تمدن اسلامی در موزه ای در غرب
وقتی پای تمدن و واژه تمدن به میان می آید همه حواسمان به سمت یک جامعه بشری سوق پیدا می کند. به سبک زندگی آدم هایی که در یک مکان و در یک برهه زمانی با یکدیگر زندگی کرده و دارای اهدافی مشترک هستند. تمدن تعارف متعددی دارد که با گسترش دنیای پیش رویمان روز به روز هم بر شاخه هایش افزوده می شود. وقتی پای تمدن اسلامی به میان می آید ما با گستره ای وسیع از کشورها و سرزمین های مختلفی روبرو هستیم که هرکدامشان دارای فرهنگ و تاریخچه ای منحصربفرد هستند. جغرافیای گسترده، فرهنگ های متفاوت، شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مختلف همه و همه دست به دست هم داده و در پهنه وسیع این تمدن که تمام وجوه زندگی بشر را تحت تاثیر قرار می دهد معجونی شگفت انگیز را به وجود آورده اند. چند سال پیش این تمدن اصیل دست مایه آغاز پروژه ای عظیم آن هم در دل تمدن مغرب زمین شد. پروژه ای که در قالب یک موزه آغاز بکار کرد اما در واقع علاوه بر موزه یک مرکز علمی و آموزشی تمام عیار نیز هست.
بنیاد آقاخان
سال 2014 بود که شاخه فرهنگی بنیاد آقاخان دست به ابتکار جالبی زد. این بنیاد اقدام به ساخت یک موزه در شهر تورنتو کانادا کرد. شهری که پرجمعیت ترین شهر کشور کانادا و چهارمین شهر پرجمعیت قاره آمریکا بود. بنیاد آقاخان که متعلق به پیشوای فرقه اسماعیلیه، شاه کریم حسینی مشهور به کریم آقاخان، است در سال های اخیر اقدام به اجرای پروژه های متعددی در کشورهای فقیر و کشورهای در حال توسعه نموده است. ساخت این موزه نیز یکی دیگر از فعالیت های این موسسه بزرگ بود. موزه ای که در زمینی به مساحت 7 هکتار بر بلندای تپه ای مشرف به شهر تورنتو و با سرمایه ای بالغ بر سه میلیون دلار کلید خورده بود. موزه درست دیوار به دیوار مرکز اسماعیلیه شهر تورنتو قرار داشت و به سرعت مراحل طراحی و ساخت را پشت سر می گذاشت.
موزه آقاخان
این بنای عظیم از بخش های مختلفی تشکیل شده بود. بخش بیرونی فضای موزه توسط فردی با نام ولادیمیر جورویچ و ساختمان موزه نیز توسط معمار مطرح ژاپنی آقای Fumihiko Maki طراحی می شود. هدف اصلی از برپایی این موزه ارائه تصویری از تمدن شکوهمند اسلامی و بخش های مختلف آن اعم از هنری، فرهنگی، علمی و تاریخی و همچنین نحوه تاثیر این تمدن بر زندگی انسان ها و سایر تمدن ها بود. این موزه قرار بود چگونگی تاثیر و تلفیق تمدن اسلامی با فرهنگ های مختلف را به نمایش بگذارد و تصویری جدید از تمدن اسلامی به نمایش بگذارد. اما آنچه در طراحی نمای بیرونی فضای موزه جلب توجه می کرد الهام گرفتن از فضای باغ های ایرانی بود. ایران دارای تمدنی شکوهمند است و در طی سالیان متمادی پذیرش اسلام توسط مردمان این دیار فرهنگ ایرانی با اسلام آنچنان درآمیخته که دیگر به سختی می توان این دو عنصر ارزشمند را از یکدیگر جدا کرد. حالا فرهنگ ایرانی بخش عظیمی از تمدن اسلامی را به نمایش می گذارد و در نمایش تمدن اسلامی حتما ردپای فرهنگ ایرانی نیز دیده خواهد شد. همین پیوستگی تاریخی سبب شده تا در طراحی فضای بیرونی این موزه از طرح چهارباغ های ایرانی تاثیر گرفته شود.
در این طرح شاهد قرار گرفتن چهار حوضچه بزرگ در مقابل بنای موزه هستیم که یادآور عنصر آب در طراحی باغ های ایرانی است. در این باغ درختکاری های منظم نیز به چشم می خورد که در دو سوی حوضچه مرکزی قرار گرفته است. این حوضچه ها اما باعث بازتاب بیشتر فضا شده و جلوه خاصی را بوجود آورده اند. از فضای بیرونی موزه که دل بکنیم باید نگاهی به بنای اصلی بیاندازیم.
