با توجه به تعداد زیاد جاذبه های شیراز بهتر است در رزرو هتل شیراز پیش از تعیین مدت اقامت خود، با جاذبه های مختلف در این شهر آشنا شوید. باغ نظر شیراز پارس یکی از جاذبه‌های مشهور در شیراز است که پیشنهاد می‌کنیم بازدید از آن را در طول اقامت خود از دست ندهید. در این صفحه به معرفی اجزای مختلف این باغ می‌پردازیم تا زمان‌بندی و برنامه‌ریزی مناسبی برای بازدید از آن در نظر بگیرید.
به دستور کریمخان زند در میان باغ نظر شیراز یک عمارت هشت ضلعی زیبا ساخته شده است که با تزئینات کاشی به همراه نقوش گل و مرغ تزئین شده است که این بنا در دوران زندیه محل پذیرایی از مهمانان، سفیران خارجی و انجام مراسم رسمی و اعیاد گوناگون بوده است. باغ نظر در شیراز به عنوان یک باغ حکومتی نیز شناخته می‌شود.
در بالای عمارت کلاه فرنگی باغ موزه نظر شیراز، اسپرها و لچکی های کاشی‌کاری شده بر تزئین بنا افزوده‌اند. کاشی نگاره‌ها به قرینه در هر چهار ضلع منظره شکارگاه و روایت بر تخت نشستن حضرت سلیمان را به نمایش می‌گذارند. در حال حاضر عمارت کلاه فرنگی باغ نظر شیراز در قالب موزه پارس همه‌روزه پذیرای بازدیدکنندگان و گردشگران است. در داخل موزه پارس اشیایی مربوط به دوران قبل از اسلام نگهداری می‌شود.
معرفی باغ نظر شیراز
باغ نظر شیراز در داخل بافت تاریخی شهر شیراز واقع شده است و موقعیت مکانی باغ موزه نظری در شیراز، آن را به پایگاهی برای تحولات حکومتی، دیوانی و فرهنگی بدل کرده که این پایگاه تا دوره پهلوی نیز همچنان زنده و پویا بوده است.
می‌توان گفت باغ نظر، بخشی از مجموعه زندیه است. باغ نظر در محله درب شاهزاده و در ضلع جنوبی میدان توپخانه و روبه‌روی عمارت دیوان خانه واقع شده است. در ارتباط با مساحت اصلی و طرح اصلی باغ نظر، اتفاق نظری وجود ندارد و تردیدهای موجود این ایده را تقویت می‌کند که احتمالاً باغ نظر بر روی خرابه‌های یک بنای صفوی، ایجاد شده است.
در اصل بخش‌هایی از یک باغ حکومتی صفوی تبدیل به باغ نظر شده است. اما آن چه که از این بنا امروزه پابرجاست از ساخته‌های کریمخان زند است. چنین نقل شده است که باغ نظر در زمان حکومت کریمخان زند، باغ حکومتی و محل برگزاری شوراها و نیز پذیرایی‌ها و سلام‌های رسمی و جشن‌ها مورد استفاده بوده است.
با این حال این فرضیه وجود دارد که کریمخان، باغ را صرفاً برای آن که در آن جا به خاک سپرده شود، ساخته است. از سوی دیگر آنچه از عمارت‌های گوناگون باغ موزه نظر شیراز به دوران کنونی رسیده، تنها کوشک مرکزی آن، معروف به کلاه فرنگی است.
دانسته‌های کنونی از دیگر عمارت‌های این باغ به‌ویژه در دوران قاجار، پراکنده هستند و درباره طرح آن‌ها تاکنون بررسی موشکافانه‌ای انجام نشده است. همچنین، هرچند تحولات باغ موزه نظر شیراز در روزگار زندیان اندک است؛ ولی دگرگونی‌های قابل‌توجهی در دوره قاجاریان دارد که کمتر مورد بررسی قرار گرفته است.
تاریخچه باغ نظر شیراز
باغ نظر شیراز یکی از شاهکارهای دوره زندیه است. کریمخان زند باغ موزه نظری در شیراز را مرکز ساخت‌وساز اماکن حکومتی و کاخ و عمارت عالیه قرارداد. عمارت کلاه فرنگی (اتاقکی برای استراحت در وسط باغ‌ها)، ارگ، دیوانخاه و میدان توپخانه نیز به دستور کریمخان زند ایجاد شده‌اند. او همچنین دستور داد باغ را به نحو زیبایی بهسازی و بازسازی کنند و در آن انواع درختان مرکبات به‌ویژه نارنج و درختان سرو و کاج بکارند. این باغ در مرکز شهر شیراز و نظرگاه عمومی بوده است و به همین جهت آن را “باغ نظر” نامیده‌اند.
چهار حوض طویل سنگی در هر چهار طرف عمارت کلاه فرنگی نیز ساخته شده است و تصویر شهر در آب این حوض‌ها انعکاس می‌یافت. پس از این که کریمخان زند درگذشت، پیکر او را در گوشه‌ای از عمارت کلاه فرنگی در داخل باغ موزه نظر شیراز به خاک سپردند.
