معرفی میراث های معنوی ایران، که تا کنون به ثبت جهانی رسیدند

میراث معنوی یا intangible heritage، از مدت ها قبل در بخش فرهنگی یونسکو مطرح شد. و مورد تعریف و برنامه ریزی های بین المللی قرار گرفته است. در واقع میراث فرهنگی معنوی که با نام میراث فرهنگی ناملموس نیز خوانده می شود، بر اساس تعاریف بین المللی و ملی سنت های شفاهی(زبان)، رفتارها، هنرهای نمایشی (موسیقی و تئاتر)، آیین ها و رویداد ها، دانش ها و مهارت های اجتماعی را در می گیرد.

این مهارت های تجربی به نوعی با طبیعت و هستی در ارتباط هستند. مهارت ها شامل مصنوعات دستی و فن های مورد ارتباط با آنها نیز می شوند، که جوامع و سایر افراد از آن ها تحت عنوان بخشی از میراث فرهنگی خود یاد می نمایند. در این خصوص می توان اذعان داشت که فهرست میراث های معنوی ایران که تاکنون ثبت جهانی شده اند، شامل چهارده مورد می باشد. این موارد نوروز، تعزیه، ورزش های پهلوانی و زور خانه ای، دانش سنتی لنج سازی و دریانوردی در خلیج فارس، مهارت سنتی بافت فرش در فارس، نقالی داستان سرائی نمایش ایران، ردیف موسیقی ایرانی، مهارت سنتی فرش بافی در کاشان، آئین قالی شویان مشهد اردهال در کاشان، موسیقی بخشی های خراسان، کمانچه، نان ایرانی، چوگان و دوتارایرانی را در بر می گیرد. در اینجا به معرفی هر یک از آنها می پردازیم.

نوروز به عنوان نخستین اثر ناملموس ایران در سال ۱۳۸۸ در لیست میراث ناملموس جهانی قرار گرفت. پرونده نوروز به عنوان یک اثر مشترک از سوی کشورهای ایران، جمهوری آذربایجان، هند، قزاقستان، ازبکستان، پاکستان و ترکیه در فهرست میراث ناملموس جهانی ثبت گردیده است. در واقع نوروز جشن باستانی و ملی ایرانیان است. جشنی است که بیشتر از هر مراسم دیگر در ادبیات فارسی کلاسیک و آثار ادبیات شفاهی مردمان ایرانی و توصیف گردیده است. نوروز تاریخ طولانی شناخته و ناشناخته ای دارد. و در ساختار خود چندین رسم و رواج های ایرانیان قدیم و جدید را به هم آورده است.

پرونده تعزیه به عنوان یکی از آثار ناملموس ایرانی در سال ۱۳۸۹ در سازمان یونسکو به ثبت جهانی رسیده است. در خصوص خواستگاه و زمان پیدایش تعزیه خوانی اختلاف ‌نظر وجود دارد. اما می توان ریشه آن را در هویت، باورها و عقاید و به طور کلی فرهنگ عامه مردم دانست. ایرانیان شیعه در ساختن تعزیه و به نمایش درآوردن واقعه کربلا و حدیث مصاحب سیدالشهدا (ع) به سنت نمایش‌های آیینی ایرانیان قدیم و شیوه اجرای مناسک و آئین های آنان و پاره‌ای از عناصر اساطیری و حماسی سازنده نمایش‌های آیینی نظر داشته‌اند.

