آداب و رسوم ایرانیان در عید نوروز

وقتی باد بهاری به آرامی شروع به وزیدن می کند، بوی بهار را با خودش به همراه می آورد و بهار برای ما ایرانیان یعنی تولد و آغازی دوباره. هر چند دقیقا معلوم نیست که ما ایرانیان از چه زمانی رسم را بر این گذاشتیم که بهار را جشن بگیریم، اما از برخی شواهد این طور بر می آید که از زمان های خیلی دور یعنی پیش از دوره مادها و هخامنشیان دو عید در آسیای میانه و آسیای غربی وجود داشته که یکی از آن ها جشن آفرینش و دیگری جشن رستاخیز بوده است. جشن آفرینش در اول پاییز و جشن رستاخیز در اول بهار برگزار می شده است. بعدها از این دو جشن فقط یکی از آن ها به شکل یک سنت پایدار و مهم باقی مانده و آن جشن آمدن بهار یا رستاخیز است که امروزه از آن با عنوان عید نوروز یاد می شود. در این مطلب قصد داریم با آداب و رسوم ایرانیان در عید نوروز بیشتر آشنا شویم.

با مهاجرت آریایی ها به ایران آن ها نیز باورهایی را با خود به همراه آوردند؛ ریشه اعتقاد به فروهرها برگرفته از این باورها است که به مرور زمان با سنت ایرانیان اصیل که همان جشن نوروز است پیوند خورده و عید نوروز از آن نشات گرفته است. برخی از روایت ها و داستان های کهن عید نوروز را به نحوی مرتبط با آیین سوگ سیاوش می دانستند. در این روایت ها و افسانه ها ایرانیان باستان هر سال پیش از نوروز به سوگ سیاوش می نشستند و پس از آن جشن نوروز را برگزار می کردند. این جشن از آنجا که با تولد دوباره طبیعت همراه بود، به نوعی حالتی سمبلیک داشت و مردم ایران باستان با برپا کردن جشن نوروز، آن را روز رستاخیز می دانستند و با ابراز شادمانی و سرور آن را روز زنده شدن سیاوش نیز قلمداد می کردند.

در برخی دیگر از افسانه ها ریشه جشن نوروز را روزی می دانند که جمشید بر تخت نشست و سپس، آن روز را به عنوان روز نو اعلام کرد و دستور داد که هر سال آن روز را جشن بگیرند. برخی دیگر بنیانگذار نوروز را کیومرث می دانند. هر چند این روایت ها در مورد ریشه اصلی برگزاری جشن نوروز با هم یکی نیستند، اما در مورد نحوه برگزاری و آداب و رسوم آن تقریبا نظر واحدی دارند. درواقع این آداب و رسوم به اندازه ای تاثیرگذار و موردپسند بوده که تاثیرات آن را در کشورهای اطراف و بخش وسیعی از آسیا و اروپا نیز شاهد هستیم.

در حال حاضر با قاطعیت می توان گفت که آداب و رسوم زیبا و نمادین نوروز برای بسیاری از افراد جالب توجه و جذاب است به طوری که در سال های اخیر مردمان زیادی در سراسر جهان این روز را با ما جشن گرفته و آداب و رسوم مخصوص این روز را که از چند روز قبل از نوروز شروع می شود به جا می آورند. طبعا بیشتر ما ایرانیان با این آداب و رسوم آشنا هستیم، اما ما در این مقاله قصد داریم با نگاه اجمالی تری به این آداب و رسوم دلنشین و نمادین بپردازیم. ایران هتل آنلاین در تمامی سفرهای نوروزی همراه شما بوده و برایتان بهترین ها را در تعطیلات نوروز آرزو می کند. رزرو آسان هتل های ایران از ایران هتل آنلاین در کمترین زمان ممکن امکان پذیر است.

نوروز بزرگترین جشن آئینی ایرانیان از دوران کهن تا به امروز بوده و نماد جشن‌های بهاری جهان به شمار می‌رود. با وجود روایت ها و داستان های زیادی که در مورد پیدایش این جشن نقل شده، مهم ترین علت پیدایش آن آغاز بهار، رستاخیز طبیعت و تجدید زندگی است. این جشن طبیعت تلفیقی است از گرایش‌های آئینی و دینی مردم ایران باستان و آریایی ها و به مرور در میان آن ها این عقیده شکل گرفته که ماه فروردین، ماه فروهرهای مقدس و جشن ویژه آنان است؛ بنابراین ریشه برخی از سنت ها که به آن اشاره خواهد شد به این تفکر و احترام به فروهرها باز می گردد.

