آتشکده زرتشتیان یزد

یزد شهری کویری است و شاید در نگاه اول چندان جذاب به نظر نرسد، اما لازم است بدانید این شهر به قدری جاذبه های دیدنی منحصر به فرد دارد که به عنوان اولین شهر جهانی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. یکی از جذابیت های یزد زندگی ادیان مختلف در کمال صلح و آرامش در جوار هم است. این مساله از وجود بناهای مذهبی مختلف در یزد کاملا مشخص است؛ به طوری که ساختمان آتشکده در قلب شهر قرار دارد و چند محله آن طرف تر، مسجد جامع یزد قد الم کرده است؛ همچنین در میان شهر حسینیه امیرچخماق و کمی دورتر دخمه های زرتشتیان وجود دارد. یکی از جذاب ترین این بناها آتشکده زرتشتیان یزد است که آتش آن قدمتی بیش از 1500 سال دارد. سال افتتاح این بنا 1313 خورشیدی و سبک معماری آن هخامنشی است. برای دیدن از این جاذبه زیبا و حیرت انگیز می توانید به بلوار آیت الله کاشانی در شهر یزد مراجعه کنید. برای اقامت در شهر دیدنی یزد می توانید به سایت ایران هتل آنلاین مراجعه کرده و تنها با چند کلیک لیست هتل های یزد را ببینید؛ بر روی هر هتل که کلیک کنید اطلاعات کاملی در مورد آن را به دست می آورید و می توانید آگاهانه تر سفر کنید.

آتشکده نیایشگاهی مربوط به زرتشتیان است و آن ها در این مکان مقدس مهم ترین نیایش های دینی خود ازجمله خواندن کتاب اوستا و گات ها را در برابر آتش انجام می دهند و به نیایش خداوند می پردازند. آتشکده یزد یکی از این نیایشگاه ها است که در دوران پهلوی اول ساخته شده و برای زرتشتیان اهمیت زیادی دارد. این مکان با نام آتشکده وَرهُرام نیز شناخته می شود چراکه یکی از آتش های مقدس ورهرام در آن قرار دارد. آتشکده یاد شده از دهه 1960 میلادی (اواخر دهه 30 یا اوایل دهه 40 خورشیدی) آماده بازدید بوده و نام آن از تاریخ 22 شهریور 1378 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. یکی از دلایل اهمیت آتشکده یزد برای زرتشتیان، نگهداری آتش مقدس ورهرام در آن است.

در سال 1313 رضاخان به احداث یک آتشکده در یزد رضایت داد تا زرتشتیان نیز از عبادتگاهی باشکوه بهره مند باشند. در آبان ماه همان سال یک زرتشتی پارسی به نام «همابائی» سرمایه ای را برای ساخت این آتشکده در نظر گرفت و قطعه زمینی به مساحت 6881 متر مربع را به این کار اختصاص داد. این زمین از سوی چند تن از زرتشتیان ایران از جمله برادران امانت وقف شده بود. مهندسان پارسی نقشه این بنا را کشیدند و ارباب جمشید امانت، یکی از برادران امانت، به عنوان سرپرست و ناظر انتخاب شد. وی در خاطرات خود نوشته‌ است که پنج بار به هند سفر کرده تا رضایت انجمن پارسیان هند که گروهی از زرتشتیان ایرانی تبار بودند را برای پرداخت هزینه ساختمان آتشکده ورهرام یزد جلب کند که یک بار از این پنج بار با پای پیاده و از طریق ریگ زارهای بلوچستان ایران و پاکستان بوده است.

به محض ورود به محوطه آتشکده حوضی در مقابل چشمانتان ظاهر می شود که دقیق رو به روی ساختمان آتشکده قرار دارد. وجود حوض و حضور آب در کنار آتش از جمله ویژگی های تمام آتشکده ها است. در آن زمان معمولا آتشکده‌ها بناهای ساده ای بودند که تزئینات خاصی نداشتند و آتشکده یزد نیز از این قاعده مستثنی نیست. با توجه به اینکه در ساخت این آتشکده از معماری آتشکده پارسیان هند و معماری هخامنشیان به ویژه تخت جمشید الهام گرفته شده زیبایی خاصی دارد. موقعیت ساختمان آتشکده طوری طراحی شده که بتواند بیشترین بهره را از نور خورشید ببرد و انرژی به مدت بیشتری در آن باقی بماند. تامین آب مورد نیاز مجموعه از آب انبار، گاورو، پاکَنه (پله ای در قنات) و راه قنات صورت گرفته است. حمام و توالت‌های قدیمی نیز در محوطه مجموعه وجود دارند که بازدیدکنندگان را با سبک زندگی مردم در ۸۰ سال پیش آشنا می کنند.

