معرفی کلی
استان ایلام واقع در غرب کشور ایران استانی کاملا سرسبز با آب و هوایی بسیار مطلوب و طبیعتی کاملا بی نظیر است. جاذبه های طبیعی این استان به قدری زیبا و دیدنی اند که چشمان هر بیننده ای را به سمت خود خیره می کنند و او را مشتاق می سازند که بارها و بارها برای دیدنشان راهی این استان شوند و راه طبیعت آن را در پیش بگیرند. ایلام علاوه بر جاذبه های طبیعی بناهای تاریخی فراوانی نیز دارد. یکی از این بناها دژ پشت قلعه است که در نزدیکی روستایی با نام پشت قلعه جا خوش کرده است. در واقع این دژ که یادگاری از دوران ساسانی است نام خود را از نام روستا به عاریت گرفته است. آدرس این جاذبه ی تاریخی و دیدنی استان ایلام – پنج کیلومتری شهرستان آبدانان – روستای پشت قلعه می باشد.
روستای پشت قلعه که در دهستان جابرانصار از توابع بخش مرکزی شهرستان آبدانان قرار دارد در دشت های جنوب استان ایلام واقع شده است. این روستا با ارتفاعی حدود 580 متر از سطح دریا دارای آب و هوای بسیار مطلوبی است. خاک این روستا به شدت حاصلخیز است و کشاورزی در آن رونق دارد. از طرفی در تمام منطقه می توان شاهد حضور درختانی از جمله بادام‌کوهی، زالزالک، گیلاس وحشی و پسته کوهی بود. اهالی این روستا بیشتر به زبان کردی صحبت می کنند و افرادی بسیار مهمان نواز و خونگرم اند.
دژ پشت قلعه ی ایلام
دژ پشت قلعه که در زبان مردم ایلام با نام پشت قلا شناخته می شود، دژ یا به عبارتی قلعه ای است که در فاصله ی پنج کیلومتری از سمت جنوب شهرستان آبدانان از استان ایلام، در شمال غربی روستای زیبای پشت قلعه، بر روی تپه ای بلند قرار دارد. این تپه مشرف بر روستای پشت قلعه است، روستایی که در پای تپه واقع شده است. محل قرار گیری این دژ خود یک منظره ی دیدنی است چرا که رودخانه ای روان به نام دویرج از زیر آن عبور می کند و سرسبزی و طراوت را برای منطقه به ارمغان می آورد. 
مصالح به کار رفته در این قلعه ی تاریخی که قدمت آن به دوران ساسانیان بر می گردد فقط از جنس قلوه سنگ، گچ و ساروج می باشد. مصالحی که در مقابل گذر زمان دوام آورده و به کلی از بین نرفته است تا خود را به افراد مختلف از دوران های متفاوت نشان دهد و علم و هنر معماری گذشتگان را به رخ امروزی ها بکشاند. در واقع در ساخت این قلعه قلوه سنگ ها را به صورت رگ چین روی هم قرار داده اند و آنها را با ملات گچ به هم چسبانده اند و این کار به قدری ماهرانه انجام شده است که سال های سال است دژ پشت قلعه محکم و استوار بر جای خود ایستاده است. البته بخش هایی از قلعه به مرور زمان از بین رفته اما آثار زیادی هم از آن بر جای مانده است. از جمله ی این آثار به جا مانده می توان به برج های نگهبانی، بارو (حصار)، شاه نشین، اتاق های مسکونی، یک تعداد پلکان و … اشاره کرد. 
باروی این قلعه که دیواری حصارمانند است به شکل بیضی است و ارتفاع آن به حدود سه متر می رسد لذا در زمان خود می توانسته به راحتی امنیت اهالی قلعه را برقرار کند. این بارو تمام قلعه را در آغوش گرفته است اما امروزه ارتفاع دیوارهای آن کاهش یافته و به حدود یک متر رسیده است. خوشبختانه اکثر دیوارهای بیرونی که دیوارهای اصلی قلعه به شمار می روند از دست عوامل مخرب جان به در برده و تا حد زیادی سالم مانده است. این دیوارها قلعه را به سه بخش جدا از هم تقسیم کرده اند. یکی از برج های قلعه در بخش غربی آن واقع شده است البته به طور کامل قابل رویت نمی باشد اما اثاری از آن به چشم می خورد که وجودش را اثبات می کند. برج دیگری در قسمت جنوبی قلعه قرار دارد که سوراخی بر روی آن پدیدار است، سوراخی که پر واضح است در گذشته به عنوان محل دیده بانی قلعه استفاده می شده است. 
