گیاهان دارویی آذربایجان شرقی

استفاده از طعم دهنده های غذایی و چاشنی ها از دیر باز مورد توجه ی ایرانیان بوده است، و در نقاط مختلف این سرزمین استفاده از این مواد در بهتر شدن طعم خوراکی ها کاربرد داشته است. امروزه نیز توجه به دو بعد تغذیه و سلامتِ آن از مسائل مهمی است که مورد نظر می باشد. بهره مندی از گیاهان معطر همچون آویشن، پونه، زیره، رازیانه و …. به عنوان طعم دهنده در کشوری با تمدن کهن همچون ایران دارای قدمت دیرینه است، که اخیرا نیز به جهت گستردگی استفاده از مواد طبیعی با استقبال چشمگیری مواجه بوده است.

این گیاهان علاوه بر ارزش غذایی دارای مواد آنتی اکسیدان نسبتا زیادی می باشند و می توانند در جلوگیری از بیماری های قلبی و سرطان نقش مهمی را ایفا نمایند. یکی از استان های کشورمان که دارای منابع نسبتا غنی از این گیاهان می باشد، استان آذربایجان شرقی است. مطالعات و پژوهش های صورت گرفته حاکی از آن است که بیش از 500 گونه ی گیاه داروئی در آذربایجان شرقی وجود دارد، که بعضی از آنها می توانند در سایر صنایع نظیر رنگرزی الیاف، صنایع دستی و غذایی کاربرد داشته باشند.

نتایج حاصل از این بررسی های علمی نشان می دهد که حدود 71 گونه از این گیاهان به جزء اثرات دارویی دارای مصارف غذائی و چاشنی نیز می باشند، و می توانند در صنایع غذایی نیز مورد استفاده قرار گیرند. قابل ذکر است که حدود 29 درصد این گیاهان دارای اهمیت غذایی و دارویی نسبتا بالایی بوده و حدود 54 درصد آنها نیز از منظر چاشنی و غذایی بسیار ارزشمند هستند. از آنجا که شناخت این گیاهان و مصرف و گسترش آنها می تواند در سلامتی و اقتصاد ملی نقش قابل توجهی را ایفاء نماید، در اینجا به معرفی مهمترین آنها می پردازیم. لذا با سفر به این استان ارزشمند و رزرو هتل های تبریز نظیر رزرو هتل پارس ائل گلی تبریز، علاوه بر بازدید از جاذبه های گردشگری استان، از گیاهان داروئی و چاشنی های آن بهره مند شده و سفری منحصر به فرد را تجربه نمایید.

ذکر مهمترین گیاهان داروئی و خوراکی منطقه ی آذربایجان شرقی

همانطور که در قبل نیز ذکر شد، حدود 71 گونه از گیاهان منطقه ی آذربایجان شرقی علاوه بر اثرات داروئی دارای مصارف غذایی و چاشنی نیز می باشند. این گونه ها از ارزش نسبتا بالای برخوردار بوده و در بیشتر موارد با استقبال چشمگیر گردشگران مواجه هستند.این موارد شامل :

1. بومادران (اندام مورد استفاده : برگ . پراکنش در مناطق : ارسباران، مراغه، مرند، میانه، سراب ).

2. پیاز کوهی (اندام مورد استفاده : گل، ریشه و برگ . پراکنش در مناطق : ارسباران).

3. شوید (اندام مورد استفاده : برگ و بذر . پراکنش در مناطق : سراب).

4. جعفری وحشی (اندام مورد استفاده : برگ و ریشه . پراکنش در مناطق : تبریز).

5. ترخون (اندام مورد استفاده : برگ . پراکنش در مناطق : در بیشتر نواحی کاشته می شود.).

6. برنجاسف (اندام مورد استفاده : برگ . پراکنش در مناطق : ارسباران).

7. زرشک (اندام مورد استفاده : برگ و میوه . پراکنش در مناطق : ارسباران، هشترود، مرند، تبریز).

