کاخ بردک سیاه دشتستان برازجان بوشهر

گاهی میان تکه سنگ های شکسته و کتیبه های نصفه و نیمه ای که از زیر خروارها خاک بیرون می آیند نشانه هایی است که گره از رازهای مگوی یک امپراطوری بزرگ و یا یک رویداد تاثیرگذار می گشایند. شاید پیش خودتان فکر کنید دیدن چند تکه سنگ در سینه یک دشت وسیع اصلا چه لذتی می تواند داشته باشد؟ اما راستش را بخواهید این تکه سنگ ها و یا مخروبه های تاریخی برجای مانده از اقوام کهن آنقدر ارزشمند است که بسیاری از محترم خارجی برای به دست آوردنشان و نمایش دادن در موزه های پرآوازه شان دست به هر کاری می زنند، شاید برای اینکه گذشته پر از نکته های مهم و ارزشمندی است که راه آینده را می گشاید! در میان کشورهای کوچک و بزرگ این کره خاکی، ایران یکی از تاریخی ترین نقاط زمین است. سرزمینی با بزرگترین و قدرتمندترین امپراطوری ها که روزگاری سرآمد جهانیان بوده و همین سبقه طولانی سبب شده تا قدم در هر شهر و دیاری که گذارید یک اثر تاریخی بسیار بسیار ارزشمند سر از خاک بیرون بیاورد و دنیایی از رازهای مگوی گذشتگانمان را فریاد بزند. اما تاریخ ایران را در هر گوشه از کشورمان که زیر و رو کنید حتما یک جای کار گذرتان به هخامنشی ها خواهد افتاد. تنها امپراطوری تاریخ بشر که به تمام زمین حکم رانده و تغییرات وسیعی را در جهان آن روزها بنیان نهاده است. پای علم، هنر، معماری، فلسفه، حقوق بشر و یا هر چیز دیگری را که به میان بیاورید حتما سر و کله هخامنشیان نیز پیدا خواهد شد. در میان آثار باستانی ایران نیز سهم هخامنشیان بسیار چشمگیر است. کاخ هایی وسیع که اغلب چشم جهانیان را خیره کرده است و پای باستان شناسان و مستشرقان بسیاری را به این سرزمین کشانده است. از میان یادگارهای ارزشمند هخامنشیان این بار عازم کاخی می شویم که شاید به اندازه پاسارگاد و یا آپادانا شناخته شده نیست اما قطعا یکی از ارزشمندترین یادگارهای هخامنشیان در نزدیکی یکی از استراتژیک ترین نقاط ایران یعنی خلیج همیشه فارس است. کاخ بردک سیاه دشتستان در استان بوشهر مقصد این باره سفر ماست. قصد رزرو هتل های بوشهر را اگر داشتید از هتل جهانگردی دلوار بوشهر گرفته تا اقامتگاه های بومگردی این استان سری به ایران هتل آنلاین بزنید.

