سرزمین ایران زمانی بسیار پهناورتر و وسیع تر از امروز بوده است. در آن زمان رسم و رسومات بسیاری در میان مردم رواج داشته است. مردم به این رسم و رسومات احترام می گذاشتند و تلاش می کردند آنها را به بهترین شکل ممکن انجام دهند. این در حالی بود که بسیاری از آنها در قالب جشن برگزار می شد و موجبات شادی و سرور مردم را فراهم می کرد. امروزه تعدادی از این آداب و رسوم تغییر شکل داده اند، بعضی ها به تاریخ پیوسته اند، برخی هم هنوز زنده اند و نفس می کشند. یکی از این جشن ها که بعد از گذشت هزار و پانصد سال هنوز هم وجود دارد جشن نوروزبَل در استان گیلان، شمال کشور ایران است.
برای شرکت در این جشن زیبا و شاد بایستی راهی استان گیلان شوید. می توانید در شهر رشت مرکز استان گیلان اقامت کنید. برای اقامت در رشت وارد سایت ایران هتل آنلاین شوید و لیست هتل های رشت را ببینید. بر هر یک کلیک کنید تا اطلاعاتی را که نیاز دارید کسب نمایید. بعد از مطالعه و مقایسه ی مشخصات هتل ها یکی را به دلخواه انتخاب و به صورت آنلاین رزرو کنید تا بابت محل اقامت در گیلان اسوده خاطر باشید. یکی از بهترین این هتل ها هتل شبستان رشت است. آدرس این هتل میدان گلسار – ابتدای خیابان بنت الهدی است. هتل شبستان رشت فعالیت خود را در اسفند ماه 1391 شروع کرد. این هتل دارای 20 واحد اقامتی در قالب 6 طبقه است. هتل شبستان در زمینی با مساحت 1500 مترمربع ساخته شده و دارای امکانات مدرن جهت رفاه حال مهمانان می باشد. از جمله مزایای این هتل چهار ستاره، قرار گرفتن در فاصله ی کمی از فرودگاه بین المللی و مرکز شهر است که بر محبوبیت آن می افزاید.
معرفی کلی
نوروزبل یک جشن تاریخی است که در گذشته در گاه شمار گیلکی در آغاز سال دیلمی در گیلان، مازندران، الموت قزوین و طالقان البرز برگزار می شد. (گاه شمار گیلکی تقویمی است که مردم گیلان در گذشته از آن برای تعیین روز و ماه و سال و دیگر امور مربوطه استفاده می کردند). این جشن در آخرین روز از اسپندار ما (آخرین ماه سال طبق تقویم گیلکی) به منظور استقبال از سال نو، با شعله ور کردن آتش و ایجاد گرما بر پا می شود.
“بَل” در زبان گیلکی کوهستان همان “وَل” در زبان گیلکی مردم کنار دریاست که به معنی آتش است. در نتیجه نوروزبل به معنای شعله ی فروزان آتش نوروزی می باشد. آخرین روز از آخرین ماه سال در تقویم گیلکی مصادف با ۱۶ مرداد در تقویم هجری شمسی است (البته در برخی از سال ها به دلیل وجود سال کبیسه این تاریخ بین ۱۳ تا ۱۷ مرداد تغییر می کند). در نتیجه جشن نوروزبل در غروب ۱۷ مرداد بر پا می شود. تاریخچه ی این این جشن به دوران قبل از اسلام بر می گردد، جشنی که همواره از نظر دیلمیان مهم و ارزشمند بوده است. در مازندران طبق تقویم طبری جشن نوروزبل و با ۱۲ روز اختلاف از تقویم گیلکی برگزار می شده، البته امروزه دیگر هیچ اثری از اجرای آن در این منطقه وجود ندارد. به هر حال نحوه ی برگزاری جشن به این صورت است که مردم بهترین لباسهای خود را پوشیده و پس از بر پا کردن آتش، با صدای ساز و آواز آمدن سال جدید را جشن می گیرند و آن را به یکدیگر تبریک می گویند. البته سال ها این جشن به دست فراموشی سپرده شده بود تا اینکه در سال 85 کم کم زنده شد و در خرداد ماه 1396 با شماره ۱۳۷۱ در فهرست آثار ناملموس ایرانی به ثبت رسید.