8. خردل (اندام مورد استفاده : گل، برگ، ریشه، بذز . پراکنش در مناطق : تبریز).

9. کلزا (اندام مورد استفاده : برگ، بذر و ساقه . پراکنش در مناطق : تبریز).

10. کور (اندام مورد استفاده : برگ و میوه . پراکنش در مناطق : ارسباران، جلفا، شبستر، تبریز).

11. کیسه کشیش (اندام مورد استفاده : برگ، بذر . پراکنش در مناطق : ارسباران، مراغه، مرند، میانه).

12. ازمک (اندام مورد استفاده : برگ . پراکنش در مناطق : ارسباران، تبریز، مراغه، مرند، میانه).

13. گلرنگ (اندام مورد استفاده : برگ و بذر . پراکنش در مناطق : مرند).

14.زیره سیاه (اندام مورد استفاده : برگ و ریشه . پراکنش در مناطق : ارسباران، تبریز، اهر).

15. ریحانک (اندام مورد استفاده : برگ . پراکنش در مناطق : ارسباران، مرند )

16. خار مقدس (اندام مورد استفاده : برگ و ریشه . پراکنش در مناطق : ارسباران، تبریز، سراب).

17. سپیده (اندام مورد استفاده : برگ، ریشه و ساقه . پراکنش در مناطق : ارسباران، میانه، تسوج).

18. اویار سلام (اندام مورد استفاده : ریشه . پراکنش در مناطق : ارسباران، مراغه، جلفا، میانه).

19. هویج (اندام مورد استفاده : گل و ریشه . پراکنش در مناطق : ارسباران، تبریز، مرند، میانه، بعضا سراب).

20. خاکشیر ایرانی (اندام مورد استفاده : برگ و بذر. پراکنش در مناطق : ، مرند، میانه، تبریز، سراب).

21. خوشاریزه (اندام مورد استفاده : اندام هوایی . پراکنش در مناطق : مراغه، مرند، میانه، تبریز).

22. غاز یاقی (اندام مورد استفاده : برگ . پراکنش در مناطق : ارسباران، مرند، میانه، سراب).

23. عروس چمن زار (اندام مورد استفاده : گل، برگ و ریشه . پراکنش در مناطق : سبلان، مشکین).

24. رازیانه (اندام مورد استفاده : برگ، ساقه و ریشه. پراکنش در مناطق : ارسباران، تبریز).

25. گالینسوگا گارویفلورا (نام ایرانی آن ذکر نشده است.). (اندام مورد استفاده : گل، برگ و ساقه . پراکنش در مناطق : ارسباران، تبریز ).

26. بی تی راخ (اندام مورد استفاده : گل و برگ . پراکنش در مناطق : ارسباران).

27. علف مبارک (اندام مورد استفاده : برگ و ریشه . پراکنش در مناطق : ارسباران).

28. علف مبارک (اندام مورد استفاده : ریشه . پراکنش در مناطق : ارسباران).

29. شوید کوهی (اندام مورد استفاده : اندام هوایی. پراکنش در مناطق : ارسباران، مراغه، مرند).

30. رازک (اندام مورد استفاده : برگ و ریشه . پراکنش در مناطق : ارسباران).

31. پیرو (اندام مورد استفاده : میوه . پراکنش در مناطق : ارسباران، کلیبر، سراب).

32. کمای جنگلی (اندام مورد استفاده : بذر و ساقه . پراکنش در مناطق : هشترود، میانه).

33. دم شیر (اندام مورد استفاده : گل . پراکنش در مناطق : ارسباران، تبریز، سراب).

34. موچه (اندام مورد استفاده : برگ و ریشه . پراکنش در مناطق : ارسباران، اهر، عجب شیر، علمدار).

35. شاهی ( اندام مورد استفاده : برگ . پراکنش در مناطق : سراب).

36. یونجه بخارا (اندام مورد استفاده : گل، برگ، بذر پراکنش در مناطق : ارسباران، مرند، سراب).

