کاخی به شکوه هخامنشی
راستش را بخواهید اگر در کار شوش کند و کاو کنید، سر از نه هزار سال پیش از میلاد مسیح درمی آورید و نشانه هایی از حیاط انسان ها. اما از هزاره چهارم قبل از میلاد دیگر شوش یکی از مهم ترین و نخستین اجتماعات شهر نشین در میان تمدن هاست که شغل بیشتر ساکنینش کشاورزی است. عیلامی ها، هخامنشی ها، اشکانی ها… می بینید روزهای اول تاریخ گویی اینجا در قلب شوش سر تا باستانی رقم خورده اند. از اشکانی ها گرفته تا دوران ظهور اسلام هم می توانید تاریخ را با لذت تمام در شوش دنبال کنید. شوش اما در دوران هخامنشیان شکوهی باورنکردنی داشته و مقصد نماینده های سایر کشورها و امپراطوری ها، اقامتگاه پادشاهان و محل لشکرکشی نیروهای بسیاری بوده است. شوش اما نزدیکترین مکان به مرزهای بابلیان هم بود، ولی باشکوه ترین روزهای شوش زمانی از راه رسید که داریوش یکم در یکی از قدیمی ترین شهرهای ایران توقف کرد. بر روی خرابه های عیلامی ها ایستاد و فرمانی باشکوه صادر کرد.
یونانی ها، آشوری ها، بابلی ها، عیلامی ها، مادی ها، مصری ها، ساردی ها و خیلی های دیگر از نژادها و کشورهای مختلف اینجا تحت حکومت و سیطره امپراطوری بزرگ ایران به فرمانروایی داریوش اول مشغول به کار هستند. اینجا غوغایی برپاست. در پهنه یک دشت وسیع و پهناور سکویی خشتی با مساحتی 12 هکتاری ساخته اند که 15 متری ارتفاع دارد و قرار است بر روی این سکوی خشتی و خارق العاده که حاصل نبوغ بابلی هاست، یک کاخ زیبا و حیرت انگیز آنچنان که شایسته شاهان هخامنشی است، ساخته شود.
زیورهایی از تمام نقاط دور و نزدیک از فیروزه خوارزم گرفته تا طلاهای سرزمین سارد به اینجا آورده شده اند تا کاخی درخور و زیبا شکل بگیرد. داریوش ایستاده و با غرور می گوید: در شوش فرمان باشکوهی صادر شده و کار باشکوهی انجام شد، اهورامزدا من، پدرم ویشتاسپ و کشورم را محفوظ بدارد.
راستش را بخواهید الان در حوالی سال 515 تا 521 میلادی است و داریوش اول فرمانروای ایران بزرگ است که در کاخ زیبای خودش در شوش حکومت می کند. کاخی در خور با مساحتی عظیم که شکوهش از همان دروازه ورودی و در ادامه از حرمسرا، شش حیاط وسیع و زیبا، کاخ های پذیرایی و تالار بار عام اش پیداست. کاخ را کاخ داریوش هم می نامند چرا که به دستور داریوش اول ساخته شده است. در دو طرف دروازه دو پیکره عظیم از داریوش قرار گرفته که در مصر ساخته شده و به شوش منتقل شده اند. بر روی مجسمه ها اما کتیبه هایی نصب شده که به خط میخی و زبان های مختلف به ستایش اهورا مزدا از زبان داریوش پرداخته است. 
بعد از ستایش اهورامزدا و قدردانی، پادشاه به معرفی خود پرداخته است؛ “من داریوش، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها، شاه در این سرزمین، پسر ویشتاسپ هخامنش ام، اهورامزدا مرا شاه کرد”. معرفی پادشاه و اصالتش که به پایان می رسد، پادشاه توضیحی درباره ساخت این کاخ باشکوه و تمام نژادهایی که در ساخت آن همکاری کرده اند و کارهایی که برای شکوه و عظمت کاخ صورت گرفته را توضیح می دهد. خواندن کتیبه را که به اتمام برسانید دروازه ها گشوده می شود و شما خودتان را در یک تالار وسیع با ستون های مرمرین و افراشته می بینید.
انتهای مسیر رو به حیاط سنگ فرشی است که چشمتان را خیره می کند. دور تا دور حیاط و دیوارها را آجرهایی رنگی و سرامیک هایی فراگرفته اند که با نقش و نگارهای گاه برجسته شان شما را انگشت به دهان می کنند. نقش و نگار ارتشی جاوید، شیرهایی بالدار، گل نیلوفر اما بیشتر از همه چشمتان را می گیرد. به هر کجا که دلتان می خواهد سرک بکشید اما درست در میانه این بنای عظیم سکویی قرار دارد که از باقی قسمت ها بلندتر است و صد البته مجلل تر. پله هایی از سه سو شما را به این تالار که آپادانا یا آپادانه نامیده می شود می رسانند. 
