آیین تکم گردانی، استقبال از بهار در آذربایجان

ایران کشور اندیشه ها و آیین های مختلف است. هر گوشه از کشور ما، دارای فرهنگ، آداب و سنن و مراسم های منحصر به فردی است که به تناسب شرایط زندگی آن منطقه شکل گرفته اند. این آیین ها و رسومات متعدد، جذابیت زیادی به استان ها و اقوام مختلف بخشیده است، تا حدی که می توان گفت نوعی جاذبه گردشگری به شمار می رود.

دو استان آذربایجان شرقی و غربی، شامل اقوام ترک و آذری زبان می شوند که رسومات خاص و ویژه ای دارند. این رسومات و آیین های ویژه گاه در سطح جهان نیز مطرح شده اند و شهرت زیادی یافته اند. تکم گردانی یکی از آیین های آذربایجان است. رزرو هتل در اردبیل و غربی در فصل زمستان، می تواند امکان آشنایی شما با آیین تکم گردانی را مهیا سازد. هتل آذربایجان تبریز، یکی از هتل های بسیار زیبا و مجهز در استان آذربایجان شرقی است. در ادامه به آشنایی بیشتر با آیین تکم گردانی می پردازیم.
تکم و تکم گردانی چیست؟
همان طور که همه ما می دانیم، آغاز فصل بهار و عید نوروز یکی از مهم ترین ایام سال برای ایرانیان است. برگزاری جشن نوروز، قدمتی شش هزار ساله دارد و سال هاست که حداد ما در جای جای کشور و در دوره های مختلف، به برپایی این جشن می پرداختند. امروزه جشن نوروز به عنوان یکی از آیین های مهم آغاز سال، در تمام جهان شناخته می شود. اما آیا این جشن باستانی با آیین تکم گردانی در ارتباط است؟

تکم یا تکه، به معنی بز نر است. تکم در آیین تکم گردانی، یک مجسمه چوبی از بز نر است که بر روی یک صفحه گرد و یا چهار ضلعی چوبی قرار دارد. تکم را اغلب از موی سیاه بز آذربایجان می پوشانند و بر روی آن پارچه قرمز می کشند. این عروسک را با لوازمی همچون زنگوله تزیین می کنند. این عروسک به گونه ای طراحی می شود که قادر باشد بر روی صفحه به صورت عمودی حرکت نماید. در کنار تکم از آینه که نماد روشنی است استفاده می شود.

تکم گردان فردی است که این عروسک جالب را به حرکت در آورده و آیین تکم گردانی را اجرا می کند. تکم گردان یا تکم چی، در آستانه عید نوروز، به کوی و خیابان ها می روند و بشارت آغاز فصل بهار را می دهند. آنان با خواندن شعر و آوازهای مخصوص و حرکت تکم، به نوروز خوانی می پردازند.

تکم چی با چرخاندن عروسک بز نر، بهار خوانی می کند و بدین صورت به استقبال فصل بهار می رود. اغلب افراد تماشاچی، در ازای اجرای تکم چی، به او هدایایی اهدا می کنند. آیین تک گردانی یکی از فرهنگ های رایج در آذربایجان است که برای بسیاری از افراد جالب می باشد.
تکم گردانی، آیینی موروثی
تکم گردانی یک آیین ویژه است که به آذربایجان اختصاص دارد. اردبیل، مشکین شهر و اهر، از جمله مراکز تکم گردانی در شمال غربی کشور به شمار می روند. هر ساله با آب شدن برف های کوه سبلان، سر و کله تکم چی ها نیز پیدا می شود. تکم گردانی در حقیقت یک حرفه موروثی است که از پدر به پسر می رسد.

هر تکم چی یک توبره کش یا به اصطلاح آذری یک توربا چکن با خود به همراه دارد که هنگام اجرا و آواز خوانی، انعام و هدایای مردمی را در آن قرار می دهد. اما تکم گردانی با خواندن هر نوع شعر و آوازی امکان پذیر نیست.
اشعار تکم گردانی
اشعار تکم گردانان و تکم چی ها دارای مضامین متفاوت و مختلفی است. تنوع در این مضامین سبب می شود تا اجرای تکم چی ها پس از گذشت سالیان طولانی، باز هم نو و غیر تکراری باشد. اما تمام اشعار تکم گردانی به زبان شیرین آذری است و تنها بیت فارسی این آیین، این است:
باهار آمد، باهار آمد، خوش آمد/ علی با ذوالفقار آمد، خوش آمد

اغلب ریش سفیدان و افراد مسن این منطقه، آشنایی کمتری با زبان فارسی دارند، از این رو تمام اشعار تکم چیان به زبان آذری سروده شده است. اما گاه این اشعار دارای مضامین عدالت طلبانه هستند و گاه درون مایه اعتقادی دارند. برخی از اشعار نیز برای دریافت انعام سروده شده اند. بعضی دیگر از اشعار تکم چی ها نیز بر اساس تجربیات آنها در طول زندگی به وجود آمده اند. برای مثال:
امیرالمؤمنین تخته چیخاجاق
یزیدین بوینونا نوخدا ووراجاق
شیرین شربت سو یرینه آخاجاق
سیزین بو تازه بایرامیز موبارک
معنی: امیرالمؤمنین بر تخت خواهد نشست و بر گردن یزید افسار خواهد زد. پس از آن به بعد جای آب در همه جا شربت جاری خواهد شد.

اما در اغلب تکم گردانی ها، این ابیات که نشان دهنده شروع سال نو و عید است، خوانده می شود:
بیزیم یرده یومورتانی یویاللار
سونرا دونوپ یددی رنگه بویاللار
یددی سینده تحویل اوسته قویاللار
سیزین بو تازه بایرامیز موبارک
آییز، ایلیز، هفتز گونوز موبارک
معنی: در جایی که ما زندگی می‌کنیم، تخم مرغ را می ‌شورند و با هفت رنگ نقاشی می کنند و به هنگام تحویل سال بر سر سفره می گذارند. عید شما و ماه و سال و هفته و روزتان مبارک)
بنابراین می توان گفت که آیین تک گردانی، نوعی انتقال فرهنگ و سنت از گذشتگان به نسل امروز است. این رسم دیرینه در حقیقت نوعی استقبال از عید باستانی نوروز است و به ما می آموزد که کشور مملو از آثار غنی فرهنگی است که می توان از طریق آنها، نوع دوستی، صلح، شادی و اعتقادات را به فرزندان خود آموزش داد.