پس از مدتی آغامحمدخان قاجار جسد کریمخان را از باغ موزه نظر شیراز به تهران انتقال داد و آن را پای پله‌های کاخ گلستان، دفن کرد. رضاخان بقایای جسد کریمخان پس از این که از کاخ گلستان خارج کرد، آن را در اختیار بازماندگان زندیه قرارداد.
به این ترتیب بقایای پیکر کریمخان به شیراز منتقل و سپس در محل اولیه خود در عمارت کلاه فرنگی باغ نظر شیراز دفن شده است. در زمان قاجاریه باغ موزه نظری در شیراز به دلیل اهمیت ویژه‌ای که داشت مورد توجه امرا و حکام محلی قرار گرفت.
در سال 1230 که پسر فتحعلی‌شاه قاجار، حسین علی میرزا حاکم سرزمین فارس بود، وی باغ موزه نظر شیراز را مقر حکومت خود قرارداد. در قسمتی از گوشه شمال غربی باغ نظر، عمارتی زیبا و نیکو به نام کاخ همایون به دستور حسین علی میرزا فرمان‌فرما ساخته شد. وی قسمت‌هایی از کاخ همایون را به نام “عمارت خورشید و آینه” نام‌گذاری کرد.
یکی از زیباترین نمونه‌های معماری دوره زندیه عمارت کلاه فرنگی باغ نظر شیراز است. می‌توان گفت که طرح اصلی بنای کاخ همایون تقریباً با کاخ شاپور در بیشاپور مشابهت دارد.
عمارت کلاه فرنگی در داخل باغ نظر شیراز که به دستور کریمخان زند احداث شده، در دوره این پادشاه زندیه اختصاص به پذیرایی مراسم درباری در عیدها و جشن‌ها داشته و امروزه به عنوان موزه پارس، کاربری دارد. از سال 1353 عمارت کلاه فرهنگی شیراز خورشیدی رسما به موزه پارس تبدیل شد. در موزه پارس شیراز انواع اشیای مربوط به دوران گذشته مانند: قرآن های نفیس خطی، ظروف مربوط به دوره های پیش از اسلام، سلجوقیان، صفویه، اشیاء فلزی و تابلوهای نفیس به نمایش گزاشته شده است.
عمارت کلاه فرنگی (موزه پارس) در باغ موزه نظر شیراز به شکل منشور هشت ضلعی کرسی دار ایجاد شده است و در سطح این عمارت نزدیک به یک و نیم متر بالاتر از سطح باغ است. نمای بیرونی عمارت کلاه فرنگی موزه پارس به سبک بسیار زیبایی کاشی‌کاری شده است. از این جهت این بنا شباهت های زیادی به ساختمان کاه خشت بهشت در شهر اصفهان دارد. در سال 1303درختان وسط باغ موزه نظر شیراز کاشته شده و سپس در زمان امیرلشکر آیرم بریده شده‌اند.
عمارت کلاه فرنگی باغ نظر شیراز
در معماری ایران، کلاه فرنگی ساختمان باشکوه کوچک در مرکز باغ است که از هر چهارسو به بیرون باز می‌شود. نام این عمارت ها در ابتدا “کل آ فرنگ” بوده که به معنی پوشش اورنگ (تخت شاهی) است. البته در گذشته به به جای این نام از واژه کوشک استفاده می شده است. کوشک باغ نظر یا عمارت کلاه فرنگی باغ نظر، همان‌طور که در تصاویر نیز پیداست، بنایی هشت ضلعی است که از آجر ساخته شده و با کاشی تزئین شده است. این عمارت آجری که یک متر و نیم از تراز فعلی محوطه باغ نظر، بالاتر است. در قسمت میانی عمارت کلاه فرنگی باغ نظر، یک حوض هشت ضلعی از جنس سنگ مرمر و در چهارسوی اتاق‌های میانی، چهار شاه‌نشین با تابلوهای نقاشی و سقف‌های مقرنس‌کاری شده با تزئینات گل و مرغ، ایجاد شده است.
پس از سقوط زندیان هرچند که عمارت کلاه فرنگی، اهمیت و جایگاه سابق خود را از دست داد، ولی باغ نظر همچنان به عنوان یک باغ حکومتی باقی ماند.
کاشی‌کاری عمارت کلاه فرهنگی باغ نظر شیراز
یکی از قدیمی‌ترین و گسترده‌ترین فرم‌های تزئینات معماری در سرتاسر دنیای اسلامی کاشی‌ها هستند. به طور گسترده و از زمان ابداع کاشی و در طول دوران گذشته، کاشی‌کاری برای جلوه بخشیدن به سطوح بناهای ساخته شده در ایران مورد استفاده قرار می‌گرفته است. در بناهای مربوط به دوره اسلامی ایران، استفاده از کاشی به منظور تزئینات سطوح داخلی و خارجی در فضاهایی مثل اماکن مذهبی، کاخ‌های سلطنتی و اقامتگاه‌های شخصیت‌های متمول و بانفوذ به وفور دیده می‌شود. سرانجام با یورش‌های افغان‌ها از سال 1144 بود که قدرت رو به اضمحلال خاندان صفویان به طور کاملی فروپاشید.