دلایل بر پا کردن آتش در جشن نوروزبل
اولین و مهم ترین اقدامی که در جشن نوروزبل انجام می شود بر پا کردن آتش است. گیلکی ها در قدیم معتقد بودند بر پا کردن آتش در نوروزبل از شدت برف و سرمای زمستان می کاهد و آنها را از صدماتی که ممکن است سرما به خانه ها و محصولاتشان وارد کند در امان نگه می دارد. علاوه بر این، آتش که یکی از عناصر چهارگانه است در باور مردم قدیم مقدس است.
دلیل سوم اینکه آتش نوعی وسیله ی خبر رسانی برای گذشتگان محسوب می شده است. در واقع از آنجا که در گذشته وسیله های خبر رسانی زیادی در اختیار مردم قرار نداشته مردم از آتش برای این کار استفاده می کردند. مهم ترین خبری که آتش در این جشن به اطلاع همگان رسانده شروع سال جدید بوده است. چوپانان ارشد که به آنها سرگالش گفته می شد، برای اعلام شروع سال نو نوعی لباس به نام “شولا” بر تن می کردند و به بالای بلندترین کوه اطراف می رفتند و بر قله ی آن آتش بزرگی روشن می کردند. آنها با انجام این کار چوپانان دیگر را از شروع فصل کوچ و بردن دام ها به پایین کوه مطلع می ساختند و به کشاورزان زمان آمدن برداشت محصول را خبر می دادند. در کنار تمام این گفته ها، قدیمی ها آتش را نمادی از پاکی و پاکسازی می دانستند، لباس های کهنه خود را به درون آن می انداختند و در کنارش به ستایش خداوند متعال می پرداختند و از او خیر و برکت درخواست می کردند.
استفاده ی دیگری که مردم در جشن نوروزبل از شعله ی آتش داشتند پیش بینی وضع هوا بود. طبق گفته هایی که در این باره وجود دارد مردم کوهستان معتقد بودند که اگر دود آتش نوروزبل به سمت کوهستان های جنوب یعنی ییلاق برود، زمستان جلگه یعنی قشلاق خوب و اگر شعله به سمت جلگه بیاید، زمستان سخت و پربرفی در پیش دارند.
دلیل برگزاری نوروزبل در میانه مرداد ماه
گالشان اواسط مرداد را بهترین زمان برای پرداخت مالیات و خراج سالانه ی خود می دانستند و با تغییری که در سال ایجاد کردند، میانه ی مرداد را به عنوان آغاز سال جدید برگزیدند. آنها تلاش می کردند تا کارهای کشاورزی و دامداری خود را تا این موقع از سال تمام کنند و این کار و کوشش را در پایان سال جشن می گرفتند. برای مردم گیلان فلسفه ی جشن نوروزبل تنها به خاطر آمدن سال نو نبود، بکه آیین خراجی و بهانه ای برای جشن گرفتن تلاش سالانه بود. آنها با برپایی این جشن شکر خداوند را به جا اورده و سال جدید “خراجی” را به یکدیگر تبریک می گفتند.
برگزاری جشن نوروزبل در گذشته
در گذشته بعد از یک سال تلاش و کوشش در ماه مرداد زمان برداشت برنج و گندم فرا می رسید. گل گاو زبان ها و دیگر گیاهان دارویی و خوراکی آماده ی استفاده می شد. محصول درختان میوه مانند فندق می رسید. کره، پنیر، ماست، کشک و دوغ محلی تهیه شده و دام ها آماده ی کوچ کردن و بازگشت به جلگه می شدند. در نتیجه مرداد ماه پایان یک سال مالی بود. پس نوبت به پرداخت خراج و مالیات می رسید. مردم از تلاش خود و نتیجه ای که می دیدند خوشحال بودند. آتش به پا می کردند و بدین ترتیب خبر از شروع سال تازه می داند. همه پیش ارباب رفته و سهم مالیات خود را می پرداختند.
لباس های کهنه ی خود از شولا و نمد گرفته تا چیزهای دیگری که نمی خواستند را به درون آتش می انداختند و زندگی را با لباس های نو از سر می گرفتند. از طرفی خانه تکانی کرده و آماده ی پذیرایی از سال نو می شدند. لباس های نو، خانه های تمیز، خراج، محصول های آماده ی برداشت، هوای مساعد، همه و همه آماده ی برگزاری جشن سال نو بود. عصر آخرین روز از اسپندر ما یعنی آخرین ماه سال آتشی به پا می کردند تا اطلاع دهند فردا سال دیلمی جدید شروع و کار و تلاش دوباره از سر گرفته می شود.