روی بدنه پله ها اما تصاویری حجاری شده بر روی سنگ ها را می بینید که صحنه پیشکشی نمایندگان ملل مختلف به پادشاهان خوشنام هخامنشی را به رختان می کشد. مردهای کماندار و اسب ها هم از حاضران این تصویر زیبا و ظریف هستند. از پله ها که بالا می روید ،در همان نگاه اول سه ضلع شرقی، غربی و شمالی این تالار زیبا با دو ردیف ستون شش تایی بلند بالا در ایوان های شکوهمند، حیرت زده تان می کند.
دروازه ها گشوده می شود و قدم در داخل تالار مرکزی می گذارید و شکوه و بزرگی این تالار نفس را در سینه تان حبس می کند. ستون هایی بلند بالا و حجاری شده که در یک انتهای مربع شکلشان نام پادشاه حک شده و در انتهای ارتفاع 21 متری شان سردیس های گاوی دوتایی قرار دارند که بسیار شکوهمند هستند. تالار آنقدر وسیع است که به راحتی 10.000 نفر را درخود جا می دهد.
اینجا بخش اصلی کاخ آپادانا است و تالاری با 36 ستون، که پادشاه بسیاری از میهمانانش را به حضور می پذیرد و همین اواخر نماینده های یونانیان را اینجا ملاقات کرده است. انتهای تالار اما دو دروازه بزرگ با درهای چوبی قرار گرفته که رو به کاخ مسکونی پادشاه گشوده می شود. کاخ که تچر نامیده می شود 110 اتاق، انبار، خزانه و راهرو دارد و در انتها نیز حیاط های باشکوهی قرار گرفته است که مجسمه های عظیم چند تنی که اغلب نشان از معماری هخامنشی داد به چشم می خورد. گاوهایی عظیم الجثه که سر خم کرده و آرام آنجا ایستاده اند. باورش کمی سخت است که این بنا تنها با آجر، خشت و سنگ برپا شده است. کاخ بی نهایت باشکوه و بزرگ است آنقدر باشوه که سر از تورات درمی آورد و هرودت تاریخ نویس یونانی از شوش و کاخ بی نهایت باشکوهش صحبت می کند و در ساخت تخت جمشید تالاری با نام آپادانا ساخته می شود به همین شکل و شمایل اما کمی کوچکتر!
در کاخ که قدم بگذارید سال ها اما از پی هم گذشته و حالا اردشیر اول به حکومت رسیده است گرچه تخت جمشید پایتخت حکومت است اما علاوه بر تخت جمشید، شوش نیز یکی از پایتخت های محبوب و مهم پادشاهان هخامنشی است که حتما در روزهایی که هوا در شوش هنوز گرم و آزاردهنده نشده است اوقات خود را در کاخ آپادانا شوش سپری می کنند. آپادانا اما دچار آتش سوزی مهیبی شده و آسیب فراوانی دیده است. زمان می گذرد و اردشیر دوم بر مسند حکومت تکیه می زند و به یاد عهد قدیم تصمیم بر بازگرداندن شکوه آپادانا می گیرد و آن را بازسازی می کند. بعد از اتمام بازسازی پادشاه چهار کتیبه از جنس طلا و نقره تدارک می بیند که بر پای چهار ستون الحاق می شوند. بر روی این کتیبه ها اما یک متن به چندین زبان مختلف نگاشته شده است. بعد از ستایش اهورامزدا و معرفی پادشاه و نسبش و اشاره به آتش گرفتن کاخ در زمان اردشیر اول، پادشاه این گونه ادامه می دهد: ” به خواست اهورامزدا و ناهید و میترا، این کاخ را من دوباره ساختم. اهورامزدا و ناهید و میترا مرا از هر بلایی بپایند و هر آنچه من ساختم فرو نپاشد و آسیب نبیند”.
زمان اما همیشه بدین منوال نمی گذرد با سقوط هخامنشی ها و یا افول قدرتشان شوش و کاخ زیبایش گاه رو به فراموشی می روند و به گمان برخی باستان شناسان حمله ویرانگر اسکندر مقدونی و لشکریان و سربازانش تیر خلاص کاخ آپادانا و آغاز ویرانی هایش بود و آن همه شکوه و عظمت به یکباره به تاراج رفت. هزاران سال از آن روزها می گذرد و برخی سیاحان و جهانگردان از بقایای یک کاخ عظیم در شوش سخن می گویند که هنوز شکل و شمایلش قابل تشخیص است. سال ها می گذرد و کاخ تقریبا در زیر خاک مدفون می شود. جهانگردی یهودی که آوازه شوش را در تورات شنیده بود با کنجکاوی تمام کاخ را می یابد آن هم در حوالی سال1171 میلادی.