ساختمان موزه دارای 81 متر طول و 45 متر عرض است. در نمای بیرونی بنا از سنگ گرانیت سفیدرنگی استفاده شده که سبب بازتاب نور خورشید شده و جلوه خاصی به بنا می بخشد. برخی این بازتاب را برگرفته از عقاید اسماعیلیه در بازتاب نور در روح و جان می دانند. طراح ژاپنی معماری بنا به خوبی به اهمیت نور و جایگاه آن در فرقه اسماعیلیه آگاه است چرا که بنا را به گونه ای طراحی کرده است که در هر چهار فصل سال به راحتی می توانید از نور خورشید بهره ببرید و از روشنایی طبیعی نور استفاده کنید. برای بهره گرفتن از نور در طراحی نمای ساختمان و بخش هایی از سقف بنا از شیشه ها استفاده شده است. شیشه ها اغلب مزین به نقوش اسلیمی است که به زیبایی آراسته شده اند. فضای موزه دارای طراحی جالبی است چرا که طراح هوشمند و کاربلد آن به گستردگی فرهنگی تمدن اسلامی اشراف داشته و در طراحی بخش های مختلف و ارتباط بین بخش ها از این تفاوت های فرهنگی و فرهنگ های غنی تمدن اسلامی نهایت بهره را برده و از المان های متعددی استفاده کرده است.
موزه از بخش های مختلفی تشکیل شده است. آثار به نمایش در آمده در موزه در دو گالری وسیع به نمایش گذاشته شده است. علاوه بر دو گالری سالن کنفرانس، کلاس هایی آموزشی، رستوران، محل برگزاری نمایشگاه های موقت، بخش حفاظت، سالن تئاتر و سالن کنسرت از دیگر بخش های تشکیل دهنده این موزه وسیع است. بازدیدمان را از آثار به نمایش در آمده در این موزه آغاز می کنیم. در این موزه قریب به هزار شی ارزشمند تاریخی به نمایش درآمده است که اغلب آن ها متعلق به کلکسیون شخصی کریم آقاخان پیشوای فعلی فرقه اسماعیلیه و برخی هم متعلق به شاهزاده صدرالدین آقاخان است. چرخی در میان آثار به نمایش درآمده که بزنید به وضوح از تعداد، قدمت و تنوع آثار به نمایش درآمده در آن متعجب خواهید شد. فرش های نفیس، قرآن های خطی، ظروف برنزی و میناکاری شده، نامه های تاریخی، نقاشی ها، ابزار و آلات موسیقی، ظروف عتیقه، کاشی کاری، ظروف سرامیک و ده ها اثر تاریخی و هنری دیگر در این موزه به چشم می خورد.
این آثار متعلق به کشورهایی همچون ایران، عراق، افانستان، ترکیه، مراکش، سوریه، انونزی، سوریه، اسپانیا، هند، چین، ایتالیا و .. است اما در یک بررسی دقیق متوجه می شوید که حجم بالایی از آثار به نمایش درآمده در این موزه متعلق به خاورمیانه است. در میان کشورهای خاورمیانه نیز بیشتر آثار به نمایش درآمده متعلق به ایران است. گرچه اما و اگرهای بسیاری در رابطه با چگونگی حضور این اشیا باستانی ایرانی در این موزه وجود دارد اما دیدن آثاری همچون نامه عباس میرزا ولیعهد به ناپلئون، پرتره فتحعلی شاه قاجار، کاشی کاشان، درهای تاریخی مازندران، نسخه تاریخی خمسه نظامی، نسخه تاریخی شاهنامه فردوسی، فرش های چندصد ساله ایرانی، نخستین نسخه قانون ابن سینا، سکه های قدیمی و فرمان تاریخی فتحعلی شاه شما را حیرت زده خواهد کرد. در میان این آثار کشورهای دیگر هم میتوان به وجود قرآن آبی مصری، پوشش مغولی برجای مانده از قرن سیزدهم و یا خوشنویسی های طلاکوب به یادگار مانده از عهد عثمانی اشاره کرد. اما آنچه در این نمایشگاه بیش از پیش به چشم می خورد فرهنگ و هنر ایرانی است. با دنبال کردن آثار به نمایش در آمده در موزه و چیدمان هوشمندانه شان شما در سیری لذت بخش پیشرفت مسلمانان و تمدن اسلامی را به خصوص در زمینه های فرهنگی و هنری خواهید دید. این سیر تحول و پیشرفت حتی در زمینه های علمی و تاریخی هم در این موزه به خوبی هویداست. چیدمان جالب آثار، طراحی زیبای بنای موزه و تعدد و تنوع بیش از هزار شی باستانی به نمایش درآمده در این موزه آن را به سرعت به یکی از موزه های محبوب تورنتو مبدل کرده است.