برازجان
همین که نام کاخ های هخامنشیان به میان می آید اغلب نگاه ها به سوی فارس و یا خوزستان کشیده می شود اما این بار قرار است عازم سرزمینی در حاشیه خلیج فارس شویم جایی که روزگاری یکی از استراتژیک ترین پایگاه های نظامی هخامنشیان بوده است. در استان پهناور بوشهر که درست در دامان خلیج فارس آرمیده است عازم شهرتان پرآوازه دشتستان می شویم که یک تنه بار تاریخ بوشهر را به دوش می کشد و پر از آثار فاخر تاریخی است و تنها 55 اثر تاریخی از دوره هخامنشی را در خود جای داده است. شهر افسانه ای تموکن یکی از همان کشف های مهم تاریخی است که نشان از قدمت بالای دشتستان دارد. اما در شهرستان زیبای دشتستان هم یکراست به سراغ شهر زیبای برازجان می رویم. به شهری که در میان جنوبی ها به نخلستان های شکوهمند و زیبایش شهره است و آوازه خرمایش هم به گوش خیلی ها رسیده است. برازجان که روزگاری تااوکه نام داشته است قدمتی طولانی دارد که به دوران هخامنشیان باز می گردد. هخامنشی ها که به ارزش بالای خلیج فارس به عنوان یک گذرگاه مهم اقتصادی و سیاسی و البته نظامی آگاه شده بودند دست به گسترش نیروی دریایی خود زده و یکی از مهم ترین پایگاه های نظامی و دریایی خود را در همین جلگه برازجان مستقر می کنند تا خلیج فارس و گذرگاه های مهمش را کاملا تحت کنترل داشته باشند. انتخاب برازجان به سبب نزدیکی به خلیج فارس و همچنین پایتخت اصلی هخامنشیان انتخابی مدبرانه بوده است و شاید جالب باشد اگر بدانید در میان باستان شناسانی که همه مشتاق به یافتن رگ و ریشه هخامنشیان و خواستگاه اصلی شان بوده اند برخی معتقدند که دشتستان و همچنین بوشهر خواستگاه اصلی هخامنشیان بوده است.

خیلی ها معتقدند که هخامنشی ها مردمانی بومی ایران و نه مهاجر بوده اند و نخلی که بر روی سکه های هخامنشی ضرب می شده است نشان از اصالت جنوبی شان داشته است. همین امر سبب شده تا حالا پس از گذر دو هزار و اندی سال در زیر نخلستان های شکوهمند برازجان ردپایی از کاخ های شکوهمند هخامنشی بیابیم که قریب به 2 هزار سال است که زیر خاک مدفون شده اند. کاخ چرخ آب، کاخ سنگ سیاه و کاخ بردک سیاه سه کاخ مکشوفه در این حوالی است که به اذعان باستان شناسان کاخ های بیشتری در نزدیکی برازجان ساخته شده بوده اما به مرور زمان از بین رفته اند و هم اکنون تنها همین سه کاخ باقی مانده اند آن هم در زیر هکتارها نخلستان. در این میان کاخ بردک سیاه به کاخ زمستانه هخامنشیان شهره است و از حیث معماری اثری بسیار ارزشمند به شمار می رود و قدمت کشفش به بیش از چند دهه نمی رسد. حالا که به برازجان زیبا و تاریخی رسیده ایم 12 کیلومتری از شهر فاصله می گیریم و خودمان را به روستای تاریخی درودگاه می رسانیم. روستا در میان نخلستان های فشرده و در محل تلاقی رودخانه های شاپور و دالکی جاخوش کرده و بسیار خوش منظر است. روستا را که پشت سر بگذارید و دل به نخل ها بدهید یک جاده خاکی که دو طرفش را نخل های جوان و کهن سال احاطه کرده اند و در سال های اخیر آسفالت شده است شما را یکراست به ورودی کاخ زمستانه هخامنشیان می رساند. به کاخی که به نظر می رسد متعلق به داریوش اول هخامنشی است و روزگاری به آتش کشیده شده و بحث های بسیاری را به راه انداخته است. کاخ را محلی ها با نام نظرآقا می شناسند و تا همین چند دهه پیش زیر نخلستان های انبوه درودگاه قرار داشته و هیچکس هم از وجودش مطلع نبوده است. مساحت محوطه کاخ بردک سیاه قریب به 4 هکتار است که چیزی نزدیک به 1.5 هکتار آن را دولت و میراث فرهنگی خریداری کرده است تا از آسیب بیشتر این یادگار ارزشمند تاریخی جلوگیری کند.