تنها در روزگار آرامش حکومت کریمخان زند بود که هنرهای ایران توانست بار دیگر نفسی تازه بکشد و مظاهر آن در آثار معماری آن دوره خودنمایی کند و دوباره شکوفا شود . ولی پس از آن وحشت و واهمه ناشی از این تهاجمات و عواقب نا به سامان آن، حمایت از هنرها را تا مدت‌های طولانی متوقف ساخت. کاشی‌کاری نقاشی‌های نمای بیرونی موزه پارس (عمارت کلاه فرنگی) در باغ موزه نظری شیراز را در دو گروه مذهبی و طبیعی تقسیم‌بندی کرده و به تفکیک تفسیر می‌کنیم.
مضامین مذهبی نمایش‌داده‌شده در کاشی‌کاری‌های باغ موزه نظر شیراز
در باغ موزه نظر شیراز کاشی‌کاری‌هایی که دارای مضامین مذهبی هستند، روایتی از به تخت نشستن حضرت سلیمان به چشم می‌خورد. روایت مربوط به حضرت سلیمان و بلقیس در ادبیات اسلامی انعکاس وسیعی داشته و بیشتر اجزای آن از قرآن کریم برگرفته شده است. می‌توان گفت که حدود پنجاه و شش آیه در پنج سوره قرآن زندگی حضرت سلیمان و فرمان‌بری باد و جن و پرندگان از ایشان و دیدار بلقیس با وی پس از این که تخت او از سرزمین سبا به بیت‌المقدس برده شد، پرداخته است.
چهار صحنه در یکی از نگاره‌های موجود در عمارت کلاه فرنگی در باغ نظر که بر روی کاشی‌هایی با زمینه سفید نقش بسته، به چشم می‌خورد که توسط نقوشی بوته مانند از هم جدا شده‌اند.
اولین صحنه، نمایانگر قصر حضرت سلیمان است که در بالاترین قسمت تصویر به‌نمایش‌درآمده و در اطراف قصر نیز، درخت‌های سرو و کاج به چشم می‌خورد. در تزئینات معماری اسلامی نقش درخت بیشتر به شکل درخت سرو طراحی می‌شود.
تفاسیر متعددی در ارتباط با درخت سروی که به شکل بوته درآمده وجود دارد. از میان این تفاسیر می‌توان به معانی نظیر مظهر رازآمیزی، شعله آتش مقدس آتشکده‌های زرتشتی، تمثیل شکل بادام یا گلابی، تجسمی توسعه‌یافته از گیاهی هندی که از همان جا نیز به ایران راه‌یافته است اشاره کرد.
هرچند از سوی دیگر و بر اساس شواهد به‌دست‌آمده این عقیده هم پابرجاست که تا سده دوازدهم هجری، سرو نماد خرمی جاویدان درخت زندگی بوده است. در صحنه دوم در کاشی‌های باغ موزه نظر شیراز شاهد این تصویر هستیم که حضرت سلیمان بر تخت بزرگ و قبه دار خود در زیباترین جامه نشسته است و فرشتگان و درباریان او با جامه‌های گوناگون از روپوش‌ها، قباها و پالتوها در چپ و راست او ایستاده‌اند.
چنین به نظر می‌رسد که نقاش در این صحنه خواسته تا همه هدایا و اشیا رعایای سلیمان که برای تقدیم خراج به خدمت او آمده‌اند را یک جا گرد آورد. بر تن برخی از اشکال که شباهت با آدمیزاد دارند نقاش دامن‌هایی به رنگ سبز یا سرخ کشیده و دست‌های آن‌ها را با برنج‌ها و پاهایشان را با خلخال آراسته است. اشکالی که به طور کامل شبیه حیوانات هستند نیز برهنه به تصویر کشیده‌اند.
در صحنه سوم کاشی‌های مضمون مذهبی باغ نظر شیراز، حضرت سلیمان در حالی به تصویر کشیده شده که بر روی قالیچه مخصوص خودش سوار شده و در اطرافش خادمان و جنیان گردآمده‌اند.
در صحنه چهارم کاشی‌های مضمون مذهبی عمارت کلاه فرهنگی باغ نظر شیراز که شامل پایین‌ترین قسمت نگاره است نیز، انواع جانوران مانند ببر، فیل، اسب، آهو، بز کوهی دیده می‌شوند. این تصاویر اشاره به آیاتی دارد که خداوند همه این جانوران را رام و مسخر حضرت سلیمان گردانیده است.
