نام بندر سیراف
نام بندر سیراف که در بعضی موارد صیراف نیز آمده است، سیراب نیز گفته می شود و یا شاید به افسانه ای کهن و ترکیب شیر و آب اشاره داشته باشد. نام این شهر و بندر تا قبل از حمله مسلمانان به ایران همین سیراف بوده است اما بعد از حمله اعراب به ایران، به دلیل تغییر دین مردمان این بندر به اسلام، نام آن هم به بندر طاهری تغییر یافت. دلیل این تغییر نشات گرفته از تطهیر ساکنان آن که ادیان و باورهای متفاوت داشتند، با اسلام آوردن است ولی از سال ۱۳۸۷ دوباره نامش به بندر سیراف بازگشته است.
موقعیت جغرافیایی
این بندر، در ۲۴۰ کیلومتری جنوب شرق بوشهر، ۴۰ کیلومتری کنگان، ۳۴ کیلومتری پارس جنوبی و در سه راهی بوشهر، فیروزآباد و عسلویه قرار دارد و برای سفر به آنجا ابتدا باید به بوشهر رفته و از آنجا با ماشین به این بندر رفت اما به دلیل نبود علائم مناسب رانندگی بهتر است در روز سفر کنید. همچنین بین بندر کنگان و بندر عسلویه(منطقه پارس جنوبی) و مجاور ساحل خیلج فارس قرار گرفته است و از این نظر امروزه اهمیت ویژه ای یافته است و موجب حضور غیربومیان در این منطقه شده است. سیراف، به دلیل قرار داشتن میان دریا و کوه بسیار خاص است و در بعضی مناطق فاصله بین کوه و دریا به ۳۰ متر هم نمی رسد و خانه ها در واقع روی کوه قرار دارند که معماری شهر ماسوله در استان گیلان و شمال ایران را تداعی می کند. برای سفر به این کهن ترین بندر ایران می توان در شهر بوشهر اقامت داشت و برای رزرو هتل هایی مانند هتل جهانگردی دلوار بوشهر یا اقامتگاه بوم گردی مان همیشه سبز بوشهر را انتخاب کرد.
سرگذشت سیراف
سیراف در دوره پارت ها، محل سکونت و تجارت بوده است اما در دوره ساسانی به دلیل توجه ویژه پادشاهان ساسانی(اردشیر بابکان) به خیلج فارس و بنادر آن، شکوه، رونق و وسعت بسیار یافته است.(قرن سوم میلادی) به علاوه در دوره زرتشت، شهر به دو قسمت مردگان و زندگان تقسیم می شده که آتشکده ای در میان این دو و بر فراز تپه ای قرار داشته است. بعضی می گویند که گور دخمه های موجود برای زرتشتیان نبوده و به علت سیستم مهندسی آب رسانی آن زمان بوده است. در گذشته، مردم سیراف کاملا یهودی بوده و توسط فرمانروایان یهودی چون روزبه اداره می شده است اما در زمان ساسانیان، مردم اعتقاد، باورها و ادیان مختلف داشته و در کنار هم زندگی می کرده اند و آزادی اعتقادی وجود داشته است. این تنوع ادیان به دلیل تجاری بودن این بندر بوده است. به دلیل موقعیت استراتژیک و ویژه این بندر که نقش مهمی در مبادلات اقتصادی، تجارت بین الملل و تجارت جاده ابریشم داشته است و مرکز مهم تجارت دریایی بوده است، مردم از جاهای مختلف جهان مانند یونانی، رومی، چینی و … با ادیان مختلف زرتشتی، یهودی، مسیحی و … به این بندر رفت و آمد داشته اند. در این زمان(قرن سوم چهارم هجری قمری)، سیراف به یک بندر بین المللی و واسطه راه آبی ابریشم می شود و از یک سو تجارت با چین و هند و از سوی دیگر با شرق آفریقا(ماداگاسکار) و روم و یونان در اروپا را تسهیل می کند و از نظر سیاسی، اقتصادی مهم ترین بندر خلیج فارس به شمار می آمده است. در این زمان، دریانوردان و بازرگانان سیرافی به نقاط مختلف جهان از طریق دریا عمان، خلیج فارس، دریای سرخ، اقیانوس هند و دریای چین سفر می کرده اند و بعضی از آنها نیز شهرت جهانی یافته اند. این رونق و شکوه تا اوایل دوره اسلامی(اواخر دوره سلجوقی) ادامه داشته است و گفته شده بعد از ورود اسلام غالب مردم این شهر مسلمان شده اند. هم چنین سیراف، دانشمندان و علمای زیادی در زمینه ادب، تاریخ، علم، طب و نجوم را در خود پرورانده است و زیبایی، ثروت، معماری و دریانوردان این شهر، شهره اند.