ورزش زورخانه ای ایران

آیین پهلوانی و زورخانه ای نیز یکی از جذاب ترین میراث های معنوی ایران است، که در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۸۹ در فهرست میراث معنوی یونسکو از سوی ایران به ثبت جهانی رسیده است. ورزش ایرانیان قدیم، ورزشی جنگی و میدانی محسوب می‌شده و کلیه ورزش ها وسیله‌ای بوده‌اند جهت رسیدن به هدف پهلوانی و دلاوری که کشتی نیز مقام اول و فوق‌العاده را دارا بوده است. زورخانه یا محل ورزش پهلوانی همان مکتبی است که خاستگاه و مدرسه دلاور مردان ایران زمین محسوب می‌شده است. حرکات موزون با میل و کباده همراه با نرمش جهت آمادگی جسمی و بالا رفتن توان رزمی سربازان برای حمل سلاح بوده است. تمرینات مذکور زیر نظر مربی صورت گرفته که در اصطلاح زورخانه به آن مرشد می گویند. در ورزش پهلوانی ایران ورزشکاران علاوه بر دارا بودن روحیه ایثار و پهلوانی و جوانمردی به هنر نیز علاقه مند بوده اند. در واقع می‌توان گفت ورزش پهلوانی مجموعه‌ای از هنرهای گوناگون را در موجودیت متعالی خود متجلی می ساخت. مانند موسیقی حماسی پوشش و شعرهایی که به هنگام حرکت های ورزشی خوانده می شود.

سنت لنج سازی و دریانوردی در خلیج فارس از میراث های معنوی منحصر به فرد در ایران است، که در سال ۱۳۹۰ توسط یونسکو به ثبت جهانی رسیده است. لنج ها به صورت سنتی و دستی ساخته می شدند. و مورد استفاده ساکنان سواحل شمالی خلیج فارس به منظور تجارت، سفرهای دریایی، صید مروارید و ماهیگیری قرار می‌گرفتند. دانش های سنتی مرتبط با دریانوردی و همچنین لنج سازی چوبی شامل برگزاری جشن ها، ادبیات شفاهی، دریانوردی و جهت یابی و هدایت، همچنین اصطلاحات و پیش‌بینی و چگونگی وضع هوا می باشد. قابل ذکر است که دانش جهت یابی و هدایت لنج به صورت سنتی از پدر به پسر انتقال داده می شده است. دریانوردان ایرانی از طریق باد، جایگاه خورشید، ماه و ستاره ها مکان یابی می نمودند. و همچنین با بهره مندی از فرموله ای خاص می‌توانستند طول و عرض جغرافیایی و عمق آب را نیز محاسبه نمایند. دریانوردان با بهره مندی از هر نوع باد که اسم مخصوص به خود را دارد، ارتفاع موج ها وضع آب و هوا را پیش بینی می نمودند. قابل ذکر است که امروز ه شاغلین در این حرفه هم کم گردیده و بیشتر از افراد مسن تر تشکیل می شوند. لنج های چوبی جای خود را به مواد فایبرگلاس ارزان تر بخشیده و کارگاه های ساخت لنج های چوبی نیز بیشتر به مرمت لنج‌های قدیمی پردازند.

مهارت سنتی بافت فرش در فارس یکی از میراث های ارزشمند ناملموس ایران محسوب می شود، که از شهرت جهانی نیز برخوردار است. این مهارت در سال 1389 توسط یونسکو به ثبت جهانی رسیده است. بافندگان فرش فارس در جنوب غربی ایران سکونت دارند. این بافندگان را می‌توان از برجسته ترین بافندگان ایران دانست. پشمی که جهت این نوع فرش مورد استفاده قرار میگیرد در پاییز یا بهار توسط مردان چیده می شود. سپس این مردها دار قالی را که قابی مسطح بر روی زمین است، بنا می نهند. زن ها نیز پشم را جهت بافت فرش می ریسند. رنگ هایی که در فرش استفاده می شوند، به رنگ های طبیعیِ قرمز، آبی و قهوه‌ای و سفید و از مواد رنگرزی روناس، طرح طاووس، برگ کاهو، ساقه گیلاس، پوست گردو و پوست انار تهیه می شود. مسئولیت طراحی، انتخاب رنگ و بافت با زنان می باشد. به طوری که آن ها حس زندگی کوچ نشینی را در فرش منتقل می نمایند. و بدون هیچ گونه طرح قبلی این فرش را می بافند. هیچ بافنده ای نیز نمی‌تواند دو فرش با یک طرح یکسان ببافد. نخ رنگ شده نیز در تار فرش می افتد، تا به فرش ها طرح و نقش بخشد. در خاتمه نیز اطراف فرش دوخته می شود. پشم های اضافی سوزانده می گردد تا طرح و نقش ها به وضوح قابل رویت باشند.