کاخ بردک سیاه
آنچه که پیش رویتان می بینید کاخی به نسبت کوچک است که در ساخت آن از سنگ های آهکی کرم و سنگ های دولومیتی سیاه رنگ استفاده شده است. این سنگ ها از معدنی در بیست کیلومتری این کاخ استخراج می شده است. معدنی که هم اکنون پوزه پلنگی نامیده شده و یکی از معادن اصلی شهر برازجان است. این انتخاب علاوه بر زیبایی در نمای کاخ به همراه نوع سنگ های بکاررفته در ساخت و تراش سنگ ها نشان از اهمیت کاخ دارد. در همان نگاه اول کاخ بردک سیاه بسیار کوچکتر از کاخ چرخ آب است. ساختار و نقشه اصلی کاخ هم شباهت زیادی به نمونه کاخ های هخامنشی همانند پاسارگاد دارد. نکته جالب در کشف این کاخ آن است که بردک سیاه جزو اندک آثار باستانی ایرانی است که در همان ابتدای امر توسط یک ایرانی کشف شده است و پای هیچ باستان شناس خارجی به آن نرسیده است! و خوشبختانه چیزی هم به سرقت نرفته است اما شوربختانه این یادگار ارزشمند تاریخی سال ها به حال خود رها شده بود و آسیب های فراوانی دید. نخستین بار در سال 1352 باستان شناسی با نام دکتر علی سرفراز اقدام به حفاری و کاوش در این منطقه باستانی کرد. این کاوش های جسته و گریخته تا سال 1356 ادامه پیدا می کند و در این مسیر باستان شناس دیگری با نام دکتر یغمایی به تیم حفاری و کاوش ملحق می شوند.

ماحصل این کاوش ها کشف تالار مرکزی این کاخ زیبا و کوچک است. در این تالار مستطیل شکل چهار ردیف ستون به چشم می خورد که در همان نگاه اول هر بیننده تاریخ دوستی را به یاد آپادانا و ستون های معروفش می اندازد. در ضلع جنوبی تالار مرکزی ایوانی کوچک قرار گرفته است که دارای دو ردیف ستون است. پایه ستون های ایوان در مقایسه با ستون های موجود در تالار مرکزی به طور محسوسی کوچکترند. دیوارها کاملا فروریخته و اثری از سقف نیست اما اگر خوب بنگرید می توانید این تالار زیبا را در ذهنتان مجسم کنید. کاخ که 2500 سالی قدمت دارد از نظر معماری نیز منحصربفرد است. در ساخت پایه ستون های تالار و ایوان از تکنیکی به نام بست دم چلچله ای استفاده شده است. تکنیکی که بیشتر توسط درودگرها به کار می رود و مقاومت بالایی در برابر نیروهای کششی قوی از خود بروز می دهد. همین بست ها سبب شده تا باستان شناسان یقین کنند که کاخ قطعا پس از کاخ کوروش و پاسارگاد ساخته شده و متاخرتر است اما طرح ساخت آن را می توان در یک نگاه کلی منطبق بر پاسارگاد دانست گرچه از ظرافت های پاسارگاد خبری در این مجموعه نیست. برخی باستان شناسان معتقدند که ساخت کاخ در سال های پایانی امپراطوری هخامنشیان صورت گرفته و اصلا به ساخت سقف نرسیده است و کاخ ناتمام مانده تا اینکه به آتش کشیده شده است و آثار این سوختگی ها هم بوضوح پیداست. برخی دیگر هم ساخت کاخ را صراحتا به داریوش اول هخامنشی نسبت می دهند و معتقدند که کاخ کاملا مسکونی بوده است و بعدها با حمله اسکندر مقدونی به کام آتش فرو رفته است.

