مسجد جامع نائین اصفهان

گردشگران می توانند برای اقامتی بی دغدغه در نائین قبل از سفر وارد سایت ایران هتل آنلاین شده و بعد از کسب اطلاعات کافی در مورد هتل های نائین یکی را انتخاب و رزرو کنند. از جمله مواردی که برای اسکان در این شهر پیش رو است هتل جهانگردی نائین می باشد؛ هتلی که تنها دو ستاره دارد اما توانسته نظر مثبت مسافران قبلی را جلب نماید. این هتل در خیابان شهید رجائی و جنب هلال احمر واقع شده است. هتل جهانگردی نائین یکی از باسابقه ترین هتل های جهانگردی است که از سال های قبل از انقلاب در این شهر فعالیت داشته و همواره بازسازی هایی بر آن انجام شده است. این هتل که دارای 8 باب سوئیت اقامتی است سبک سنتی و قدیمی خود را حفظ کرده است و در فاصله 5/1 کیلومتری از قلعه تاریخی نارین قرار دارد.

مسجد جامع نائین بنایی مربوط به دوره آل بویه بوده و از معدود بناهایی است که در طول تاریخ چندان تغییر نکرده و تا حد زیادی شکل اولیه خود را حفظ کرده است. با توجه به محل و موقعیت قرارگیری این بنا در منطقه ای کویری، بیشتر مصالح به کار رفته در آن خشت و آجر است. نمای بیرونی این مسجد پوشیده از آجر بوده و با خطوط اسلیمی ظریف و زیبایی تزئین شده است. ورودی‌ ها، سقف دهانه‌ ها و محراب مسجد نائین همگی از لحاظ معماری ارزش بالایی دارند و در نوع خود کم‌ نظیر و منحصر به فرد هستند. بخشی از شکوه و جلال مسجد مربوط به گچ ‌بری های زیبا و جالب آن می شود که بسیار چشم ‌نوازند. گفته می شود مسجد جامع نائین یکی از قدیمی ترین مساجد ایران است اما زمان ساخت آن مشخص نیست؛ با این حال برخی ساخت این مسجد را به زمان خلافت عمرابن عبدالعزیز نسبت داده اند. از طرفی پروفسور پوپ بنای مسجد را متعلق به سال ۳۵۰ هجری قمری می داند و آندره گدار فرانسوی آن را به حکومت دیلمیان نسبت می دهد. مسجد جامع نائین در محله قدیم شهر نائین واقع شده و ازجمله دیدنی های اطراف آن می توان به منزل پیرنیا و نارین قلعه اشاره کرد.

مسجد جامع نائین در اوج سادگی بسیار زیبا بوده و شکل ظاهری آن به صورت مربع و دارای یک حیاط مرکزی نسبتا کوچک است که در اطرافش ایوان و شبستان ها با ستون های کوتاه و طاق های هلالی قرار گرفته اند. محراب این مسجد که یکی از زیباترین نمونه محراب های مساجد ایرانی است در ضلع جنوبی آن واقع شده و با گچبری بسیار زیبا و نابی تزئین شده است. در کنار این محراب یک منبر چوبی منبت کاری شده وجود دارد که تاریخ ساخت آن متعلق به سال ۷۱۱ هجری قمری می باشد و با ۵ متر ارتفاع دارای آیاتی از قرآن کریم، نام وقف کننده، نام سازنده و تاریخ ساخت با خط ثلث است. در زیر صحن مسجد، شبستانی با سقفی کوتاه وجود دارد که بیشتر در تابستان به کار می آید. نور این شبستان از سنگ های مرمری که در کف حیاط قرار دارند تامین می شود. مصالح اصلی این مسجد آجر و گچ است و چیدمان آجرها در طرح های مختلف و گچبری های بسیار زیبا که بر روی محراب و ستون ها به چشم می خورد از جمله تزئینات آن می باشد. این مسجد دارای یک مناره ۲۸ متری است که شکل ظاهری آن با مناره های دوره سلجوقی متفاوت است.