علاوه بر جشن نوروز و سنت های آن، نوروز وجه دیگری دارد و آن تقویم جلالی است. تقویم جلالی گاه شماری ایرانی است که بعد از اسلام و در دوره ملکشاه سلجوقی توسط ستاره شناسان زبده شکل گرفت. در واقع آن ها روز اول بهار را روز ورود آفتاب به برج حمل و جشن نوروز دانستند و جایگاه آن را تثبیت کردند. آن ها برای ثابت ماندن نوروز تدبیری اندیشیدند و سال کبیسه را ابداع کردند و از سال 392 نوروز بر اساس این تقویم جشن گرفته می شود. از اسناد تاریخی چنین بر می‌آید که در دربار شاهان پارسی پنج روز نخستین، نوروز عامه یا نوروز کوچک بوده که شاهان در آن روز بارعام می‌دادند و به دادخواهی می‌نشستند و مردم نیز به جشن و سرور می پرداختند؛ روز ششم فروردین مختص شاه و درباریان بود که به آن نوروز بزرگ می گفتند.

ماه فروردین به فروهرها یا فروشی ها تعلق دارد و جشن نوروز نیز نمادی از بیداری طبیعت از خواب زمستانی است که به رستاخیز و حیات منتهی می شود. فروهر یکی از نیروهای غیر مادی در وجود انسان است؛ نوعی همزاد آدمیان که پیش از آفرینش مادی انسان ها در جهان معنوی به وجود می آید و پس از مرگ آدمیان دوباره به جایگاه نخستین خویش باز می گردد. فروهر نیرویی است که با مرگ تن از بین نمی رود و فروهرها سالی یک بار برای دیدار از بازماندگان خود به زمین باز می گردند و در صورتی که خانه را پاکیزه و درخشنده ببینند، وجودشان برای ساکنین خانه خیر و برکت به همراه خواهد داشت؛ اما اگر فرورهرها خانه را آشفته و کثیف ببینند، برکت نخواسته و آن را رها می کنند. حضور فروهرها از طلیعه فروردین و نوروز آغاز می شود و تا دهم فروردین و به روایتی تا نوزدهم آن ادامه می یابد. در گذشته مراسم آتش افروزی بر بالای بام ها انجام می شد تا راه خانه ها را به فروهرها نشان دهند. سنت خانه تکانی هنوز هم پابرجاست و ایرانیان از اواسط اسفند ماه می کوشند تا خانه های خود را تمیز و پاکیزه کنند. آن ها با این کار نمادین نه تنها گرد و غبار را از خانه های خود می روبند، بلکه قصد دارند آلودگی های روح و جان را نیز پالایش کرده و با روح و جانی پاکیزه به استقبال بهار بروند.

چهارشنبه سوری یکی از کهن ترین آداب و رسوم ایران بوده و جشنی است که درشب آخرین چهارشنبه سال برپا می شود. این مراسم هنگام غروب و با روشن کردن آتش آغاز می گردد. در این سنت کهن افروختن آتش نشانه پیروزی روشنایی بر تاریکی است و مردم در مراسم با افروختن آتش این پیروزی را جشن گرفته و به شادی و سرور می پردازند. آن ها از روی آتش می پرند و با گفتن این جمله زردی من از تو، سرخی تو از من، بیماری و زردی را از خود دور کرده و سرخی و حرارت آتش را می خواهند؛ در واقع آن ها می خواهند با دور ریختن بدی ها و بیماری ها سال جدید را با شور و حرارتی تازه آغاز کنند. از روزگاران قدیم این شب پر از شور و حرارت با مراسمی همراه بود که آن را جذاب تر می کرد. یکی از این مراسم کوزه شکنی بود که امروزه دیگر انجام نمی شود. فال گوش ایستادن، بلاگردانی، قاشق زنی و بخت گشایی نیز از رسوم جالبی بوده که به مرور زمان کمرنگ شده و حتی از بین رفته است. باید توجه داشته باشیم که همه این مراسم ها جنبه سمبلیک و نمادین داشته و بهانه ای برای گردهمایی و تفال نیک زدن به شمار می رفته است.

در این مراسم پس از برافروختن مقداری ذغال به نشانه سیاه بختی، مقداری نمک به نشانه شور چشمی و یک سکه به نشانه تنگدستی در کوزه ای می انداختند و بعد از آن که همه افراد خانواده آن را دور سر خود چرخاندند؛ آخرین نفر به بالای بام رفته و با گفتن این جمله (درد و بلای این خانه را ریختم توی کوچه) آن را به کوچه پرتاب می کرد و با این کار درد و بلا و تنگدستی و شوربختی را از خانه های خود دور می نمودند.

در شب چهارشنبه سوری زنان و دختران آرزومند و حاجت دار یک کاسه مسی برمی داشتند و شب هنگام به کوچه رفته و در برابر هفت خانه می ایستادند و بدون آن که حرفی بزنند پی در پی قاشق را بر کاسه می زدند. صاحبخانه نیز آجیل، شیرینی، برنج یا پول در کاسه های آن ها می گذاشت.

