جشن مهرگان، جشن مهر و دوستی ایرانیان باستان

معرفی جشن مهرگان، آئین و پیشینه ی آن در فرهنگ ایرانی
جشن مهرگان که به عنوان یک جشن ملی و مذهبی در نزد ایرانیان باستان شناخته می شده است، بعد از عید نوروز دومین جشن با شکوه آنان به شمار می آمد. این جشن در روز شمار کهن ایرانی، روز مهر (شانزدهم) از ماه مهر برگزار می شد، و تا بیست و یکم مهر ماه ادامه می یافته است. جشن مهرگان در بزگداشت ایزد مهر که یکی از ایزدان آیین زرتشتی است، بر پا می شده است. ایزد مهر یکی از ایزدان آیین زرتشتی است که مظهر عقد و میثاق، بیداری، نظم، راستی، دلیری و راهنمای آدمیان در تاریکی می باشد. همچنین می توان عنوان نمود که این ایزد یاری کننده ی کسانی است که حقشان پایمال شده و نیز کیفر رسان پیمان شکنان محسوب می شود.

به طوری که در دوره ی هخامنشیان مهر ماه آغاز سال به شمار می آمده است. مناسبت دیگری که بر پایی جشن مهرگان را به آن نسبت می دهند، آن است که در سنت دیرین ایران، در مهر روز از ماه مهر فریدون بر بیوراسب (ضحاک) دست یافته و او را در کوه دماوند به زندان افکند. از این جهت آن روز را به یاد پایان فرمانروایی دشمن و آغاز پادشاهی فریدون جشن می گرفته اند. گفتنی است که این عید با توجه به اینکه دارای ماهیت های مذهبی، سیاسی و درباری بوده است، همانند دیگر اعیاد بزرگ ایرانیان به عموم مردم نیز تعلق داشته است. یکی از آئین های ساسانیان در این روز آن بود که تاجی را که شکل خورشید به خود داشت، بر سر می نهادند و همچنین در چنین روزی بازاری برای ایرانیان بر پا می شده است. در کلوک خراسان نیز رسم بر آن بوده که روز مهرگان به سپاهیان و ارتش رخت پاییزی و زمستانی هدیه می دادند.

عنوان شده که در روز مهرگان شاهان ساسانی تاجی مرصع (جواهر نشان) و پرتو افکن بر سر خود می نهادند و سپس بارعام می دادند تا هدیه ها و تحفه های مرسوم را دریافت نمایند. این جشن در بین مردم ایران دارای یک سری آداب و رسومی بود که با تشریفات بسیار برگزار می گردید. آنان قبل از آغاز جشن مهرگان، خانه تکانی می کردند و لباس های نو تهیه می نمودند. به طوری که زرتشتیان در روز جشن لباس نو می پوشیدند و سفره ای الوان می گستراندند، و کتاب اوستا، آینه، سرمه دان، شراب، گلاب و …. به ویژه انار را روی آن می چیدند.

اگر نوزادی در این روز متولد می شد، نام او را با اقتباس از واژه ی « مهر» انتخاب می نمودند. سفره ی گسترانده شده در جشن مهرگان، ودرین «vederin» نام داشت و در کنار آن اوستا و ادعیه مخصوص تلاوت می گردید. همچنین به مناسبت مهرگان، گوسفند قربانی می نمودند و در تنور می نهادند تا بریان گردد و سپس در سفره قرار می دادند. آنان گوسفند یا مرغ بریان را یشته «yasta» می کنند، یعنی تقدیس می نمایند و بر آنان دعاهایی از اوستا می خوانند. ودرین یا سفره ی ویژه ی مهرگان بسیار جالب بود. در آن انواع میوه های فصل، گل، ریحان، آجیل و بوهای خوش قرار می گرفت. موارد دیگر نظیر آتش، حلوا، نان، سیر، کماج و چیمال (نوعی خوراک که از روغن، خرما و نانی که به هم برآورده و چنگمال کنند.) نیز بر روی سفره قرار می دادند. خوراک ویژه ی این جشن «دون» نام داشت. این خوراک را که عموما در مراسم مذهبی تهیه می نمودند، از عدس، لوبیا، نخود، شلغم و سیب زمینی درست می شد. مقداری از این خوراک را در بام می نهادند تا خوراکی برای اسب مهر ایزد باشد.

از آنجا که جشن مهرگان نیز به مانند سایر فرهنگ ها و ارزش های خوب گذشتگان پیام آور صلح، همبستگی، شادی و دوستی می باشد و بیم و هراس فردی را از انسان ها می رهاند و رضایت با هم بودن را نیز فراهم می نماید، گنجینه ای گران بهاء از هویت ملی ما ایرانیان محسوب می گردد. بدین جهت امروز این جشن را به عنوان جزئی از میراث فرهنگی در بسیاری از مناطق ایران بر پا نموده و بدین جهت از آن حفاظت و پایداری می نمایند.