با وقوع انقلاب کار باستان شناسی در این منطقه متوقف و تقریبا به حال خود رها می شود تا اینکه با گذر بیش از سی سال و با آغاز دهه هشتاد این اثر ارزشمند باستانی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و بازهم حفاری ها با سرپرستی دکتر یغمایی از سر گرفته می شود. این بار در سال 1384 کشفی ارزشمند در این منطقه صورت می گیرد. نقش برجسته ای ارزشمند و حکاکی شده که تصویر یکی از پادشاهان هخامنشی را به تصویر می کشد که در حال خروج از کاخ است و ملازمانش چتری را بر بالای سر او نگه داشته اند. خیلی های این تصویر را متعلق به داریوش اول هخامنشی می دانستند. در این نقش برجسته تاج پادشاه کاملا صاف بود و برخی معتقد بودند که تاجی بر روی این تصویر نصب بوده است که از این نقش برجسته جدا شده و تصویر ملازم پادشاه نیز تقریبا مخدوش است. در کنار این نقش برجسته سنگ های کوچک و بزرگ دیگری نیز کشف شد که هرکدامشان منقش به نقشی بودند. روی برخی سنگ ها نقش صورت، مو، دست و غیره بوضوح نمایانگر بود. اما در کنار این کشف ارزشمند کتیبه ای به خط میخی و زبان بابلی نو کشف شد که بسیار ارزشمند بود. کتیبه ای که تلاش ها برای خواندن و ترجمه اش هنوز هم ادامه دارد. کشفیات اما تمامی ندارد و خنجری زینت یافته و زنانه از جنس عاج به همراه زیورآلات دیگری پیدا می شود که نشان می دهد این کاخ علاوه بر حضور مردان شاهد حضور زنان نیز بوده است. خنجر بسیار ظریف است و یک شیار درست در وسط آن تعبیه شده است. به نظر باستان شناسان این شیار برای مسموم کردن خنجر بوده است. از دیگر کشفیات مهم صورت گرفته در این منطقه می توان به تکه هایی از طلا اشاره کرد که در پای یک از پایه های ستون ها کشف شده است.

برخی معتقد بودند این طلاها بخشی از تزئینات کاخ و یا روکش درب های ورودی مجموعه بوده است اما برخی دیگر معتقد بودند که یکی از طلاها به واسطه داشتن لبه چین خورده و خطی ساده دور تا دور آن در واقع تکه ای از جام زرین مشهور هخامنشی است. خیلی ها معتقدند که به هنگام به آتش کشیده شدن این کاخ طلاها به عمد در این نقطه جاسازی شده است تا از دستبرد در امان بماند. در سال 1386 هجری شمسی آخرین تکه از این طلاها در کنار یکی از سرستون های تالار که به تصویری از یکی از شاهان هخامنشی مزین شده است کشف شد. تکه چهارم طلاها یک لوح دایره ای است که دو بار تا خورده است. این لوح تاخورده دارای هیچ نقشی در دیواره بیرونی اش نیست و هم اکنون در خزانه یکی از بانک های شهر بوشهر نگهداری می شود. از آنجا که ممکن است این لوح به هنگام بازکردن بشکند و آسیب ببیند هنوز هیچ تلاشی برای گشودن آن صورت نگرفته است. برخی باستان شناسان معتقدند شاید در میان این لوح تاخورده اطلاعات مفیدی قرار داشته باشد. طلاهای کشف شده در مجموع وزنی معادل 3 کیلو 150 گرم دارند.

دکتر احسان یغمایی که خود کاشف این طلاها بوده است معتقد است که طلاها ممکن است در مجموع یک تاج شاهنشاهی هخامنشی و یا یک کتیبه ارزشمند از آن دوران و حاوی اطلاعاتی ارزشمند باشند. عیار بالای این طلاها نیز که در اغلب در مصارف عادی به چشم نمی خود گمانه زنی ها درباره این قطعه ها را بیشتر کرده است. صدف های دریایی با اشکال مختلف، ابزار مفرغی به شکل گونیا، سرستونی به شکل عقاب، مجسمه عقابی با بال های گشوده از جنس آهک و … از دیگر نمونه آثار کشف شده در اکتشافات کاخ بردک سیاه است. سال ها فعالیت کشاورزی و زهکشی آب در کنار سرد و گرم شدن هوا، کشت و زرع کشاورزان، حفاری های غیرمجاز و عدم رسیدگی طولانی مدت به این کشف مهم سبب شده تا این یادگار ارزشمند تاریخی دچار آسیب های گوناگونی شود.