موزه سنجش تبریز، سفر به دنیای مقیاس ها

سکه ها، کتاب ها، ظروف فلزی، تابلوهای نقاشی، کتیبه ها و هر آنچه از گذشتگان مان باقی مانده برای اغلب آدم های روی کره زمین مهم و جالب توجه است. اینکه بدانیم دنیای پیچیده و مدرن امروز چطور ساخته شده و یا آدم ها از کجا این روند رو به رشد را آغاز کرده اند گاه آنقدر جذاب است که آدم ها را به سمت و سوی کتاب ها و گاهی هم موزه ها می کشاند. موزه ها شاید یکی از شگفت انگیزترین مکان های هر شهر و دیاری باشند. گنجینه های ارزشمندی که در یک چشم به هم زدن بدون زحمت بسیار قرن ها و سده ها را از بدو تاریخ تا همین روزهای معاصر در برابر چشمان تان ردیف می کنند و یا یک زبان ساده و گویا همه تاریخ را برایتان بازگو می کنند.

اینکه آدم ها چطور ازابتدایی ترین ابزار موجود بر روی این کره خاکی روند ساختن جوامع و تمدن ها را آغاز کرده اند و حالا سر از فضا و گاه آنسوی کهکشان راه شیری درآورده اند. ایران به واسطه تمدن شکوهمندش پر از موزه هایی است که هرکدامشان گوشه ای از تاریخی و اصالتش را در خود نگاه داشته اند. در میان شهرهایمان اما موزه های تبریز یک سر و گردن بالاتر است و آنقدر موزه متنوع در خود جای داده است که هر ذوق و سلیقه ای رابرآورده می کند. موزه سنجش یکی از همان موزه هایی است که برچسب تخصصی بودنش از قضا بر جذابیتش افزوده و نظرهای بسیاری را به خود جلب کرده است. موزه سنجش تبریز نام آشنایی در میان موزه های مطرح کشور است که این روزها در خانه ای قجری جاخوش کرده و علاقمندان بسیاری را به سوی خودش جلب کرده است.

خانه سلماسی
تبریز از قرن ها پیش یکی از موثرترین شهرهای ایران بوده است. شهری آباد و ثروتمند که آوازه تجار و فرش های رویایی اش تا آن سوی مرزها هم کشیده شده بود و پای خیلی ها را به این شهر زیبا و اصیل باز کرده بود. برای چنین شهری داشتن چندین و چند خانه اعیانی امری عادی تلقی می شد. خانه هایی که حالا با گذشت چند قرن ارزششان چندین برابر شده و به نوعی نمایانگر تاریخی این مرز و بومند. در میان خانه های تاریخی تبریز سری به خیابان امام، کوچه مقصودیه و بن بستی به نام سلماسی می زنیم وخودمان را به خانه ای می رسانیم که به نام خانه سلماسی شهره است. خانه ای با یکصد و شصت و اندی سال قدمت که به همت میراث فرهنگی شکوه روزهای رفته را پس گرفته و سالم و با ابهت آغوشش را به سوی بازدیدکنندگان گشوده است.

خانه ای خشتی و سنگی که از اوایل دوره قاجار به یادگار مانده است. خانه را خانواده ای با شهرت حیدرزاده بنیانگذاری کرده اند. سال ها بعد آقای سلماسی که از تجار به نام مواد غذایی در تبریز بود خانه را خریداری کرده و بخش های مختلف آن را توسعه داده و برخی قسمت های دیگر را تکمیل می کند. زمانی که آقای سلماسی از دنیا می رود میراث فرهنگی دست به کار شده و خانه را از وراث خریداری می کند و کار مرمت شروع می شود. سرپا کردن این خانه تاریخی شش سال تمام وقت برده است. از درب ورودی گذشته و قدم در هشتی خانه می گذاریم، یک مسیر به سمت طبقه زیرین بنا رفته و مسیری دیگر شما را به حیاط خانه رهنمون می کند.