علاوه بر برج هایی که اشاره شد بر روی دیوارهای بارو، برج های دیگری نیز دیده می شود که دارای فاصله ای تقریباً مساوی از هم می باشند و در اطراف قلعه به صورت کنگره دار ساخته شده اند. این برج ها دارای اتاق های کوچک دیده بانی و طاق های قوسی شکل بسیار جالب و دیدنی هستند. بخش شاه نشین قلعه و اتاق های مسکونی نیز در انتهای بخش جنوبی و جنوب شرقی قلعه قرار دارند. اینها حدود یک چهارم از مساحت قلعه را به خود اختصاص داده اند؛ سه چهارم دیگر فضای قلعه می باشد. بخش شاه نشین و اتاق های مسکونی دارای اتاق هایی با طاق های نیم دایره ای و طاقچه ها و طاقنماهایی هستند که در برخی قسمت ها قطر دیوار آن ها به یک متر هم می رسد. کاربری این قلعه در گذشته کاملا نظامی بوده است. این مورد را می توان از روی موقعیت ساخت آن متوجه شد. در واقع دور تا دور تپه ای که دژ پشت قلعه بر آن بنا شده کانالی طبیعی وجود دارد که مانند یک خندق دست کند از این دژ در مقابل ورود دشمنان و مهاجمان محافظت می کند. این بنا اکنون تحت حفاظت اداره ی کل میراث فرهنگی و گردشگری استان ایلام است و لازم به ذکر است که در تاریخ ۱۷ اسفند سال ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۹۷۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. دژ پشت قلعه یک بنای ارزشمند تاریخی است که از لحاظ باستان شناسان از اهمیت بالایی برخوردار است به همین جهت همواره مطالعات زیادی بر آن صورت گرفته و تلاش های فراوانی برای حفاظت و مرمت آن انجام شده است.
در واقع دژ پشت قلعه بر زمین صاف و همواری بنا شده، زمینی که مساحتی در حدود ۴ مترمربع دارد و در بالای تپه ای قرار گرفته است. با توجه به توضیحاتی که در مورد قسمت شاه نشین و اتاق های مسکونی قلعه داده شد می توان گفت تمام ساخت و ساز قلعه در قسمت جلویی یا همان جنوبی آن صورت گرفته است و در قسمت های شمال و شرق قلعه که یک پرتگاه غیر قابل نفوذ است هیچ ساخت و سازی انجام نشده است. در قسمت غربی قلعه یک دیوار بلند ساخته شده که دارای ارتفاعی معادل ۲ متر و عرضی برابر با ۵/۱ متر می باشد؛ این دیوار یک دیوار حصار است که از قلعه محافظت می کند.
بهترین فصل سفر
با توجه به موقعیت جغرافیایی استان ایلام بهترین زمان سفر به آن و دیدن از دژ پشت قلعه و طبیعت زیبا و دل انگیز اطراف آن اواخر زمستان و اوایل بهار می باشد که طبیعت از خواب زمستانی بیدار می شود و به روی آدمی لبخند می زند. لازم به ذکر است دژ پشت قلعه در ایام نوروز پذیرای تعداد بسیار زیادی از گردشگران از اقصی نقاط استان و حتی کشور می باشد. توجه داشته باشید که بازدید از این اثر تاریخی و دیدنی برای عموم مردم آزاد و کاملا رایگان است.
نزدیک ترین جاذبه های گردشگری
ایلام سراسر زیبایی است و به هر گوشه و کنار از آن که بنگرید می توانید تصاویر زیبایی از چهره ی طبیعت را ببینید اما افرادی هستند که مشتاقند در سفر به هر منطقه ای علاوه بر طبیعت از دیگر جاذبه های آن نیز دیدن کنند و با آنها آشنا شوند. ایشان می توانند در کنار بازدید از دژ پشت قلعه ی ایلام از دیگر جاذبه های گردشگری شامل شهر باستانی جولیان و امامزاده سید صلاح الدین محمد نیز که نزدیک ترین جاذبه های ایلام به دژ پشت قلعه هستند بازدید به عمل بیاورند.
سرزمین موج های آبی مشهد
1403-07-09