بنای اولیه مسجد به عمر ابن عبدالعزیز، خلیفه هشتم امویان که دوران خلافتش از سال ۹۹ تا ۱۰۱ هجری قمری بوده، منسوب می شود. با این حال مسجد جامع نائین را از آثار باقی مانده از نیمه دوم قرن سوم هجری قمری می دانند. محراب این مسجد قطعا اصیل ترین نمونه از هنر محراب سازی در دوره عباسیان بوده است. از جمله کتیبه های موجود در این مسجد قدیمی می توان به کتیبه ای که بر منبر آن وجود دارد اشاره کرد که مربوط به سال هجری ۷۱۱ قمری می باشد. کتیبه بعدی کتیبه ای موجود بر روی در چوبی مسجد می باشد که تاریخ ۷۸۴ هجری قمری بر آن درج شده است.

همانطور که اشاره شد مسجد جامع نائین از دست روزگار در امان بوده و تنها کمی دچار تغییر و تحول شده است. ساختمان اولیه آن در قرن دوم هجری قمری احداث شده و شامل قسمت اعظمی از مسجدی است که اکنون بر جای مانده است. در قسمت شمالی مسجد، بخش کوچکی وجود دارد که احتمال می رود مسجدی قدیمی بوده و مسجد جامع فعلی در کنار آن احداث شده و آن جزء قسمتی از شبستان شمال غربی مسجد شده است. سطح مقطع ستون های شبستان مسجد اولیه در قرن دوم هجری قمری هشت ضلعی بوده که در دوره های بعد به صورت جرزهای مربع یا مستطیل شکل در آمده است.

در قرن چهارم هجری قمری طاقی شامل طاسه های سوار برهم بر بالای محل محراب اصلی مسجد و منبر آن ساخته شده که از یک طرف بر دیوار خشتی و از طرف دیگر بر ستون های شبستان استوار شده است. تا قرن چهارم هجری قمری، محدوده ای شامل فضای جلوی محراب و منبر به آن اضافه گشته است. یک ردیف طاق در سمت جنوب شرقی و دو ردیف طاق در سمت شمال شرقی مسجد، از دیوار خارجی شبستان بیرون زده است. در آن دوره، شبستان از دو طرف محراب گسترش یافته و به شکل امروزی خود درآمده است. جرزهای قطور این قسمت، باقی مانده دیوار خشتی اطراف مسجد است.

مناره مسجد، با دارا بودن تزییناتی از نوع زیر نعلبکی، از آثار به جا مانده از دوره سلجوقی به شمار می رود اما با سایر آن ها متفاوت است. در رو به روی قبله مسجد، صفه ای به عمق یک دهانه وجود دارد که کف آن در حدود ۵/۱ متر بالاتر از کف صحن است. در قرن هشتم هجری قمری، شبستان قبلی مسجد در قسمت هایی از آن دو طبقه شده و این کار با احداث سقف های کمرپوش صورت گرفته است. در دوره قاجار به بعضی از قسمت های مسجد قوس هایی اضافه شده است؛ شبستان واقع در پشت جبهه شمال غربی مسجد از قسمت های اضافه شده در این دوره می باشد.

معماری مسجد جامع نائین نسبتا ساده و یکنواخت است. به غیر از مناره ها، عنصر شاخص و مهم دیگری در این مسجد وجود ندارد. ارتفاع چهار جبهه و سقف آن ها در مجموع ترکیب نسبتا یکنواختی را پدید آورده است. این مسجد شامل صحن و شبستان هایی در سه جبهه آن و رواقی در جبهه مقابل قبله است و با دیواری خشتی محصور شده که امروزه تنها قسمت هایی از آن باقی مانده است. مسجد جامع نائین اصفهان فاقد ایوان و گنبد خانه بوده و مهمترین قسمت مسجد شبستان هایی است که به صورت عمیق در سه طرف صحن قرار گرفته اند. مهمترین و بزرگترین شبستان در جبهه قبله واقع شده و محراب مسجد تقریبا در وسط شبستان ساخته شده است. این محراب در امتداد محور تقارن صحن مسجد قرار دارد. بخشی از یک شبستان زمستانی در زیر صحن و بخشی از آن در طبقه همکف ساخته شده که با دو راه پله از داخل صحن دسترسی به آن میسر می شود.

