جشن تیرگان از اعیاد بزرگ آئینی و بسیار کهن ایرانی محسوب می شود. این جشن که گفته می شود در ستایش یا بزرگ داشت ایزد تیشتر(ستاره ی باران آور در فرهنگ ایرانی) و یا آرش کمانگیر برگزار می گردیده است، اکنون نیز هر ساله در تیر روز از تیرماه (سیزده تیر) همراه با آب پاشیدن بر یکدیگر و در همجواری رودخانه ها و چشمه ها برپا می شود. جشن تیرگان نشان از آداب و رسوم ایران باستان دارد، و امروزه نیز ایرانیان در اکثر استان های کشور نظیر گیلان، مازندران، یزد، خراسان و …. این جشن را بر پا می دارند. با سفر به این مناطق و رزرو آنلاین هتل های ایران، برپایی جشن تیرگان را در استان های دیگر تجربه نمائید .
پیشینه ی تاریخی جشن تیرگان
جشن تیرگان یک جشن باستانی است، که هر ساله در سیزدهم تیرماه برپا می گردد. این جشن به مانند نوروز و مهرگان، ار ارزنده ترین اعیاد ایرانی به شمار می آید. به طوری که در گذشته جایگاه ویژه ای در بین اعیاد داشته است. ابوریحان بیرونی از جمله افرادی است که، اشاراتی به این جشن داشته است. به طوری که در کتاب آثارالباقیه عنوان نموده، تیرگان روز بزرگداشت نویسندگان در روزگار ایران باستان بوده است. بر طبق این گزارش می‌توان اذعان داشت که تیرگان همان روزی است که، کیخسرو پادشاه ایرانی پس از شست و شوی خود در چشمه ناپدید گشته است.
در خصوص خاستگاه این جشن تردید وجود دارد. اما بسیاری آن را در ارتباط با اسطوره ی آرش کمانگیر عنوان نموده اند. آرش کمانگیر با پرداب تیری از کوه دماوند، مرز میان ایران و توران را مشخص نموده بود. به طوری که در طی این پرتاب جان خود را از دست می دهد. پس از پرتاب تیر توسط آرش،و طی مسیر آن از فراز البرز و اوج گرفتنش آاز سپیده دم تا پیش از نیمروز، آن تیر در نهایت، برکرانه‌های رودخانه آمو دریا در آسیای میانه فرود می آید. . به طوری که مرز های ایران بسی فراتر از آنچه تصور می شد، گسترش می یابد.
معرفی جشن تیرگان
از آنجا که آب همواره سرچشمه ی حیات محسوب می شده است، در ایران باستان نیز بسیار مورد احترام بوده است. بدین جهت در جشن تیرگان نیز آب از اهمیت بالایی برخوردار است. در این روز جهت برپایی جشن به کنار آب های جاری و نیز چشمه ها و رودخانه ها می روند. در واقع می توان اذعان نمود که رسم و رسومات این جشن با هیجان آب پاشیدن بر روی یکدیگر همراه است، تا اینگونه در این روز از گرمای هوای تابستان تیرماه کاسته شده و از طریق آب پاشیدن، مردم از ایزد تیشتر یا فرشته باران یاد می نمایند. همچنین دمای هوای تابستان را نیز به واسطه آب پاشیدن خنک می کنند. این عمل برای مردم همراه با شادی و هیجان است، به طوری که صدای خوشحالی و خنده های مردم شنیده می‌شود. در این زمان آن ها برای لحظه ای گرمای تابستان را فراموش می کنند.
رسومات و باور های جشن تیرگان
قابل ذکر است که، در این روز مردم باورداشته اند، دیرزمانی آرش کمانگیر مرز ایران و توران را مشخص نموده است. و جانش را در گرو پرتاب یک تیر نهاده است. مردم در این جشن سنتی، روز کمان کشیدن آرش کمانگیر و پرتاب تیرش را از فراز البرز به یاد می آورند. فال کوزه نیز یکی از مراسم این جشن محسوب می شود. روز قبل از جشن تیرگان دوشیزه‌ای را انتخاب می نمایند. و کوزه ی سفالی سبز رنگ با دهانه ای گشاد به او می‌دهند، که دوله نام دارد.
او نیز ظرف را از آبِ پاک پُر نموده و یک دستمال سبز ابریشمی را بر روی دهانه ظرف قرار می دهد. آنگاه دوله را نزد تمام کسانی می‌برد که آرزویی در دل دارند. و قصد دارند در مراسم جشن دوله شرکت نمایند. آنها نیز اشیایی کوچک همانند سنجاق سر، سکه، انگشتر، گوشواره و غیره در درون کوزه و یا آبِ دوله می‌اندازند. آنگاه دختر دوله را به زیر درختی همیشه سبز همچون سر یا موارد مشابه برده، و در آنجا قرار می‌دهد.
سپس در روز جشن تیرگان، پس از آنکه مراسم آبریزان تمام شد. همه کسانی که در دوله چیزی انداختند، و نیتی و آرزوی داشتند، در یک مکان گرد هم آمده و دوشیزه دوله را از زیر درخت به میانه جمع می آورد. اغلب افرادی که در این فالگیری شرکت می کنند، خانم ها هستند. سالخوردگان نیز با صدای بلند به نوبت شعرهایی را می سُرایند. دختر در پایان هر شعر دست خود را درون دوره می برد، و یکی از اشیا را بیرون می آورد. به این ترتیب صاحب شیئی متوجه می‌شود ، شعر خوانده شده در ارتباط با نیت آن بوده است.
از سایر رسومات رایج در جشن تیرگان می توان عنوان نمود که، در ابتدای برپایی جشن و بعد از خوردن شیرینی، بندی را که از هفت رنگ پارچه یا ریسمان رنگی بافته شده است، به دستان خود می بندند. این بند به تیر و باد معروف است. سپس به 9 روز بعد و در روز ی به نام باد، در پشت‌بام یا جایی بلند، آن دستبند را به باد می‌سپارند. تا اینگونه آرزوهایشان را با خود ببرد. در حین این عمل، شعری تحت عنوان : ( تیر برو باد بیا غم برو شادی بیا، محنت برو روزی بیا خوشه ی مرواری بیا) می خوانند.
تیرگان در چه مناطقی برپا می‌گردد ؟
جشن تیرگان در تقریباً در بسیاری از مناطق ایران و حتی خارج از ایران (سوئد، کانادا و ….) نیز برگزار می گردد. دامنه های دماوند، لاریجانی آمل، اکثر مناطق مازندران ،گیلان، یزد، خراسان، مهدیشهر ،اصفهان، شیراز، اهواز، کرمان، و …. از جمله مناطقی هستند، که جشن تیرگان را برگزار می نمایند.
