روستای هندوالان را در گذشته هرندووا می خواندند. عظمت این روستا سبب شد که به نام هند کوچک نیز معروف شود.
مسجد جامع هندوالان بیرجند در زمان شاهرخ تیموری ساخته شده است که حدوداً مصادف با سال 805 هجری – قمری است. اکنون این مسجد در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.
این مسجد، درون روستای هندوالان است. این روستا قدیمی ترین روستای شهرستان درمیان به شمار می رود. اهالی روستای هندولان قدمت مسجد را هزار سال رقم می زنند و معتقدند که این بنای تاریخی به وسیله سیف الله، ساخته شده است.
مسجد جامع هندوالان از یک سر در ورودی، شبستانی دارای ستون، صحن گنبدخانه و محراب تشکیل شده است.
گنبد به زیبایی بر روی یک بنای چهارگوش ساخته شده است. شیوه آجرچینی در گنبدهای مسجد بسیار چشم نواز و خیره کننده است.
کتیبه هایی به خط کوفی در این مسجد وجود دارند که متعلق به دوران پنجم و ششم هجری هستند. در دوره های بعد این مسجد مورد بازسازی قرار گرفته است.
این روستا چندین مرتبه مورد طغیان سیل قرار گرفت ولی خوشبختانه بنای مسجد جامع آن هنوز باقی مانده است. از نظر امکانات گردشگری، در این مسجد آب و برق و همچنین سرویس بهداشتی و نمازخانه وجود دارد. این مسجد در حال حاضر فعال است و یکی از مکان های مذهبی مردم روستای هندوالان به شمار می رود. هر روز نماز جماعت در این مسجد برگزار می شود.
اقامت در این مسجد برای گردشگران میسر نیست. مسافران می توانند برای اقامت یکی از هتل های بیرجند را انتخاب نمایند. هتل کوهستان بیرجند، هتلی زیبا در نزدیکی سد تاریخی بند امیر شاه است و با فاصله اندکی از شهر بیرجند، مکانی آرام و دنج برای اقامت می باشد.
علاوه بر این مسجد، روستای هندوالان از طبیعت زیبایی نیز برخوردار است. قنات روستا، پر آب ترین قنات در شهرستان درمیان است. مردمان روستا به کشاورزی و دامپروری مشغول هستند. در صورتی که به این روستا سفر کردید، می توانید از محصولات آنها خریداری نمایید. محصولاتی مانند زرشک، گندم و جو و چغندر قند در این جا به عمل می آیند. همچنین شیر و ماست های محلی و روغن های حیوانی اصل نیز می توانید از اهالی روستا خریداری نمایید.
دسترسی به مسجد جامع هندوالان خراسان جنوبی
برای بازدید از مسجد جامع هندولان باید به مرکز استان خراسان جنوبی، بیرجند بروید. در 85 کیلومتری شمال شرقی این شهر روستای هندولان قرار دارد. از اسدیه که مرکز شهرستان درمیان است تا این مسجد 15 کیلومتر راه وجود دارد.
بهترین زمانی که می توانید برای بازدید از این مسجد به هندوالان سفر کنید، فصل های بهار و تابستان است.