از راهرویی نسبتا بلند عبور کرده و قدم در حیاط خانه که بگذارید حوضی زیبا و حیاطی سرسبز در برابر چشمان تان هویدا می شود. در سه طرف حیاط اتاق ها به چشم می خورند و بنا در دو طبقه استوار شده است. روبروی حوض ارسی هایی زیبا به چشم می خورند که متعلق به تالار اصلی خانه است آن هم با سه دری زیبا و شیشه ها رنگی اش. در دو ضلع غربی و شرقی هم تالارهای نشیمن تعبیه شده اند که آفتاب گیر و زمستانه اند. در درب ورودی اصلی بنا با چهار ستون که دو به دو در دو طرف ورودی قرار گرفته اند، در ضلع شرقی قرار دارد.

طبقه همکف با تالارهای بلندی که تنبی نامیده می شوند و بخش زمستانه و تابستانه دارند و ارسی های چشم نواز و گچ بری ها، آیینه کاری و تذهیب ها آراسته شده است. طبقه زیرین بنا هم به سبک اغلب خانه های قاجاری شامل حوضخانه، آب انبار و مطبخی بزرگ است و انبار آذوقه نیز در همین قسمت قرار گرفته است. زیرزمین اما تابستان نشینی وسیع دارد که از تابش نور خورشید در امان است. میراث فرهنگی تبریز پس از بازسازی خانه زیبای سلماسی به سنت نیکویی که در این سال ها رواج یافته به فکر بهره برداری موضوعی از این خانه می افتد و ترجیح می دهد تا با برپایی یک موزه در این خانه تاریخی با یک تیر دو نشان بزند و پای خیلی ها را به خانه سلماسی بکشاند، بنابراین در سال 1381 اولین موزه سنجش کشور در خانه تاریخی سلماسی افتتاح می شود. اینکه چرا خانه سلماسی برای چنین موزه ای برگزیده شده است به نزدیکی این خانه تاریخی به ساعت بزرگ عمارت شهرداری برمی گردد. به ساعتی که تا سال های سال معیاری برای مشخص کردن زمان در شهر تبریز بوده است و نوای زنگش زمان خیلی ها را تنظیم کرده است.

موزه سنجش
واژه سنجش شاید در وهله اول همه ما را به یاد آزمون های نه چندان دلچسب ورودی اغلب دانشگاه ها و موسسات بیاندازد اما اینجا داستان کاملا متفاوت است. تبریز ها در اقدامی خلاقانه موزه ای راه اندازی کرده اند که سیر تحول هر نوع وسیله اندازه گیری را به نمایش می گذارد. هیچ محدودیتی هم در کار نیست از ابزاری که فاصله ستاره ها را می سنجند تا مترهایی که پارچه های بزازی را گز می کنند. موزه ای که به طور تخصصی تنها به همین مقوله ارزشمند اندازه گیری پرداخته و با جمع کردن آثار شخصی و گاه آثار موجود در موزه های دیگر نقاط کشور مجموعه ای منحصربفرد را به نمایش گذاشته است.

موزه از بخش های مختلفی تشکیل شده است که از حیاط خانه آغاز شده و به در بخش ها و طبقات مختلف ادامه یافته است. هر بخشی به نمایش ابزار اندازه گیری مربوط به رشته ای خاص پرداخته و در این میان آثار ارزشمند و جالب توجهی را در معرض نمایش قرار داده است.

آثار موزه
بازدید از این موزه از همان حیاط خانه آغاز می شود. شاخص ترین و قدیمی ترین اثر به نمایش درآمده در موزه سنجش تکه سنگی است که در نگاه اول بسیار معمولی به نظر می آید اما در واقع این یک تکه سنگ نیست بلکه یک تنه درخت با قدمتی بالغ بر چهار و نیم میلیون سال است!

درختی که از دوره سنوزوئیک به یادگار مانده و در طول زمان با جذب مواد آلی موجود در طبیعت دیواره بیرونی آن سخت شده و حالا تبدیل به یک سنگ سیلیسی شده است. فسیلی ارزشمند که از پارس آباد مغان استان اردبیل به این موزه راه یافته است.