در سال 1852 میلادی اما یک انگلیسی به صورت اصولی برای اولین بار دست به کاوش و حفاری در محدوده کاخ می زند و طرح هایی را هم از بنای کلی کاخ با تصورات خودش ترسیم می کند. این گروه گرچه به دلیل اختلافی که با محلی ها پیدا می کند مجبور به ترک فوری شوش می شوند اما همین اکتشافات سبب می شود تا توجه افراد بسیاری به سمت شوش و گنج های مدفون و باستانی اش جلب شود.
در سال 1881 میلادی، یک مهندس فرانسوی به نام دیولافوا به همراه همسرش عازم ایران می شوند و حفاری های خود را آغاز می کنند. در سال 1884 میلادی و همزمان با حکومت ناصرالدین شاه قاجار و به بهانه بازسازی مقبره دانیال نبی در شوش اما به صورت جدی تر کاوش های فراوانی را انجام می دهند و اتفاق اشیا و آثار بسیار باارزشی را کشف می کنند. کشف یک مجسمه عظیم چند تنی به شکل گاو داستانی دارد که از زبان خود آقای دیولافوا شنیدنی است. او زمانی که می بیند نمی تواند مجسمه را با خودببرد با پتک به جان مجسمه افتاده سر آن را جدا می کند و با خود به فرانسه می برد. این مجسمه هنوز هم در شوش قرار دارد، البته بدون سر!
مرد فرانسوی اما رسم امانتداری را به جا نمی آورد و بسیاری از مکشوفه ها به پاریس می برد و البته مدال افتخار نیز دریافت می کند! اما طمع فرانسوی ها پایان نمی یابد و سر و کله یک باستان شناس دیگر پیدا می شود. او هم به شیوه هموطن قبلی اش صدمات جبران ناپذیری را به بنا وارد می کند. آقای دمورگان اما یک قلعه خشتی را در 1902 در منطقه شوش می سازد و البته در ساختنش از سنگ های کاخ نیز استفاده میکند!
داستان اما به همین جا ختم نمی شود. پای متفقین که به ایران می رسد هربلایی که دلشان بخواهد بر سر این یادگار تاریخی می آورند، آن هم با دینامیت! اما بعد از جنگ هم سر و کله باستان شناسان پیدا می شود و این بار هرچه کشف می کنند مستقیم به موزه لوور پاریس ارسال می شود. مجسمه داریوش، آجرهای لعابدار، سرستون ها و هرچه که فکرش را بکنید کشف می کنند و با خود می برند. 
حالا که قدم در محوطه تاریخی کاخ آپادانا شوش در کنار قلعه بزرگ خشتی شوش می گذارید، یک ویرانه روبروی شماست که هنوز هم تک سنگ های کاخ در آن به چشم می خورند. خوب که در محوطه قدم بزنید، آثار حفاری ها را خواهید دید. حفاری هایی که گاه خاک ها کنار زدند تا به عیلامی ها نیز برسند. هنوز هم سرستون ها و ستون ها در محوطه باستان شناسی کاخ آپادانا به چشم می خورند و برخی حجاری ها هم کاملا سالم باقی مانده است.
اما اگر دلتان بخواهد یک دل سیر کاخ آپادانا را ببینید باید یک سر تا موزه لوور پاریس بروید و گنجینه هایمان را آنجا پیدا کنید. از شیرهای بالدار گرفته تا کتیبه های آپادانا و مجسمه داریوش بزرگ! خوشبختانه برخی مکشوفه های کاخ آپادانا در موزه شهر شوش نگهداری می شوند و هنوز به تاراج نرفته اند. تماشای این آثار و اشیا کشف شده حتما شما را حیرت زده خواهد کرد و در سفری شیرین به هزاران سال پیش خواهد برد.
چندی پیش اما خبر آتش سوزی در محوطه کاخ آپادانا همه را حیرت زده کرد، که چرا با وجود تمام دستبردها و تاراج ها هنوز هم قدر داشته هایمان را نمی دانیم و با سهل انگاری داشته هایمان را به باد می دهیم.
راه رفتن در محوطه کاخ آپادانا در شوشی که پر از تاریخ و فراز و نشیب است چه ایرانی باشید چه غیر ایرانی حالتان را خوب خواهد کرد، چرا که روزهای نخست تاریخ و سرنوشت بشری از همین جا رقم خورده اند. اگر قصد بازدید از کاخ آپادانای شوش را داشتید هر روز از ساعت 9 الی 19 میتوانید به نزدیکی قلعه خشتی بروید. البته در نیمه دوم سال که روزها کوتاه تراست بازدید تا ساعت 17 امکان پذیر است.
خوزستان با طبیعت زیبا، مردمان خونگرم و فرهنگ اصیل و تاریخ غنی خود همیشه خدا یک مقصد ایده آل است. اگر قصد سفر به این استان و رزرو هتل در اهواز را داشتید، برای دیدن هتل های اهواز و یا هر شهر دیگری در خوزستان، حتما سری به ایران هتل بزنید.
سرزمین موج های آبی مشهد
1403-07-09