37. یونجه زرد (اندام مورد استفاده : برگ و بذر . پراکنش در مناطق : تبریز، شبستر، میانه، سراب).

38. فرنجمشک (اندام مورد استفاده : برگ . پراکنش در مناطق : ارسباران، میانه، سراب).

39. پونه (اندام مورد استفاده : برگ . پراکنش در مناطق : ارسباران، جلفا، مرند، تبریز، اهر، سراب).

40. پونه ی سنبله ای (اندام مورد استفاده : برگ . پراکنش در مناطق : تبریز ).

41. بولاغ اوتی (اندام مورد استفاده : برگ و بذر . پراکنش در مناطق : ارسباران، عجب شیر، هشترود).

42. پونه ی سای گربه ای (اندام مورد استفاده : برگ . پراکنش در مناطق : ارسباران، جلفا، مرند).

43. سیاهدانه هرز (اندام مورد استفاده : بذر . پراکنش در مناطق : ارسباران، اهر، مرند).

44. ریحان (اندام مورد استفاده : برگ و بذر . پراکنش در مناطق : ارسباران).

45. مرزنگوش (اندام مورد استفاده : برگ . پراکنش در مناطق : ارسباران).

46. ترتیزک یاقی (اندام مورد استفاده : برگ . پراکنش در مناطق : ارسباران، شبستر، تبریز).

47. جعفری کوهی (اندام مورد استفاده : برگ و بذر. پراکنش در مناطق : ارسباران، میانه).

48. انار (اندام مورد استفاده : میوه، برگ و بذر . پراکنش در مناطق : ارسباران، جلفا، میانه).

49. ترب وحشی (اندام مورد استفاده :گل، برگ و بذر . پراکنش در مناطق : ارسباران، سراب).

50. ریواس (اندام مورد استفاده : ساقه . پراکنش در مناطق : عجب شیر، بستان آباد، مرند، میانه).

51. سماق ( اندام مورد استفاده : میوه . پراکنش در مناطق : ارسباران).

52.گل محمدی ( اندام مورد استفاده : گل . پراکنش در مناطق : تبریز).

53. ترشک یاقی (اندام مورد استفاده : گل، برگ، ریشه، بذر . پراکنش در مناطق : ارسباران، مراغه، هشترود، میانه).

54. مریم گلی (اندام مورد استفاده : گل، برگ . پراکنش در مناطق : ارسباران، اهر، هشترود، سراب).

55. مریم گلی سبز (اندام مورد استفاده : برگ . پراکنش در مناطق : ارسباران، مرند).

56. مرزه (اندام مورد استفاده : برگ . پراکنش در مناطق : ارسبارانسراب).

57. خردل بری (اندام مورد استفاده : گل، برگ و بذر. پراکنش در مناطق : ارسباران، اهر، هریس، مرند ).

58. مینای شاه اسپرمی (اندام مورد استفاده : برگ . پراکنش در مناطق : ارسباران، بستان آباد، هشترود.).

59. مخلصه (اندام مورد استفاده : گل . پراکنش در مناطق : ارسباران، مرند، شبستر، سراب).

60.کیسه چوپان (اندام مورد استفاده : برگ و بذر . پراکنش در مناطق : ارسباران، مراغه، مرند، سراب).

61. آویشن (اندام مورد استفاده : سر شاخه ی گلدار . پراکنش در مناطق : ارسباران، مرند، میانه، تبریز، سراب).

62. آویشن کرک آلود (اندام مورد استفاده : سر شاخه ی گلدار . پراکنش در مناطق : ارسباران، بستان آباد، تبریز ).

63.کهلیک اوتی (اندام مورد استفاده : سر شاخه ی گلدار . پراکنش در مناطق : ارسباران، بستان آباد، سراب).

64. شنگ (اندام مورد استفاده : اندام هوایی . پراکنش در مناطق : ارسباران، مراغه، مرند، سراب).