موزه آقاخان اما برای ایجاد تنوع بیشتر با موزه های مشهوری همچون موزه لوور پاریس، موزه هنرهای اسلامی دوحه قطر و موزه آرمیتاژ واقع در سن پترزبورگ نیز همکاری داشته و گاه آثاری را برای نمایش به این موزه انتقال می دهد. بازدید از اشیا ارزشمند این موزه تنها بخشی از جذابیت های موزه آقاخان است. اگر علاقمند به یادگیری هنر و یا رشته خاصی باشید و یا به دیدن تئاترها و یا تماشای فیلم های خاص مرتبط با مضمون هنرهای اسلامی علاقمند باشید نیز می توانید گزینه های مختلفی را در این موزه بیابید. برگزاری نمایشگاه های موقت هم بر شور و هیجان بیشتر این مرکز آموزشی و تحقیقاتی نیز افزوده است. در این مرکز گاه شاهد برگزاری سمینارها، کنسرت ها و دوره های آموزشی متعددی هستید که سعی در نزدیکی بین تمدن های گوناگون و معرفی تمدن اسلامی دارد. سالن نمایش این مجموعه نیز محل اجراهای گوناگونی همانند تئاتر، فیلم و .. است. اگر به همراه کودکان و یا نوجوانان تان به این موزه می روید موزه آقاخان در کنار برگزاری دوره های آموزشی برای جوانان و بزرگسالان کارگاه های جذابی را هم برای کودکان و نوجوانان دایر کرده است که آن ها را نیز بر سر ذوق می آورد.
امکانات جانبی
یکی از زیباترین بخش های موزه آقاخان رستوران های آن است. رستورانی با نمای شیشه ای و تزئیناتی که شما را به اعماق هنرهای اسلامی می برد. می توانید در این رستوران یک وعده غذای خوشمزه میل کرده و از نمای پانارومای بیرون نیز لذت ببرید. اگر هم قصد خرید داشته باشید حتما سری به مغازه سوغاتی این موزه بزنید. پارکینگ بزرگ این مجموعه نیز محل مناسبی برای پارک وسیله نقلیه تان است اما این پارکینگ فاقد نگهبان بوده و خودتان باید مراقب امنیت وسیله نقلیه تان باشید. معلولین هم می توانند به هنگام بازدید از این مجموعه از صندلی چرخدار موزه به رایگان استفاده نمایند. ورود حیوانات خانگی به داخل موزه ممنوع است و می توانید حیوانات خانگی خود را به بخش مراقبت از حیوانات خانگی بسپارید.
قوانین موزه
اگر تمایل به عکاسی از درون موزه دارید باید بدانید استفاده از دوربین فلش دار و دوربین فیلمبرداری در این مجموعه ممنوع است و البته عکاسی از نمایشگاه هایی که به صورت موقت برگزار می شوند و یا رویدادهای در حال اجرا در سالن نمایش به طور کلی ممنوع است. شما حق آوردن هیچ گونه ماده خوراکی و یا آشامیدنی به داخل موزه را ندارید. در صورت تمایل به حضور در سالن نمایش باید سی دقیقه قبل از شروع برنامه در این مکان حاضر شوید. حضور در سالن نمایش مجموعه دارای محدودیت سنی است و برای افراد زیر 14 سال باید قبل از حضور در سالن هماهنگی های لازم با مسئول مربوطه صورت بگیرد. به خاطر داشته باشید که امکان لغو بلیط موزه وجود ندارد و شما نمی توانید بلیط خود را به فرد دیگری واگذار کنید.
مرکز اسماعیلیه
به هنگام بازدید از موزه حتما شما هم متوجه بنای دیگری درست در همسایگی موزه آقاخان شده اید بنایی زیبا با سقفی شیشه ای و معماری جذاب که در واقع متعلق به مرکز اسماعیلیه است و یک بنای مذهبی، اجتماعی و فرهنگی برای پیروان این فرقه در کاناداست.
آدرس موزه
کانادا، تورنتو، نورث یورک، خیابان وینفرد
ساعات بازدید از موزه
روزهای هفته از ساعت: 10 الی 18
چهارشنبه ها از ساعت: 10 الی 20
موزه در روزهای دوشنبه تعطیل است اما برخی دوشنبه ها شامل استثنا است.
هزینه بلیط
بزرگسالان: 20 دلار
افراد بالای 65 سال: 15 دلار
کودکان 6 الی 13 سال: 10 دلار
دانش موزان: 12 دلار