مضامین طبیعت‌گرایانه در کاشی‌های عمارت کلاه فرهنگی باغ نظر شیراز
در زیر سقف یعنی در بالاترین قسمت نمای بیرونی موزه پارس، حاشیه‌ای با طرح‌های اسلیمی، گل‌وبوته به چشم می‌خورد. نگاره‌هایی به صورت قرینه در بخش پایین این حاشیه‌ها، دیده می‌شود. رایج‌ترین نقش گیاهی است که در هنر اسلامی مورد استفاده قرار گرفته، طرح اسلیمی است. اسلیمی از نظر تاریخی به شکل گیاهی است که گویا از تاک سرچشمه گرفته و در آن پیچیدگی و در هم فرورفتگی برگ‌ها و ساقه‌ها و شاخه‌ها به صورت تفکیک شده به حالت پیچیده و در هم است. تصویر دو پرنده نیز در یکی از این نمونه‌ها در میان تزئینات گل و بوته و گلدان که با رنگ‌های زرد، لاجوردی، سبز و سفید کار شده‌اند، قابل مشاهده است.
طراحی نقش مرغ بهشتی یا همان طاووس در میان طرح اسلیمی، می‌تواند ناشی از تفکری فلسفی و عرفانی باشد که سازندگان باغ نظر شیراز داشته‌اند. طاووس نر نماد مفاهیمی مانند جلال و شکوهی مانند خورشید، جاه‌طلبی، جاودانگی و غرور است.
در تصویرگری نمادها در هنر و معماری ایرانیان، مارها دشمنان خورشید بودند که به دست طاووس به قتل می‌رسیده‌اند. از بزاق دهان طاووس‌ها برای آفرینش رنگین کمانی از نقوش مشابه چشم، رنگ‌های سبز، برنزی، آبی و طلایی استفاده می‌شود، همان لکه‌هایی که در پرهای دم طاووس وجود دارد.
بر کاشی‌های عمارت کلاه فرنگی در باغ نظر شیراز یکی دیگر از نگاره‌های منقوشی که دیده می‌شود، قسمت پایین نمای بیرونی موزه پارس است که درون طاق‌نما قرار گرفته است. زمینه تزئینات گل‌وبوته طرح اصلی به رنگ آبی ملایم با نقش یک درخت در هم تنیده است که بر روی شاخ و برگشان پرندگانی مشاهده می‌شوند.
در قسمت بالای طاق نمای عمارت کلاه فرنگی هم تزئینات گل‌وبوته وجود دارد که حاشیه‌های آن با اسلیمی‌های سفید در زمینه آبی لاجوردی کار شده است. تزئین معماری بناهای مختلف از جمله بنای عمارت کلاه فرنگی باغ نظر با نقش درخت و گل‌وبوته مربوط به یک عقیده بسیار کهن درباره قداست رستنی‌ها و گیاهان است.
درخت در پنداشت مردم جوامع قدیم، مظهر حیات، باروری و قدرت بوده، برخی از آن‌ها نقش مهم و برجسته‌ای در آیین‌ها و مناسک مذهبی مردم داشته‌اند. بسیاری از بناهای مقدس اسلامی با نقش درخت، گیاه، گل و بوته تزئین شده‌اند. درخت یا هر گیاه کهن‌سال دیگر، نماد بالندگی و زندگی روزانه است. گاهی هم درخت، رمز جاودانگی به شمار می‌رفته است.
در نمای دیگری از کاشی‌های موزه پارس (عمارت کلاه فرهنگی باغ نظر شیراز) در میان تزئینات گل‌وبوته به شکل شمسه که با رنگ‌های زرد، لاجوردی، سبز و سفید کار شده‌اند، تصویر دو درخت مشاهده می‌شود.
طرح‌هایی از گل‌وبوته نیز در قسمت بالای طاق‌نما مشاهده می‌شود. در نگاره‌ای که در قسمت پایین نمای بیرونی موزه پارس (عمارت کلاه فرنگی باغ نظر شیراز) قرار دارد، درون حاشیه‌ای که اسلیمی‌ها بر زمینه آبی لاجوردی حضور دارند، طرح‌های گل‌وبوته، درخت و پرنده مشاهده می‌شود. این تصویر، نمایی از باغ‌های بهشتی است که در معماری و نگارگری ایرانی کاربرد داشته است.
تحولات عمارت‌های جانبی باغ موزه نظر شیراز
تحولات رخ‌داده در عمارت‌های جانبی باغ نظر شیراز را می‌توان در 6 دسته جای داد: 1_شکل‌گیری عمارت‌های اولیه (دوره زندیه) 2_تحول و دگرگونی (فتحعلی‌شاه) 3_ تداوم فرسایش (دوره حکومت محمدشاه و ناصرالدین‌شاه) 4_ رونق و شکوفایی (دوره مظفرالدین شاه) 5_ فرسایش (دوره احمدشاه) 6_ نابودی و تخریب (دوره پهلوی اول)در دوره نخست، کارکرد این باغ موزه، سکونتی و تشریفاتی است و بناهای جانبی باغ شامل سربازخانه و نقاره‌خانه هستند که بر ساختمان سردرهای باغ نظر متمرکز بوده‌اند.