65. شبدر قرمز (اندام مورد استفاده : گل، برگ، ریشه، بذر . پراکنش در مناطق : تبریز،مرند، میانه، سراب).

66. شبدر سفید (اندام مورد استفاده : گل، برگ و ریشه . پراکنش در مناطق : ارسباران، تبریز، سراب).

67. شنبلیله ( اندام مورد استفاده : برگ و بذر . پراکنش در مناطق : هشترود، سراب).

68. بنفشه ی معطر (اندام مورد استفاده : گل و برگ . پراکنش در مناطق : کلیبر).

69. کاکوتی کوهی (اندام مورد استفاده : اندام هوایی. پراکنش در مناطق : ارسباران، شبستر، هشترود، مرند، سراب).

70. کاکوتی ایرانی (اندام مورد استفاده : اندام هوایی . پراکنش در مناطق : ارسباران، مراغه، اهر، میانه، سراب).

71. کاکوتی (اندام مورد استفاده : اندام هوایی. پراکنش در مناطق : ارسباران، مراغه، اهر، میانه، سراب).

از موارد ذکر شده به خواص مهمترین ایک گیاهان که در بین گردشگران منطقه، پرطرفدار ترین نیز می باشند، می پردازیم :

بومادران: یا ساریگل از گیاهان مورد استفاده ی طب سنتی است. این گیاه به جهت دارا بودن مقادیر زیادی از اسید های چرب، قند، پروتئین و فنول اسید برای بسیاری از بیماری ها موثر است. برخی خواص گیاه بومادران شامل موارد زیر می باشد: ضد التهاب، بر طرف نمودن بی اشتهایی، ضد تب، ضد ویروس، ضدکرم، التیام دهنده ی زخم و جراحات، تنظیم قاعدگی در زنان، کاهش فشار خون، آسم، درمان اختلالات خواب و…. . همچنین استفاده از این گیاه جهت بر طرف نمودن عفونت زنان و نیز سرما خوردگی سفارش می شود.

پونه ی کوهی : پونه ی کوهی که به زبان ترکی یارپیز خوانده می شود، گیاهی خوشبو است که عطری شبیه نعناع، پونه و خالواش دارد. این گیاه در مکان های خشک و زمین های شنزار و نیز در دامنه های کوه ها رشد می نماید. در این گیاه قند تانن، فنول و مواد چربی موجود است. عطر خوشایند پونه ی کوهی به جهت وجود اسانسی به نام سیمن می باشد. این اسانس از آویشن، اوکالیپتوش و نیز زیره هم به دست می آید. پونه ی خشک شده در تهیه ی سالاد شیرازی، ماست و دوغ کاربرد دارد. دم نوش پونه در تنظیم هورمون زنانه موثر بوده و نیز در روز های ناراحتی عصبی شستشو با آب این دمنوش توصیه می شود.

کاکوتی کوهی: کاکوتی گیاهی است که دارای چند گونه ی مختلف می باشد. این گیاه به زبان ترکی کهلیک اوتی (علف کبک) خوانده می شود. کاکوتی را از تیره ی نعنائیان معرفی نموده اند و دارای کاربرد های غذایی و دارویی است. عطر این گیاه به آویشن نزدیک بوده و به نوعی با آن هم خانواده است. گیاه کاکوتی طعم دهنده ی اصلی غذای شامی رودباری می باشد. این گیاه به عنوان ادویه در غذاها به کار می رود. همچنین از برگ های خشک شده و خرد شده ی آن به عنوان طعم دهنده در دوغ و ماست استفاده می شود. چوپانان و کوه نوردان کاکوتیِ تازه را چیده و از آن چای تهیه می کنند. خواص درمانی این گیاه شامل این موارد می باشد: ضد باکتری، ضد سرما خوردگی، ضد عفونی کننده ی روده، بر طرف نمودن اختلالات گوارشی همچون اسهال و دلپیچه.