در سوی دیگری از حیاط زیبا و در مجاورت حوض بزرگ میانه حیاط، یک ساعت آفتابی استوایی قراردارد که با یک میله و نور آفتاب زمان دقیق را از ساعات روز را معین می کند. با عبور از پله های درب ورودی وارد اولین بخش موزه می شویم که در قسمت طبقه همکف و سالن پذیرایی زمستانه وزبای عمارت واقع شده است. در این بخش که به نجوم معروف است ابزاری که در قدیم برای اندازه گیری و محاسبه در امور سماوی به کار می رفته به نمایش گذاشته شده است.

انواع اسطرلاب ها با قدمت های مختلف که هر کدامشان شکل و کارایی خاصی دارند، در کنار کرات سماوی و قطب نماهایی که مسیر را برای سالیان سال معین می کرده اندو یک تلسکوپ قدیمی هم در این بخش به نمایش گذاشته شده است. در بخش مجاور نیز به مقوله جذاب و بحث برانگیز زمان پرداخته شده است که در یکی از اتاق های جنبی به نمایش گذاشته شده اند. ساعت های رومیزی، شکاری و ایستاده که بین 100 تا 400 سال قدمت دارند و گاه از کلکسیون های شخصی جمع آوری شده و به این موزه آورده شده اند.

ساعت هایی که گاه هدایای پادشاهان سرزمین های دوردست به حاکمان و پادشاهان ایرانی بوده و اغلبشان ساخت کشورهای اروپایی از جمله آلمان، فرانسه و سوئیس است. ساعت هایی برنزی، طلایی، مرمرین و سنگی که شکل و شمایل مختلفی دارند. در این میان یک ساعت کوکی تاریخی قرار دارد که در قرن 17 میلادی و در شهر کان کشور فرانسه ساخته شده است و هنوز هم با گذر چهار قرن به راحتی کوک می شود و به درستی کار می کند.

ساعتی با دو کوک مجزا و ریخته گری شده از جنس برنز که روکشی طلایی آن را فراگرفته و تصویر سزار آگوست پادشاه پرآوازه روم باستان با لباسی جنگی و شمشیری به کمر بر روی آن نقش بسته است. علاوه بر تصویر شکوهمند پادشاه نام دو شهر مهم و استراتژیک دوران روم باستان با نام های ترابیا و ترازیمنس نیز بر روی ساعت حک شده است. اینکه این ساعت ارزشمند و تاریخی در چه زمانی به ایران وارد شده است و چطور دست به دست چرخیده مشخص نیست اما خوشبختانه حالا سر از موزه سنجش تبریز درآورده و در معرض دید عموم قرارگرفته است. ساعت های جیبی هم مزین به نقوش پادشاهان قاجاری است و اغلب بیش از دویست سال قدمت دارند. یک کتاب تاریخی که در کشور عثمانی نوشته و چاپ شده و به موضوع ساعت های آفتابی پرداخته نیز در این بخش به همراه ابزار قدیمی تعمیر ساعت به نمایش گذاشته شده است.

در ضلع غربی بخش هواشناسی موزه قرار گرفته است و ابزاری که برای هواشناسی مورد استفاده قرار می گرفته به نمایش گذاشته شده است. در بخشی دیگر نیز اولین نسل از ماشین های حساب و یک نوع ماشین حساب هندلی قرار دارد که بسیار جالب است.

یکی دیگر از جذاب ترین بخش های موزه در قسمت زیرزمین در بخش مطبخ ساختمان بنا شده است. اگر سری به طبقه پایین بزنید حجره هایی شیشه ای را خواهید دید که کاسبان مختلف در آن مشغول اندازه گیری هستند، حتی علافان! عطارها، بقال ها، بزازها و علاف هایی که کارشان فروش گندم و ذغال بوده با انواع و اقسام ترازوها و مترهای تاریخی در محل کسبشان مشغول اندازه گیری اند. اما از مهم ترین وسیله های اندازه گیری این بخش که نقش بسزایی در نزدگی مردمان قرون اخیر داشته ابزاهای اندازه گیری نفت و گندم است که در نوع خود جالب توجه است.