مهم‌ترین عمارت‌های جانبی باغ یعنی کاخ آینه (کاخ همایون) و عمارت خورشید در سمت شمال غربی باغ در دوران حسینعلی فرمان‌فرما ساخته شده‌اند. سردر این باغ موزه نیز نقش خیاط خانه رسمی را بر عهده دارد. در این دوره نقش غالب، دیوانی و تشریفاتی است.
این عمارت‌ها در دوره سوم با نقصان و فرسایش جدی روبه‌رو می‌شوند. اما در عین حال کماکان نقش دیوانی و تشریفاتی خود را حفظ می‌کنند. هرچند که دوره ساخت این بناها مربوط به روزگار حسینعلی فرمان‌فرما است، لیکن دوره مظفری را باید اوج رونق و شکوفایی این دو عمارت و باغ نظر دانست.
تصاویر موجود در این دوره افزون بر عمارت‌های یاد شده، حاوی برپایی چادر نیز در محوطه این باغ موزه هستند. بار دیگر و در اواخر دوران قاجار، این عمارت‌ها رو به فرسایش رفتند. سرانجام با اقدامات عمرانی که به دستور پهلوی اول و در پی تصویب “قانون تعریض و توسعه معابر و خیابان‌ها” انجام شد، با احداث خیابان کریمخان زند کنونی عملاً این عمارت‌ها از میان رفتند.
تمایزها و مشابهت‌های عمارت‌های کاخ آینه و خورشید همگی نمایانگر زیبایی‌شناسی در طراحی نما و هندسه فضایی عمارت‌های موزه پارس و باغ نظر شیراز است. بناهایی آجری با تزئینات اندک آجرکاری تا آینه‌کاری‌های متنوع ایوان آینه و در نهایت نمای ساده سفیدرنگ عمارت خورشید با ستون‌های چوبی، از ویژگی‌های بناهای کاربردی هستند که به علت ماهیت تشریفاتی و دیوانی باغ به این شکل درآمده‌اند.
از دوره قاجار، تصاویر و یا نوشته‌ای که بیانگر اهمیت عمارت کلاه فرنگی این باغ موزه باشد، به دست نیامده است. این می‌تواند ناشی از ارتباط ایجاد و استفاده این کوشک به واسطه کریمخان و دودمان او باشد. با این حال به واسطه همین عمارت‌های جانبی اهمیت باغ موزه نظر شیراز به‌مراتب از ارگ و دیوان خانه بیشتر شده است و اثرگذاری آن بر کارکرد دیوانی باغ قابل‌انکار نیست.
طرح باغ نظر شیراز و تحولات آن
تا پیش از دوران کریمخان زند از پیشینه این باغ موزه، اطلاعاتی چندانی در دست نیست. برخی از باستان‌شناسان معتقدند که مجموعه باغ نظر بر روی ویرانه‌های یک بنای صفوی ساخته شده است. ولی با توجه به آن چه که از مستندات و بقایا برجای‌مانده می‌توان چنین حدس زد که باغ موزه نظر شیراز احتمالاً در دوران صفوی شکلی مربعی داشته و عمارت آن نیز در میانه باغ قرار داشته است. قطرهایی نیز در کرت‌بندی باغ، افزون بر تقسیمات چهاربخشی ترسیم شده است.
با توجه به این پلن، می‌توان گفت باید در شمال باغ نظر شیراز، میدان توپخانه و در غرب آن میدان اسطبل قرار داشته باشد. در دوره حکومت پهلوی اول، بر امتداد خیابان زند که در گذشته درختانی مانند چهارباغ اصفهان داشت، افزوده شد.
این خیابان از جلوی عمارت کلاه فرنگی باغ موزه نظر شیراز عبور کرده، عمارت آینه را تخریب کرده و قسمتی از بازار وکیل را نیز قطع کرده است تا در نهایت به دروازه سعدی منتهی گردد. بخش‌های فراوانی از این باغ موزه و میدان مشق، در طی این اقدام تخریب شده است و به جای بخش‌های تخریب شده ساختمان‌های شهرداری، دادگستری، دبیرستان و هنرستان نمازی، دبیرستان ناظمیه، دبستان زند، اداره آموزش و پرورش، کتابخانه و اداره دارایی احداث شده است. پس از آن و تا دوران حاضر دیگر تغییر خاصی در باغ نظر شیراز ایجاد نشده است.
