، شاه نشین و یا بخش مدیریت آن است. این قسمت دارای ۱۷ متر طول و حدود ۵۵ متر عرض دارد. ارتفاع آن از سطح زمین حدود ۸ متر می باشد که به تراسی منتهی می گردد که به فضای رختشویخانه اشراف کامل دارد.
با تحقیق در مورد نحوه ساخت این بنا مشخص شده که معمار رختشویخانه فردی زبده بوده و با سبک معماری سنتی آشنایی کاملی داشته است. این فرد توانسته با استفاده از عوامل معماری نظیر نورگیرها و قوس ها، فضایی جالب و زیبا را در بالای سالن رختشویخانه ایجاد کند.
به گفته تاریخ شناسان فردی وجود داشته که رفت و آمدها به این بنا را کنترل می نموده و بر امور رختشویخانه نظارت داشته است. اغلب افراد معتقدند که فرد همسر معمار بنا بوده و برای انجام این امور مبلغی را به صورت ماهیانه دریافت می کرده است.
بنای رختشویخانه به صورت دو بخش قرینه ساخته شده که در آن از ۱۱ ستون استفاده شده است. این امر بر معماری فوق العاده بنا تاکید دارد. مساحت زیربنایی رختشویخانه در حدود ۸۵۰ متر مربع می باشد. چهار حوضچه و مجاری آب متصل کننده این چهار حوضچه، اصلی ترین قسمت سالن شستشو است.

فاضلاب حاصل از شستشو از طریق کانالی که در زیر پاشویه ها قرار داشت، به بیرون از بنا انتقال می یافت. تمام بخش های حوضچه ها و پاشویه ها از سنگ های تراشیده شده ساخته شده اند. مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری زنجان معتقد است که این بنا تنها بنای جهان با کاربری مخصوص برای رختشویی بانوان است.
سالن اصلی شستشو به چهار قسمت تقسیم شده بود. حوضچه اول که اولین حوض از حرکت آب بود و آب تمیز از آن عبور می کرد، مکانی برای تامین آب آشامیدنی بود. حوضچه بعدی به شستشوی ظروف آشپزخانه اختصاص داشت.
مجرای عبور آب که در حد فاصل حوضچه دوم و سوم قرار داشت، برای شستشوی لباس های نسبتا تمیز و آب کشی لباس ها استفاده می شد. اما حوضچه آخر کاربری ویژه ای داشت. این بخش مختص به شستشوی لباس های خیلی کثیف و یا لباس افراد بیمار بود.

مسیر دسترسی به این بنا:
برای بازدید از رختشویخانه زنجان ابتدا باید به این استان و شهر زنجان سفر کنید. این بنا در مرکز بافت تاریخی شهر و در محله معروف بابا جامال چوقوری قرار گرفته است.

سوغاتی های زنجان:
زنجان یکی از شهرهای مهم کشور است که سوغاتی های زیادی دارد. از جمله سوغاتی های خوراکی این شهر نان اردک است که می توان آن را از قنادی های سراسر شهر تهیه کرد. شیرینی شستی یکی دیگر از سوغاتی های زنجان است که اغلب در نوروز از خرید آن استقبال زیادی می شود.
اما همه زنجان را با چاقوهای معروفش می شناسند. چاقوهای تولید شده در زنجان شهرت زیادی در سراسر کشور دارند. نوع آبکاری و ساخت منحصر به فرد، از جمله دلایل مهم این شهرت است. ظروف ملیله کاری، چاروق های دست دوز، ظروف مسی و انواع قالی های سنتی، از دیگر صنایع دستی این شهر هستند که می توان آنها را به عنوان سوغات خریداری کرد.