پس هیزم ها را برای بر پا کردن آتشی بسیار بلندبالا جمع می کردند. در این میان لباس های رنگارنگ مردم که طرح های بسیار زیبایی داشت منظره ای دیدنی و چشم نواز ایجاد می کرد. صدای خنده ی کودکان فضا را پر کرده و به هر طرف که نگاه می کردی مردمی را می دیدی که با شیرینی ها و نان های محلی برای جشن نوروزبل آمده اند. مردم به دیدار دوستان و آشنایانشان می رفتند، با آنها احوال پرسی می کردند و به هم نقل و نبات می دادند.
تا اینکه نوازندگان با صدای خوش آواز و ساز خود از راه می رسیدند. اکنون دیگر کوهی از هیزم جمع شده و غروب از راه رسیده و وقت روشن کردن آتش است. هیزم شعله ور می شود و دود آتش تمام فضا را پر می کند. شعله هر لحظه فروزان تر شده و بالا می رود، انگار که می خواهد به آسمان برسد. ده نوازنده با کلاه و شولای گالشی خود به دور آتش می چرخند و موسیقی محلی را با شور و شدت زیادی می نوازند. ترانه ای محلی بر زبان تمام اهالی جاری می شود و شعله ی آتش همچنان زبانه می کشد. ترانه ای که با عبارت گروم گروم گروم بل شروع می شود.
در اینجاست که لباس های کهنه به آتش انداخته می شوند. مردم دور تا دور آتش ایستاده و خدا را برای نعماتش شکر می کنند و از او برای سال بعد سلامتی، پاکی، مهربانی و محصول فراوان درخواست دارند. از نظر آنها نوروز فرا رسیده پس به هم تبریک می گویند.
جشن نوروزبل در زمان حال
بعد از چندین سال که از برگزاری آخرین جشن نوروزبل می گذشت، جوانان گیلان به فکر افتادند تا خاطرات پدربزرگ ها و مادربزرگهایشان را دوباره زنده کنند. آنها آداب و رسوم این جشن را یاد گرفتند، ترانه هایی که سینه به سینه منتقل شده بود را فرا گرفته و جان تازه ای به آن ها بخشیدند. امروزه جشن نوروزبل تنها به دلیل به اتمام رسیدن سال مالی برگزار نمی شود بلکه بهانه ای برای زنده نگه داشتن سنت های قدیمی و دلیل خوبی برای دور هم جمع شدن و شاد و خوشحال بودن است. این جشن معمولا به همان شکل قبلی خود و با برپا کردن آتش، نواختن ساز، خواندن ترانه و پخش نقل و نبات برگزار می شود اما دیگر ماهیت و فلسفه پرداخت مالیات، قشلاق کردن یا برداشت محصول در آن وجود ندارد. البته جشن نوروزبل هنوز در تمام گیلان فراگیر نشده و تنها در بخش هایی از آن اجرا می شود اما امیدواریم به زودی به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری این خطه از ایران زمین بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.
جشن نوروزبل گیلان چگونه زنده شد
جشن نوروزبل سال ها به دست فراموشی سپرده شده بود تا اینکه برای اولین بار در سال ۱۳۸۵ عده ای از جوانان روستای ملکوت املش، این سنت قدیمی را دوباره زنده کردند. خبر برگزاری این جشن در بین اهالی لنگرود و لاهیجان و طرفداران سنت های قدیمی به سرعت پیچید و سال بعد بر تعداد بازدیدکنندگان و شرکت کنندگان در جشن اضافه شد. سال بعد از آن هم جشن با شکوه بیشتری در روستای ملکوت برگزار شده و نام جشن نوروزبل دوباره بر زبان ها افتاد. این در حالی بود که اداره ی میراث فرهنگی نیز از این آیین حمایت کرد.
سال به سال جشن نوروزبل گیلان رونق بیشتری می یافت تا اینکه در سال ۸۸ در دیلمان لاهیجان با حضور بیش از ۷۰۰۰ نفر برگزار شد. از سال 89 به بعد این جشن بدون کمک میراث فرهنگی و بیشتر در نواحی شرق گیلان مانند دیلمان، املش و روستاهای آن برگزار شد و کم کم نام خود را در تمام گیلان و ایران بر سر زبان ها انداخت و با آشنایی هر چه بیشتر مردم با این جشن و تاکید کارشناسان بر اهمیت ثبت و نگهداری از این رسوم مهم و تاریخی سرانجام در خرداد ۹۶ به عنوان یک میراث فرهنگی به ثبت رسید و رسمیت یافت.