زنان و دخترانی که آرزو یا حاجتی دارند یا قصد ازدواج دارند، غروب شب چهارشنبه سوری نیت می کنند و سپس در سر گذر یا چهارسو می ایستند و گوش به صحبت رهگذران سپرده و با توجه به تلخی و شیرینی سخن آن ها تفال می زنند.

زنانی که نذر و نیازی داشتند، در شب چهارشنبه سوری آجیل هفت مغزی به نام آجیل چهارشنبه سوری از یک دکان که رو به قبله باشد می خریدند و به هنگام پاک کردن آن قصه مخصوص آجیل چهارشنبه سوری به نام قصه خارکن را نقل می کردند؛ سپس آن را میان دوست و آشنا تقسیم می نمودند.

خانواده هایی که حاجت یا بیماری داشتند، برای برآورده شدن حاجتشان یا رفع بیماری در شب چهارشنبه سوری آشی به نام آش ابودردا می پختند و بعد از آن که اندکی از آن را به بیمار می دادند بقیه را بین فقرا پخش می کردند. تمام آداب و رسوم ساده اما دلنشین نیاکانمان در این شب تلاش برای رسیدن به یک معنا بود و آن این که روزگار خوش تری در راه است. این مراسم نمادین که از چهارشنبه سوری آغاز می شد وتا پایان روز سیزده ام ادامه داشت، همواره بررفع نحسی ها و دعوت از نیکی ها استوار است.

با توجه به باور پیشینیان و بازگشت فروهرها، ایرانیان در آخرین شب جمعه سال با گل، شمع، شیرینی و سبزه به دیدار اهل قبور و درگذشتگان خود می روند و برای آن ها طلب مغفرت می کنند.

در گذشته در روزهای پایانی سال گروهی از افراد به صورت گروهی به روستاها یا شهرهای مختلف می رفتند و با خواندن اشعاری در مدح بهار، آمدن این فصل را نوید می دادند.

رویاندن سبزه

یکی از آداب و رسوم عید نوروز خریدن و پوشیدن لباس نو است. به همین دلیل قبل از عید بیشتر ایرانیان به خرید لباس نو می پردازند و آن ها بر این باورند که در هنگام سال نو باید آراسته و پیراسته بود.

سال های سال است که بیشتر ایرانیان برای شب عید سبزی پلو با ماهی می خورند؛ اما قدیمی ها این شب را با خوردن آش رشته یا رشته پلو جشن می گرفتند و معتقد بودند با خوردن این غذاها سر رشته امور تا آخر سال به دست افراد خانواده می آید.

هفت سین شاخص ترین نماد نوروز است و رسم بر این است که همه اعضای خانواده سال جدید را در کنار آن تحویل کرده و جشن بگیرند. در این سفره هفت خوردنی و گیاه که با حرف “سین” شروع می شوند در سفره قرار داده شوند. عدد هفت در نزد ایرانیان باستان همواره عدد مقدس و خوش یمنی بوده و هر یک از این هفت سین نماد چیزی مهم و باارزش است. این هفت سین شامل سیب، سبزه، سرکه، سمنو، سیر، سماق و سنجد است. در کنار این ها آینه و قرآن، شمع، گل، گلاب، سکه، ماهی قرمز، تخم مرغ های رنگ شده نیز زینت بخش سفره هفت سین هستند. رسم دیرین بر این است که هنگام تحویل سال همه اعضای خانواده لباس نو و پاکیزه بپوشند و در کنار سفره نشسته و با خواندن دعا سال را تحویل کنند.

از گذشته تا کنون در نوروز، بعد از تحویل شدن سال بزرگترها به کوچکتر ها عیدی می دادند. معمولا بزرگ ترها اسکناس های نو را به قصد تبرک لای قرآن گذاشته و عیدی می دهند. در سال های اخیر دادن هدیه نیز مرسوم شده است.

دید و بازدید یکی از سنت های عید نوروز است؛ در روز عید و پس از تحویل سال ایرانیان برای یکدیگر آرزوی سلامتی و برکت می کنند و به این قصد به خانه یکدیگر می روند. آن ها ضمن گفتن تبریک سال جدید و آرزوی سالی خوش هیچ کدورتی را در سال نو بین خود باقی نمی گذارند.

جشن نوروز با سیزده بدر خاتمه پیدا می کند؛ در این روز که به روز طبیعت نامگذاری شده است، مردم طبق یک باور قدیمی و برای راندن نحسی از خانه های خود خارج شده و به اطراف شهر یا به فضاهای سبز می روند. در این روز معمولا بیشتر اعضای خانواده کنار هم جمع می شوند و با پختن آش یا بازی های دست جمعی به جشن و سرور می پردازند. این جشن نمادین و باستانی در سال 2009 در تقویم مجمع عمومی سازمان ملل قرار گرفت. در سال 1391 در صحن عمومی سازمان ملل و یونسکو به میزبانی ایران جشن گرفته شد و تمام مردم دنیا با این میراث ارزشمند آشنا شدند.