کارستن نیبور که یک جهانگرد آلمانی بوده است در اوایل دوره زندیان به شیراز سفر کرده و از باغ موزه نظر شیراز نیز بازدید کرده است. وی باغ نظر شیراز را تنها باغ چشمگیر شهر شیراز می‌داند و آن را مجموعه‌ای توصیف می‌کند که در مرکز آن یک ساختمان هشت ضلعی وجود دارد و دو ساختمان کناره بلند هم در آن ایجاد شده است. در یک سمت از ساختمان بلند کناره و در کنار دیوار باغ، محوطه چهارگوش بزرگی قرار داشته که دارای رواق‌هایی به شکل اتاق‌های کوچک است. در دوره‌ای که کریمخان زند برای مدتی در این جایگاه به سر می‌برده از این رواق‌ها به جای سربازخانه استفاده می‌شده است.
در آن‌سوی حیاط این باغ موزه نیز ساختمان بلند و باریکی وجود دارد که گویا در بالای آن، نوازندگان سازهای طبل و دهل و نی‌لبک می‌نواختند. اطلاعات موجود از باغ نظر شیراز در ابتدای روزگار قاجار بسیار اندک است؛ زیرا استان فارس در آن دوره، همواره محل جنگ و هرج و مرج بوده است. با روی کار آمدن حسینعلی میرزا فرزند فتحعلی‌شاه قاجار به عنوان حاکم استان فارس، دوره ۳۶ساله حکومت وی توأم با تحولات گوناگون و کلیدی در باغ موزه نظر شیراز و مجموعه زندیه است.
یکی از این تغییرات ایجاد “عمارت آینه یا کاخ باغ نظر” در این باغ موزه است. این عمارت در گوشه شمال غربی باغ نظر شیراز ایجاد شده است و مرکب از چند تالار و اتاق آینه‌کاری است و در آن از اره‌های حجاری شده با نقوش پهلوانان داستان‌های شاهنامه وجود داشته است. باتوجه به آن چه که مورخان و جهانگردان آن زمان در منابع مکتوب از باغ موزه نظر شیراز توصیف کرده‌اند، می‌توان ویژگی‌های دو بنای اصلی باغ نظر شیراز و دو عمارت سردر را چنین حدس زد:
1_ عمارت سردر جنوبی باغ نظر از دوره حکومت زندیان با امکان دسترسی به مجموعه بناهای مسکونی متعلق به نزدیکان و بستگان کریمخان زند به اندرون کوچک کریمخان و خانه‌های بزرگان زند مرتبط بوده و همگی آن‌ها توسط شاهزادگان قاجار و عمال حکومتی آن دوره اشغال بوده است.
2_ عمارت سردر شمالی باغ از دوره زندیه به جای مانده و محل استقرار خیاط خانه حکومتی و دسترسی باغ به میدان ارگ بوده است.
3_ کاخ آینه دارای ایوانی آینه‌کاری شده بوده و در مرکز و دو ساختمان جانبی و پیوسته دیگر در دو سوی کاخ آینه در ضلع شمال غربی باغ ایجاد شده اند.
4_ در ضلع شمال شرقی این باغ موزه، عمارت خورشید با خلوتی در پشت آن به ارگ راه داشته است.
موزه پارس (باغ نظر) استان فارس، شیراز
در موزه پارس که قدیمی‌ترین موزه استان فارس است، آثار ارزشمندی از اشیای فلزی، سفالی، انواع سکه‌ها و مهرها و… از هزاره چهارم پیش از میلاد تا دوره معاصر را به برای بازدیدکنندگان به نمایش گذاشته اند.مجموعه ۳۰ جلد قرآن که به خط یحیی الجمالی الصوفی و در قرن ۸ هجری قمری در زمان حکومت شاه ابواسحاق اینجو و به دستور خاتون نوشته شده همراه با مجموعه‌ای از نقاشی‌های آبرنگ لطفعلی صورتگر شیرازی در این موزه نگهداری می‌شود.
یک تابلوی معروف از کریمخان که در حال کشیدن قلیان است نیز در این موزه نگهداری می‌شود. درباریان زند مثل شیخ علی خان، صادق خان، زکی خان و لطفعلی خان زند هم در این تابلو به تصویر کشیده شده‌اند. این تابلوی معروف توسط جعفر نقاش دوره زند به تصویر کشیده شده است.
آثاری از نقاشان معاصر مثل صدرالدین شایسته شیرازی و میر مصور شاگردان (کمال‌الملک) و آثار لاکی از نقاشان معروف دوره زندیه مثل آقا صادق، میرزا بابا نقاش‌باشی و جعفر از آثار به نمایش درآمده در این موزه هستند. شمشیر کریمخان زند نیز از آثار تاریخی است که در موزه پارس شیراز نگهداری می‌شود.
سنگ مدور و استوانه‌ای شکلی که معروف به لوح تاریخ است، در ضلع غربی محوطه باغ، نگهداری می‌شود. بر روی لوح تاریخ سه کتیبه با خطوط ثلث نسخ پهلوی و خط نستعلیق و مربوط به سه دوره تاریخی سلجوقی، صفوی و قاجاریه به چشم می‌خورد.