دلایل مختلفی برای افول و خاموشی سیراف آمده اند که از جمله آنها چندین زمین لرزه شدید، سونامی(تسونامی) و از بین رفتن لنگرگاه ها، جا به جایی قدرت ها، شورش برده ها، ناتوانی پادشاه، فساد و انحرافات اجتماعی(ناشی از قدرت و ثروت فراوان) و به وجود آمدن رقبایی مانند کیش هستند اما در بیشتر موارد به زمین لرزه که چندین روز طول کشیده است اشاره می شود. اما بر سر این موضوع هم نظرات متفاوتی وجود دارد، زمین شناسان عامل از بین رفتن شهر را یک موج لرزه سونامی( یا غریاله به زبان بومی مردم آنجا) می دانند و برخی باستان شناسان، زلزله را علت تخریب و واژگونی شهر در آب می دانند. اما نظر هیات که کاوش در زیر آب بر روی سازه های غرق شده داشته اند، متفاوت است. آنها معتقدند چون سازه های زیر آب به صورت منسجم نبوده و تخریب گسترده و واژگونی بزرگ در سازه های درون آب وجود ندارد و خرابی ها کم و در خط ساحلی رخ داده اند، پس علت خرابی ها زمین لرزه نبوده و به دلیل برخورد مداوم امواج به سازه ها در زمان طوفان، خرابی به وجود آمده است. با اینکه دلیلی یکتا موجود نیست، این بندر پر رونق در اوایل قرن ششم هجری برای تقریبا ۹۰۰ سال به خاموشی گرایید.
معماری و جاذبه های سیراف
از آثار تاریخی بندر سیراف، می توان به قلعه نصوری، بازار باستانی سیراف، مسجد جامع(که روی پی یک عمارت ساسانی بنا شده است)، گور دخمه ها و سیستم مهندسی آب رسانی ساسانیان اشاره کرد.
خانه های سیراف، نشان دهنده یک محله یا کوچه اند که از نظر باستان شناسی در تاریخ کشور یکتا هستند. این کوچه، کوچه های باریک تر را شامل می شود. این خانه ها، عمری هزار ساله دارند و دارای اندرونی و بیرونی نبوده و حیاط مرکزی ساده و بدون پیچیدگی ای دارند و ورودی حیاط در خانه های مجاور مسیر، مستقیم است. در خانه های قدیمی منظر وجود ندارد اما امروزه در تمام خانه ها منظر می سازند. منظر اتاقی است مشرف به دریا که برای تهویه در گرمای تابستان استفاده می شود و به صورت اتاقی دلباز و بزرگ رو به دریا ساخته می شود.
قلعه نصوری
این عمارت ۲۰۰ ساله از جمله آثار دیدنی سیراف است که حدود ۲۰۰ سال پیش توسط حاکم آن زمان سیراف یعنی شیخ جبار نصوری ساخته شده است. به همین علت با نام قلعه شیخ نیز شناخته شده که شاه نشین است. شیخ در همین قلعه به امور رسیدگی کرده و همین جا نیز زندگی می کرده است. نکته درخور توجه قلعه، این است که روی تپه قرار گرفته و منظره دریا را پیش رو دارد. از دیگر زیبایی های این قلعه می توان به معماریش اشاره کرد. این بنا شامل دو قسمت است: یک بنای دوطبقه قلعه و یک بنای چهار طبقه رو به دریا که با یک بادگیر که مختص ساختمان های ساحلی است، زینت داده شده است.
این قلعه، ساخته دوره قاجار است و دارای گچ بری های زیبا از گل و بوته، شاخ و برگ، پنجره های مشبک رنگی و طاقچه های ایوان آراسته با نقوش برجسته پرده هایی از شاهنامه است.
مسجد جامع سیراف
این مسجد در سال ۱۸۸ هجری قمری بر روی یک ویرانه های یک دژ ساسانی ساخته شده است که موکد آن سکه هایی پیدا شده در آنجا که در سال ۱۸۸ هجری قمری ضرب شده اند، است. شالوده مسجد نسبت به بنای ساسانی، محوربندی متفاوتی با زاویه ۴۵ درجه دارد که از خاک مسجد بیرون زده است. ساختمان مسجد دارای شبستان ستون دار، صحن و سه رواق ستون دار در سه طرف صحن است. همچنین در حفاری ها یک پایه مناره پیدا شده است که این مسجد را در زمره قدیمی ترین مساجد مناره دار قرار می دهد.