نقالی، داستان سرایی ایرانی

نقالی از میراث های ناملموس ارزشمند و کهن ایرانی است، که در سال ۱۳۹۰ توسط یونسکو به ثبت جهانی رسیده است. در واقع نقالی رویدادی در قالب داستان می باشد، که نقال آن را جهت سرگرم نمودن و جذب دیگران و تاثیر نهادن در آنها از طریق هنر روایت گری یا نقالی برای تماشاگران تعریف می نماید. شکل ساختاری نقالی هنر اجرایی نقال است، که بر اساس لذت هنری و رابطه خلاقانه نقال و تماشاگر صورت می‌گیرد.

ردیف موسیقی ایرانی در سال ۱۳۸۸ بعد از نوروز به عنوان میراث ناملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت گردید. ردیف در اصل مجموعه ملودی هایی است که به وسیله افراد مختلف جمع آوری شده و رپراتور را تشکیل می دهد. این نوع موسیقی مجموعه ای است مرکب از ملودی های سنتی که بسیاری از آنها از منابع شهری و روستایی اقتباس شده و با گذشت زمان منشأ و خاستگاه آن فراموش گردیده است. ملودی های موسیقی ایران از اواسط قرن سیزدهم هجری شمسی تحت عنوان ردیف، نظم و ترتیب یافتند.

فرش کاشان در سال 1389 به عنوان یکی از میراث های ناملموس ارزشمند ایرانی به ثبت جهانی رسیده است. روند فرش بافی کاشان با طراحی آغاز می گردد. نقوش فرش را گل ها، برگ ها، شاخه ها، حیوانات و صحنه های برگرفته از تاریخ تشکیل می دهند .فرش بافته شده در یک دستگاه بافندگی تحت‌عنوان دار قالی قرار دارد، که تار و پود آن از نخ و یا ابریشم می باشند. این توده از پشم گره خورده یا نخ ابریشم با پیچ و تاب متمایز گره فارسی ساخته شده اند. سپس در محل یک ردیف از پود بافت شده قرار می گیرند، که با شاته ضربه به آن وارد می شود. سبک بافی فارسی با ظرافت قابل توجهی در کاشان رواج دارد. به طوری که پشت فرش به صورت عالی و مساوی گره را نشان می دهد. رنگ های فرش کاشان از انواع رنگ های طبیعی همچون ریشه روناس، پوست انار، برگ درخت انگور و پوست گردو می باشند. قابل ذکر است که مهارت سنتی بافندگی فرش کاشان برای دختران از طریق کارآموزی تحت آموزش مادران و مادر بزرگان شان منتقل می گردد.

قالیشویی مشهد اردهال از میراث های ناملموس و آیینی ایران است، که در سال ۱۳۹۱ توسط یونسکو به ثبت جهانی رسیده است. از مقدمات این مراسم می‌توان به جمعه جار اشاره نمود. یک هفته قبل از مراسم قالیشویان در اولین جمعه پاییز و ماه مهر مراسم جار در شهرهایی همچون فین و کاشان اجرا می‌گردد. اهالی فین و کاشان این جمعه را جار می نامند. دومین جمعه پاییز که روز قالیشویان است افراد زیادی از هموطنان از شهرهای مختلف ایران جهت تماشای مراسم قالیشویان به مشهد اردهال می‌آیند. این مراسم که یک رسم و سنت قدیمی محسوب می‌شود، طی مراسمی خاص صورت می گیرد. در این مراسم استفاده از قالی دستباف و مقدسی بر طبق آیین که نمادی از پیکر پاک حضرت سلطانعلی می باشد، جهت اجرای مراسم عزاداری مورد استفاده قرار می گیرد.

برای رزرو هتل های کاشان کلیک کنید.