ساختمان اصلی آتشکده در میان حیاط و بر روی سکویی با ارتفاع ۲۱ متر از سطح زمین قرار دارد و با پیمودن 8 پله می توان به ورودی آن رسید. حیاط آتشکده با وجود درختان سرو و کاجی که همیشه در آن حضور دارند همواره سرسبز است. مقابل ساختمان اصلی سرستون های سنگی قرار دارد و پای دیوارها با سنگ های گلدار تزئین شده است که همگی کار هنرمندان اصفهانی هستند. این هنرمندان سنگ‌ها را در اصفهان تراشیده و به یزد انتقال داده اند و برای ساخت این آتشکده به کار برده اند. دیوارهای ساختمان آتشکده با تصاویر زرتشت و جمله‌ هایی از کتاب اوستا تزئین شده و کمی جلوتر آتش مقدس قابل رویت است.

یکی از جذاب ترین تزئینات ساختمان آتشکده یزد نگاره فروهر است که بر بالای ورودی بنا قرار دارد. فروهر یکی از نیروهای مینویی (عالم روحانی) است که بر اساس باور مزدیسنان (پیروان دین زرتشت) قبل از اینکه هر موجودی به وجود آید فروهر او وجود داشته و پس از مرگ او، فروهرش به آسمان ها می رود. این نیرو که زرتشتیان از آن با عنوان جوهر حیات یاد می کنند، فناناپذیر است؛ در واقع فروهرِ هر موجودی، قبل از خلقت مادیِ او در جهان مینویی جای دارد و پس از خلقت موجود مورد نظر با او همراه می‌شود و پس از مرگ او، فروهر آن دوباره به جهان فروهری باز می‌گردد. نگاره فروهر آتشکده یزد، کاری از هنرمندان کاشی‌کار یزدی بوده و ظرافت و زیبایی خاصی دارد.

یکی از والاترین آتش ها در مراسم آیینی دین زرتشت، آتش ورهرام است که تهیه آن، وقت و هزینه بسیاری در بر دارد و به ندرت برپا می شود. برای تهیه این آتش باید شانزده آتش شامل پانزده آتش گوناگون و یک آذرخش آسمانى جمع آوری شود که عبارتنداز رنگرز، پادشاه يا فرماندار، کوزه‌گر، آجرپز، درويش يا صاحبدل، زرگر، ضرابخانه، آهنگر، اسلحه‌ساز، نانوا، تقطير، فرمانده ارتش، چوپان، ‌پيشواى دينى، برق آسمان، مرده‌ سوز. این آتش طی یک مراسم آیینی و در مدت یک سال، 1128 بار پاکیزه می شود و فقط موبدانی می توانند در این مراسم شرکت کنند که دشوارترین مراحل طهارت را پشت سر گذاشته باشند. در هر بار پاکیزه سازی، چوب درختی هفت ساله که خشک شده را به روی آتش می گیرند و وقتی هیزم آتش گرفت آن را به نشانه یک بار پاک شدن می دانند. مراسم حمل این آتش نیز مراسمی ویژه است؛ آتش را بر روی تختی قرار می دهند و چهار موبد در حال حمل آن، دعاهای آیینی می خوانند تا آن را به مقصد مورد نظر ببرند و اصطلاحا آن را بر تخت بنشانند. این آتش باید همواره روشن بماند چراکه بر اساس باورهای دینی آتش متعلق به همه مردم است و همه در آن سهم دارند.