بر اساس نقشه ای که در گذشته از این مسجد ترسیم شده، شش ورودی در آن موجود بوده است. سه مورد از این ورودی ها که از سایر آن ها مهم تر هستند در جبهه جنوب شرقی مسجد قرار داشته است و اهمیت آن ها به وجود معبری که از کنار این جبهه از مسجد می گذشته مربوط می شده است. ارتفاع یکی از ورودی ها نسبت به سایر آن ها بیشتر است چراکه متعلق به دوره ایلخانی است و در این دوره بناها ارتفاع زیادی داشته اند. هر کدام از ورودی ها حداکثر از یک پیش طاق کم عمق تشکیل شده و به بخشی از شبستان وصل شده اند و فاقد عناصر دیگری مانند دالان و هشتی هستند.

در این مسجد بین قسمت های مختلف مرز مشخصی وجود دارد با این حال بازدیدکنندگان از یک فضا به فضای دیگر دعوت می شوند و هر فضا با بقیه فضاها کامل می گردد. این ویژگی با استفاده از نور، اختلاف ارتفاع در سقف و غیره به وجود آمده است.

جبهه قبله و جبهه رو به روی آن هر کدام پنج دهانه در نزدیکی صحن مسجد دارند و در هر دو جبهه دهانه وسط از دهانه های اطراف اندکی بزرگتر است. ارتفاع این دو دهانه نیز کمی بیشتر از ارتفاع دهانه های مجاورشان است و به این ترتیب محور قبله و محراب اهمیت یافته اند. دو جبهه دیگر مسجد هر کدام در مجاورت صحن آن دارای چهار دهانه هستند؛ با این حال همه دهانه ها از لحاظ کیفیت معماری ارزش یکسانی دارند.

نور این شبستان از روزنه هایی که در سقف آن تعبیه شده اند تامین می شود. این در حالی است که به ازای هر روزنه در سقف یک سنگ مرمر در کف قرار داده اند که نور را تا حدی افزایش دهد و فضا را به طور ملایمی روشن تر کند.

سطح نماهای داخلی مسجد با آجر و سطح بیرونی جرزهای واقع در بدنه حیاط با نقش هایی نسبتا ساده اما زیبا تزیین شده است. سقف برخی از دهانه ها به ویِِژه دهانه هایی که در شبستان قبله قرار دارند و به طبقه ها تعلق پیدا می کنند به شکل متنوع و زیبایی طراحی و اجرا شده است.

مسجد جامع نائین اولین مسجدی است که قوس هایش جناغی بوده و در دوره قاجار بعضی از قوس های آن به قوس های کلیل تبدیل شده است. برای جلوگیری از رانش بین قوس ها از چوب هایی به نام کش استفاده کرده اند.

به علت قرارگیری نائین در منطقه کویری بیشترین مصالحی که در این شهر یافت می شود خشت و آجر می باشد که در این مسجد نیز از همین مصالح استفاده شده است. استفاده از سرداب به دلیل شرایط آب و هوای گرم و خشک در این مسجد نیز از دیگر ویژگی های آن است.

سطح فضای باز (صحن) مسجد نسبت به فضای ساختمان آن مقداری کمتر است. احتمال دارد که توسعه تدریجی و ایجاد همان تغییر و تحول کم در مسجد تعادل معمولی بین اندازه سطح فضاهای ساخته شده را بر هم زده باشد.

برای ایجاد ویژگی تجرید و انتزاعی کردن چهره این مسجد از خطوط اسلیمی و تزئینات آجری به طرز جالبی استفاده شده است.

به علت رعایت شرایط آب و هوایی و وجود حیاط مرکزی، معماری مسجد جامع نائین از نوع درون گرا می باشد.

بر روی چند ستون واقع در شبستان قبله و نیز محراب مسجد نوعی گچبری وجود دارد که شبیه به گچبری های زمان ساسانیان می باشد. از طرفی در محراب سه طاقنما وجود دارد که یکی بالای دیگری است و هر یک از دو طاقنمای بالاتر بر روی دو ستون قرار گرفته اند و دارای تزیینات گچبری زیبایی با نقش و نگارهای گیاهی و هندسی هستند.

اصفهان یکی از زیباترین و تاریخی ترین کلانشهرهای کشورمان ایران است که جاذبه های طبیعی و باستانی بسیاری دارد. از نظر اکثر گردشگران خارجی اصفهان منحصر به فردترین شهر ایران است. مسجد جامع نائین اصفهان یکی از جاهای دیدنی اصفهان به شمار می آید و دارای قدمت دور و درازی است.