موسیقی بخشی های خراسان

موسیقی بخشی های خراسان یکی از مهمترین میراث های ناملموس ایران است، که در فهرست جهانی قرار دارد. این نوع موسیقی که مجموعه‌ای از شعر، ادبیات، عرفان و اخلاق را در بر می‌گیرد، در سال ۱۳۸۹ تحت عنوان میراث فرهنگی معنوی یونسکو به ثبت رسیده است. موسیقی خراسان نیز به مانند موسیقی سایر نقاط ایران به دو بخش موسیقی با مقام ها و موسیقی با ترانه ها تقسیم می شود. دوتار، قوشما، دایره، دهل و سرنا از سازهای متداول در استان خراسان به شمار می‌آیند.

کمانچه از سازهای ایرانی و همچنین موسیقی خاور زمین است، که در سال ۱۳۹۶ توسط یونسکو به عنوان یکی از میراث های ناملموس حائز اهمیت ایران جهان رسیده است. اولین نشانه های تاریخی در خصوص میراث ناملموس کمانچه ایرانی در کتاب موسیقی الکبیر اثر لبو نصر فارابی در سده چهارم هجری قمری مشاهده شده است. این کتاب کمانچه را به عنوان ساز ایرانی معرفی نموده است. کمانچه در ادوار صفویه و قاجاریه جز سازهای اصلی موسیقی ایران محسوب می شده، و نخستین صدای ضبط شده کمانچه به اوایل قرن بیستم میلادی بر می گردد. قابل ذکر است که ثبت هنر ساختن و نواختن کمانچه همزمان با ثبت چوگان در سال جاری صورت گرفته است.

نان لواش همان نان نازک تردی است که به عنوان یکی از میراث های معنوی ایرانی در سال ۱۳۹۶ توسط یونسکو به ثبت جهانی رسیده است. این نان ضخامتی حدود ۳ میلی متر دارد، که از خمیر فطیر یا خمیر کم ورآمده تهیه می شود. همچنین لواش را با نان تنوری هم می شناسند. و نیز آن را نان خانگی هم می نامند، که پس از پخت بسیار نازک می گردد. این نان را در ایران و ارمنستان تحت عنوان لواش می‌شناسند. نان لواش به صورت پرونده های چند ملیتی و همراه با ارمنستان به ثبت جهانی رسیده است.

جمهوری آذربایجان در حالی چوگان را با نام چوگان بازی سنتی با اسب در قره باغ به نام خود ثبت نموده بود، که این ورزش ۳۰۰۰ سال در ایران توسط حاکمان و بزرگان این سرزمین برگزار می گردیده است. به طوری که داریوش بزرگ در تخت جمشید بازی چوگان را برگزار می کرده و همچنین در دوران صفوی این ورزش در میدان نقش جهان اصفهان نیز برگزار می‌شده است. شاعران بزرگ همچون فردوسی و رودکی در اشعارشان بارها به رواج این بازی در ایران اشاره نموده اند. پس از آذربایجان، ایران پرونده ثبت چوگان همراه با موسیقی و روایت گری را جهت ثبت به یونسکو ارائه نمود، که در سال ۱۳۹۶ نیز به ثبت جهانی رسید. قابل ذکر است که در پرونده بازی چوگان تاکید گردیده چوگان یک عنصر فرهنگی است، که با تاریخ و هویت اجرا کنندگان آن ارتباط می یابد.این عنصر به شکل وسیعی در ادبیات قصه گویی نقالی، نقاشی مینیاتور، ضرب‌المثل‌ها، صنایع دستی و همچنین تزئینات معماری ایرانی حضور داشته و جزء با ارزشی از جهان‌بینی و سمبولیسم اجرا کنندگان آن محسوب می‌شود.

دوتار ایرانی

دوتار ایرانی یکی از میراث های معنوی ارزشمند در حیطه موسیقی سنتی ایران است، که در سال ۱۳۹۸ توسط یونسکو به ثبت جهانی رسیده است. دوتار ایرانی را می‌توان یکی از مهم ترین و کهن ترین ابزارهای موسیقی ایرانی نامید، که طی قرون متمادی در گستره پهناوری از ایران نواخته می شده است. و هم اکنون نیز از جمله سازهای موسیقیایی معاصر ایران محسوب می‌شود.