در دوران فرمانروایی پادشاهان ساسانی، سه آتش وجود داشته که به دلیل قدمت بالا از منزلت و شکوه بالایی برخوردار بوده و به آن‌ها «آتش وَرهُرام» به معنای «آتش پیروزی» می گفتند. یکی از این آتش ها در آتشکده آذرفرنبغ در شهر کاریان فارس بود. این آتش در قرن دهم میلادی برای رهایی از یورش بیگانگان به یزد آورده شد و در آتشکده بزرگ شهر قرار گرفت. آتشکده آذرفرنبغ حدود سال 496 خورشیدی از بین رفت اما زرتشتیان اجازه ندادند آتش آن خاموش شود. آن ها آتش مقدس را در غاری در کوه اِشکَفت یزدان که بین عقدا و پارس بانو قرار داشت مخفی کردند. این آتش به مدت ۳۰ سال در این غار روشن بود تا اینکه به یکی از روستاهای زرتشتی‌ نشین اطراف یزد منتقل شد و به مدت 200 سال همواره از روستایی به روستای دیگر منتقل می شد تا به دست متجاوزان نیفتد.

در سال 727 خورشیدی روستایی به نام ترک آباد در نزدیکی اردکان ایجاد شد و بیشتر زرتشتیان یزد و به‌خصوص موبدان به آنجا رفتند. در نتیجه آتش مقدس نیز به آنجا منتقل شد و به مدت ۳۰۰ سال در آنجا ماند؛ زمانی که جامعه زرتشتیان در ترک آباد از هم فرو پاشید، آتش مقدس به شریف آباد انتقال یافت. حدود سال 1159 این آتش دوباره به یزد آورده شده و در محله دستوران یزد (کوی موبدان) به صورت پنهانی در خانه یکی از موبدان بزرگ زرتشت به نام «موبد تیرانداز آذرگشسب» نگهداری شد. در سال های بعد یک آتشکده کوچک برای نگهداری این آتش ساختنند تا بهتر بتوانند از آن محافظت کنند. با اعلام رضایت رضاشاه پهلوی برای احداث آتشکده یزد، جایگاه این آتش مشخص شد و در فروردین سال 1321 خورشیدی به آنجا انتقال یافت.

آتش مقدس در آتشکده یزد در ظرف بزرگی از جنس برنز و پشت یک محفظه‌ شیشه‌ ای نگهداری می شود و در جایی بلندتر از سطح زمین قرار دارد. آتش مقدس در اتاقی بزرگ و دور از تابش نور خورشید بوده و اتاق‌ هایی برای انجام مراسم نیایش زرتشتیان، در اطراف آن وجود دارد. یک نفر مسئول روشن نگه داشتن آتش است که با نام «هیربد» خوانده می شود. وی روزانه در چند نوبت قطعه ای چوب خشک و مقاوم مانند چوب بادام و زردآلو به این آتش می افزاید تا آن را روشن نگه دارد؛ خاکستر حاصل از سوخت چوب در صورت نیاز دور ریخته می شود. روشن ماندن همیشگی این آتش یکی از جنبه های جذاب آن است و بازدیدکنندگان می توانند از پشت شیشه، جام حاوی آتش را ببینند و مقداری از بوی آن را استشمام کنند. زمان بازدید از این آتشکده در شش ماه اول سال از 8 صبح تا 12 ظهر و 4 عصر تا 8 شب و در شش ماه دوم سال از 8 صبح تا 12 ظهر و 3 بعدازظهر تا 7 شب بوده و مدت پیشنهادی بازدید حدود یک ساعت است. این آتشکده تنها در روزهای جمعه تعطیل است. لازم به ذکر است که ورودی غربی آتشکده مخصوص بازدیدکنندگان و ورودی شرقی ویژه زرتشتیان است.

آتشکده یزد از نظر زرتشتیان مکان مقدسی است لذا برای ورود به آن آدابی وجود دارد. اول اینکه افراد باید به هنگام ورود به این مکان پاکیزه باشند. دوم اینکه بانوان در دوره های خاص نمی توانند به آن وارد شوند. سوم اینکه مردان باید از کلاه سفید و زنان از روسری سفید به همراه لباس رنگ روشن استفاده کنند و کفش های خود را در آورند و کلا کسی نباید به آتش مقدس نزدیک شود چرا که نفس انسان آن را آلوده می کند.

کلام پایانی