اما جذاب ترین وسیله به نمایش گذاشته در این بخش نخستین پمپ بنزینی یکصد ساله است که از بریتانیای کبیر به ایران وارد شده وسال ها در اختیار شرکت نفت بوده است. پمپی با دو محفظه که از یک سو به مخزن سوخت متصل شده و در یک محفظه سوخت و در دیگری هوا جریان داشته است. با صفحه ای مدرج که به صورت دستی میزان بنزین مورد نیاز بر حسب لیتر انتخاب می شده و به صورت دستی کار می کرده است. پمپ بنزینی که بیشتر به شکل میله سرم موجود در بیمارستان های امروزی است است و امکان ندارد در همان نگاه اول کسی متوجه پمپ بنزین بودنش شود. ابتکاری جذاب که حتما ارزش دیدن دارد.

به حوضخانه بنا که بروید حوضی زیبا با فواره ای ساده در طبقه زیرزمین خودنمایی می کند. و انواع و اقسام ترازوها را خواهید دید که در گوشه و کنار این قسمت از خانه جاخوش کرده اند. ترازوهایی که تاکنون نظیرش را یا ندیده اید و یا کمتر دیده اید. ترازویی ساده برای اندازه گیری ابریشم که بسیار ظریف به نظر می رسد و اتفاقا به راحتی قابل حمل است. ترازوهایی جالب تر که سال ها قبل در آزمایشگاه ها به کار می رفته و دارای محفظه های مختلفی است، ترازوهایی که بیشتر در فیلم ها و سریال های تاریخی دیده اید و اغلب در زرگری ها و یا در عطاری ها به کار می رفته است، ترازوهای شاهین دار، باسکول قدیمی و 50 تنی با بیش از یکصد سال قدمت و ساخت کشور آلمان آن هم به سفارش دولت ایران، حتی وسیله ای که دور موتور ماشین های قدیمی را اندازه گیری می کرده است و در قالب نیروسنج اتومبیل از سوی کارخانه موتوژن اهدا شده است و ترازویی که برای وزن کردن اجسام بسیار سنگین در کارخانجات صنعتی و بزرگ کاربرد داشته است نیز در این حوضخانه زیبا به چشم می خورد. علاوه بر قاپان های مختلف کمی آن سوتر ترازویی ظریف تر به چشم می خورد که بر طبق برچسب قرار گرفته در کنارش روزگاری برای وزن کردن نوزادان به کار می رفته است. در یک بخش از طبقه زیرزمین هم انواع و اقسام وزنه هایی را خواهید دید که در طول تاریخ به کار می رفته اند و این حجم از تنوع و کارایی حیرت زده تان خواهد کرد.

دیدنی های این موزه آنقدر زیاد و متنوع است که هر بیننده ای را برسر ذوق می آورد. گول سکوت ظاهری موزه را نخورید، زیر این لایه سکوت یک دنیا واژه در تکاپوست.

ساعات بازدید
همه روزه از ساعت 8 الی 20 به جز ایام سوگواری رسمی
هزینه بلیط
25000 ریال

تبریز قطعا یکی از جذاب ترین شهرهای ایرانی است که حرف های بسیاری برای گفتن دارد. پایتان به این شهر زیبا و اصیل که برسد حتما چند روزی را میهمان تبریز خواهید بود. اگر برای اقامت در این کلان شهر مدرن به دنبال هتل های تبریز بودید حتما سری به ایران هتل آنلاین بزنید. امکان رزرو آنلاین تمامی هتل های تبریز از هتل 5 ستاره لاله پارک گرفته تا اقامتگاه های سنتی و دلپذیر در ایران هتل آنلاین برای شما مهیاست.