قرآن هفده من موزه پارس شیراز
قرآن هفده من در اوایل سده نهم هجری قمری به دست سلطان ابراهیم بن شاهرخ تیموری و به خط محقق مکتوب شد. این قرآن بر سردر دروازه قرآن در محل تنگ الله‌اکبر شیراز نگهداری می‌شده است؛ ولی در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی به موزه پارس برای بازدید عموم منتقل شد. در بین عوام معروف بود که هر برگ این قرآن ۱۷ من، و مجموع وزن این قرآن نیز ۱۷ من است و این را معجزه این قرآن می‌دانستند. ویژگی‌های این قرآن به شرح زیر است:• وزن قرآن ۴۰ کیلوگرم (دو جلد)
• قطع قرآن ۷۲*۴۸ سانتی‌متر
• بیش از ۲۵ سانتی‌متر قطر
• ۶۰۰ برگ
• هر صفحه شامل ۱۱ سطر
در حواشی برگ‌های قرآن هفده من، مهر و یادگارهایی از شخصیت‌های ادوار مختلف نگاشته شده است. این قرآن با قلم ۳ دانگ و با خط محقق بسیار قوی نوشته شده است.
آرامگاه کریمخان زند
کریمخان زند را زمانی که در سال ۱۱۹۳ ه.ق درگذشت بنا به وصیت خودش در شاه‌نشین شرقی این عمارت به خاک سپردند. ۱۳ سال از خاک‌سپاری او می‌گذشت که آغامحمدخان قاجار به علت کینه‌توزی که نسبت به خاندان زندیه داشت، استخوان‌های به‌جامانده از پیکر کریمخان را از محل دفن خارج کرد.
وی این بقایا را به کاخ گلستان منتقل و سپس به قصد بی‌حرمتی به جسد بقایای جسد را در زیر راه پله دفن نمود. پس از این که رضاشاه پهلوی به قدرت رسید، وی با قصد اعاده حیثیت از خاندان زند فرمان داد تا این استخوان‌ها از زیرپله ایوان کاخ گلستان خارج و به شیراز برده شده و با احترام دفن شود.
محوطه باغ نظر شیراز
در محوطه موزه پارس و باغ موزه نظر شیراز نقش‌برجسته‌هایی از پهلوانان گرز دین وند حاضر در نبرد با امپراتوری عثمانی و شخص پهلوان موسی خمیس گرز دین وند پهلوان اول ایران در دوره زندیه تا اواسط قاجاریه و سردار سپاه ایران در نبرد با امپراتوری عثمانی که از نوادگان پادشاه اساطیری ایران جمشید یا سلطان ملک‌شاه محسوب می‌شود، مشاهده می‌گردد.ساختمان کلاه فرنگی باغ نظر شیراز
عمارت کلاه فرنگی باغ نظر در میان باغ نظر ساخته شده است. ساختمان کلاه فرنگی داخل این باغ را کریمخان زند به منظور پذیرایی از مهمانان و نمایندگان خارجی آماده کرده بود. این بنا با چهار شاه‌نشین و چهار اتاقک و نقش‌های آجری، کاشی‌کاری و نگارگری نظر هر بازدیدکننده‌ای را به خود جلب می‌کند. از ویژگی‌های بارز این بنا استفاده از ازاره‌های یک‌تکه بدون هیچ برشی در محل زاویه است. مقرنس و قطاربندی‌های بسیار ساده از ویژگی‌های گچ‌بری‌های دوره زندیه است. این گچ‌بری‌ها توسط لایه چینی و کلاه کاری تزئین شده‌اند. در نگارگری دوره زند یکی از اجزای تزئینات درونی بنا، کاربرد گل و مرغ شیرازی است. چه هتل‌هایی نزدیک موزه پارس و باغ نظر شیراز هستند؟
هتل‌های نزدیک موزه پارس عبارت اند از:
• بوتیک هتل ایران‌مهر
• بوتیک هتل درب شازده
• هتل بین‌المللی پارسه شیراز
• هتل کریمخان
• هتل آریوبرزن
• هتل ساسان
• هتل صدرا
• هتل بین‌الحرمین
• هتل سنتی ترنجستان
• هتل هما
• هتل پارسیان
• هتل ارم
• هتل بین‌المللی پارس
• هتل آریانا
• هتل پارک شیراز
• هتل تالار شیراز
• هتل الیزه
• هتل جهان‌نما
چه رستوران‌هایی نزدیک موزه پارس و باغ نظر شیراز هستند؟
رستوران‌های نزدیک موزه پارس عبارت اند از:
• کافه رستوران ژولب
• خانه فرهنگ وکیل
• رستوران شارزه
• رویال قهوه
• کافه کهن
• کافه فیل
• سرشار کافه
• کافه ارگ
• رستوران سنتی وکیل
• بستنی شکرریز
• رستوران سنتی کته ماس
• رستوران احمدی
• رستوران درب شازده
• کافه رستوران اشرفی
• کافه فردوسی
• کافه خان
• هتل رستوران نیایش
• کافه‌قنادی ورزیده
• رستوران اجاق و آتش
• رستوران صدرا
• رستوران صوفی
آدرس باغ نظر شیراز و مسیر دسترسی به آن
باغ موزه نظر شیراز در میدان شهدا در خیابان زند واقع شده است. برای این که خود را به این باغ موزه برسانید باید از میدان شهدا به سمت خیابان پیروزی حرکت کنید و پس از آن در دومین خیابان فرعی بپیچید تا خود را به خیابان طالقانی برسانید. زمانی که از خیابان طالقانی پایین می‌روید به خیابان زند خواهید رسید. باغ نظر شیراز درست روبه‌روی ارگ کریمخان خودنمایی می‌کند.در صورتی که قصد دارید از طریق اتوبوس و یا مترو به باغ نظر بروید، باید در ایستگاه زندیه پیاده شوید. در همین مسیر تاکسی‌های خطی که شما را به باغ نظر شیراز برسانند نیز فعالیت دارند.
