خانه تاریخی توکلی مشهد

شاید در دو قرن پیش که این خانه بنا می شد، کمتر کسی گمان می کرد که روزی تبدیل به یک آثار باستانی ارزشمند در زمانی شود که خانه های آپارتمانی در سطح شهرها جولان می دهند و جایی برای خانه های حیاط دار نیست. خانه توکلی توسط بازرگان معروفی به نام کشمشیان که تاجر خشکبار بود ساخته و پس از فوت این بازرگان، خانه به شخص دیگری به نام توکلی فروخته شد و این عمارت سنتی نیز با نام صاحب جدیدش معروف گشت.

شایعات و افسانه های گوناگون و گاها ترسناکی حول محور این اثر تاریخی وجود دارد؛ مردم بومی محله خانه توکلی معتقدند که جن ها در این خانه رفت و آمد داشته اند و همین موضوع دلیل متروکه ماندن بنا تا مدت ها بوده است. شاید بتوان گفت روشنایی بسیار کمی که عمارت دارد و یا تعداد اتاق ها و نوع ساخت خانه که فضاهای پنهان زیادی را دارا است و یا ورود و خروج افراد بسیار در عمارت، باعث پیدایش چنین تفکری در میان مردم آن منطقه شده است.

در هر دوره با تغییر آداب و رسوم مردم، معماری و ساختمان سازی نیز تغییر می کرد و معماری بناها نمادی از یک دوره خاص می شد. در دوره قاجار معماری متفاوتی روی کار آمد و هنرمندان ایرانی این معماری را به بهترین نحو به کار می گرفتند و بناهای زیبا و دیدنی را می ساختند. یکی از ویژگی هایی که در ساختن بنا در دوره قاجار مرسوم شد، وجود پله های متعدد به اشکال گوناگون بود، ویژگی که می توان در همه آثار مربوط به دوره قاجار مشاهده کرد. یکی دیگر از مشخصه های معماری دوره قاجار وجود ایوان ها و ستون های گچ بری شده بود که همه این مشخصه ها منجر به شکل گیری بناهای بسیار چشم نواز و شکیل گشت و خانه توکلی نیز جزئی از این بناهای شکیل به شمار می رود. کاشی کاری های چشم نواز و تزئینات آجرها و آیینه کاری هم جزء مشخصه های لاینفک معماری دوره قاجار و خانه تاریخی توکلی است؛ همچنین نوعی معماری که الهام گرفته از معماری اروپایی می باشد، در این خانه به چشم می خورد.

با ورود به این خانه دو طبقه، بعد از حوضچه زیبا و درختان تنومند و سر به فلک کشیده، این ایوان ها و ستون های عمارت است که جلب توجه می کند. عمارت که در دو طبقه بنا شده است دارای پنج ستون با تزئینات و گج بری های خلاقانه و بسیار ظریف می باشد که خود به عنوان دانشگاهی، هنر معماری ایران زمین را آموزش و به رخ همگان می کشد.

یکی از مواردی که جلوه خاصی به عمارت توکلی داده کاشی کاری ها و آجر کاری های بنا می باشد که با ظرافت خاصی، اشکال جذابی بر پیکره دیوار ها از درون تا بیرون عمارت طراحی شده و این معماری قدیمی و البته هنرمندانه مانند ماشین زمان شما را به گذشته و دوره قاجار خواهد برد. با تماشای بنای یاد شده صمیمیت و همدلی آن زمان را با گوشت و پوست خود احساس خواهید کرد و معماری دلپسند عمارت شما را در این همه زیبایی مثال زدنی غرق خود می کند. کاشی کاری ها در تمام قسمت های بنا خودنمایی می کند. در ورودی خانه توکلی آیه « انا فتحنا لک فتحا مبینا» و آیه « و ان یکاد» به شکلی زیبا با کاشی های چشم نواز مزین شده است. شیشه های رنگی مشبک و پنجره های کشویی چوبی که ارسی نام دارد و فضاهای داخلی خانه را از هم جدا کرده و از دیگر ویژگی های خاص خانه محسوب می شود.

این بنا از جاهای دیدنی نزدیک حرم است که در کوچه های فرعی خیابان نواب صفوی واقع شده و این خیابان به حرم مطهر منتهی می شود. خانه توکلی در مجاورت یک خانه تاریخی دیگر به نام خانه داروغه قرار دارد که دیدن این اثر قدیمی نیز خالی از لطف نیست. بازار سنتی مسگرها نیز نزدیک این عمارت واقع شده و در کل مجموعه ای سنتی و دیدنی را شکل داده است. نتیجه این همه هنرمندی به وجود آمدن بنایی به غایت دیدنی است که در سال 1384 به ثبت آثار ملی ایران درآمده و در سال های 1389 و 1391 توسط شهرداری مرمت و بازسازی شده است. یکی دیگر از دلایلی که افراد بسیاری را به این مکان می کشاند نزدیکی این خانه با حرم امام رضا (ع) می باشد.

مشهد به عنوان یکی از بزرگ ترین و مهم ترین کلانشهرهای کشور جاذبه های دیدنی زیادی دارد که اصلی ترین آن ها حرم امام رضا (ع) است؛ با این حال بازدید از آثار باستانی مانند خانه تاریخی توکلی نیز طرفداران خاص خود را میان گردشگران دارد. تمام بناهای باستانی به نوعی گویای گذشته و تاریخ کشورمان هستند و نظاره آن ها، اطلاعات خوبی پیرامون پدر بزرگ و مادر بزرگ هایمان و شیوه زندگیشان به ما می دهد؛ همچنین این آثار ارزشمند باعث افتخار و سربلندی ما در برابر دیگر ملت ها و فرهنگ ها می شود.