آدرس باغ نظر شیراز و موزه پارس: استان فارس، شیراز، خیابان زند، بین بازار وکیل و ارگ کریمخان
ساعات بازدید از موزه پارس در باغ نظر شیراز و قیمت بلیت ورودی
باغ نظر شیراز همه‌روزه به جز در ایام تعطیلات رسمی و روزهای دوشنبه فعال و پذیرای بازدیدکنندگان است. بازدید از این باغ در فصل بهار و پاییز می‌تواند لذت بسیار بیشتری را برای شما به ارمغان بیاورد. ترکیب رنگ درختان، گیاهان و گل‌های داخل این باغ بسیار چشم‌نواز است.
می‌توانید ضمن عکاسی از آثار نفیس و بسیار زیبای داخل موزه پارس، از مناظر شگفت‌انگیز باغ نیز تصاویر جذابی را ثبت کنید. موزه پارس در این باغ موزه از ساعت 8 صبح تا 17:30 عصر، پذیرای گردشگران است. قیمت بلیت موزه پارس برای گردشگران ایرانی مبلغ 5 هزار تومان و برای گردشگران خارجی مبلغ 50 هزار تومان است.
مکان‌های دیدنی اطراف باغ نظر شیراز
مکان‌ها و جاذبه‌های تاریخی و طبیعی شیراز تمامی ندارد و فقط به باغ نظر و یا موزه پارس ختم نمیشود. ما توصیه می‌کنیم در صورتی که قصد بازدید از جاذبه‌های مختلف را در طول یک زمان محدود دارید، حتماً به نحوی برنامه‌ریزی کنید تا جاذبه‌هایی را که نسبتاً در یک منطقه جای گرفته‌اند و مسافت‌های کوتاه‌تری با یکدیگر دارند در طول یک روز بازدید کنید.به این منظور لازم است که با نزدیک‌ترین مکان‌های دیدنی در اطراف باغ موزه نظر شیراز آشنا شوید و از میان آن‌ها جاذبه‌های مرتبط با سلایق و علایق خود و همراهانتان در طول سفر را انتخاب کنید.
بی‌تردید برای افرادی که با خواندن مطالب این صفحه، علاقه‌مند به بازدید از این باغ موزه و همچنین موزه پارس شده‌اند، جاذبه‌های بسیار مطلوب دیگری هم در اطراف باغ نظر شیراز و هم در سایر نقاط شهر شیراز وجود دارد که تنها راه لذت بردن از آن‌ها برنامه‌ریزی مناسب و زمان‌بندی منظم است.
ارگ کریمخان: درست در روبه‌روی باغ نظر شیراز بنای ارگ کریمخان را خواهید دید که بنایی بسیار شگفت‌انگیز از دوره زندیه است. در آغاز دوران زندیه باغ نظر باغ حکومتی محسوب می‌شده؛ ولی بعدها مقر حکومتی به ارگ کریمخان منتقل شده است. می‌توانید از هر دو این بناها در یک روز بازدید کنید.
حمام وکیل: حمام وکیل در فاصله 250 متری از باغ نظر جزو نزدیک‌ترین جاذبه‌ها به آن است. با 3 دقیقه پیاده‌روی می‌توانید از باغ به حمام وکیل شیراز برسید. این بنا نیز از جمله بناهای معروف دوران زندیه است که در راستای متمدن سازی ایران در آن زمان ایجاد شده بوده است.
مسجد نصیرالملک شیراز: علاوه بر باغ نظر شیراز که از جاذبه‌های محبوب در میان گردشگران است، این مسجد زیبا و تاریخی بسیار مشهور نیز که در شبکه‌های اجتماعی نیز گردشگران و توریست‌های بسیاری از سراسر دنیا در آن عکس‌های بسیار جذابی را ثبت کرده‌اند، در فاصله دو کیلومتری این باغ موزه قرار دارد. با یک ربع پیاده‌روی و از طریق خیابان‌های طالقانی و لطفعلی خان زند می‌توانید به مسجد نصیرالملک برسید.
