جاهای دیدنی ارومیه

ارومیه در جلگه ای گسترده به طول ۷۰ کیلومتر و عرض ۳۰ کیلومتر که اطراف آن باغ های انگور و سیب و کشتزار های فراوان است،‌ در دامنه کوه سیر و در میان دشت ارومیه و در شمال غربی ایران قرار دارد. ارومیه در ارتفاع ۱۳۳۲متری سطح دریا قرار دارد. یک بخش کوهستانی، شمال و غرب ارومیه و یک دشت وسیع، جنوب و شرق ارومیه را در بر گرفته است، که در نتیجه ارومیه را با آب و هوای معتدل و مناظری بکر، مناسب جذب گردشگران فراوان کرده است. ازجهات جغرافیایی نیز ارومیه از شمال به سلماس، از شرق به دریاچه ارومیه، از غرب به ترکیه و از جنوب به اشنویه و نقده محدود می گردد. ارومیه ی چهار فصل، تابستان های نسبتا گرم و زمستان های سرد دارد. به علاوه ارومیه میان دو دریاچه ارومیه و مارمیشو قرار گرفته است و دریاچه ارومیه در شرق و دریاچه مارمیشو در غرب این شهر هستند. بنابراین انتخاب مناسبی برای گردشگران تابستانی است تا از این هوای معتدل برای بازدید این شهر استفاده کنند.

بعضی نام شهر را چی چست می دانند که نام قدیمی دریاچه ارومیه بوده است. اما لغت ارومیه از دو بخش اور و میه تشکیل شده است، که اور در زبان آشوری به معنای شهر، در زبان کلدانی به معنی نزدیک و میه در زبان آشوری به معنای آب، در زبان کلدانی به معنی دریا است. بنابراین ارومیه یا اورمیه به معنی شهر آب یا نزدیک دریا است. هم چنین نام های ارومی، ارومیه،‌ ارمیه، اورمیه، ارم نیز برایش یاد شده است. آذربایجانی ها اورمی یا اورمو را استفاده می کنند.

ارومیه قدیمی، به دلیل تراکم زیاد جمعیت و اینکه گذرگاه اقوام گوناگون بوده است، محل سکونت اقوام مختلف با زبان و دین متفاوت است. بیشترین جمعیت به ترک های آذری(اکثرا ترک افشار) تعلق دارد و کردها، ارامنه و آشوری ها(و مسیحی ها) در اقلیت قرار گرفته اند.

برای سفر به این شهر می توان از هواپیما استفاده کرد زیرا ارومیه فرودگاه بین المللی دارد یا از طریق اتوبوس و ترمینال سفر کرد. برای سفرهای درون شهری نیز، اتوبوس تندرو و تاکسی موجود است.

ارومیه ی سه هزار ساله قاعدتا باید جاذبه های زیادی برای جلب توجه گردشگران ایرانی و خارجی داشته باشد. این شهر با توجه موقعیت جغرافیایی، اقوام و ادیان گوناگون باید مناظر بکر، دریاچه، دروازه ها، بناهای تاریخی، مساجد، کلیساها و خانه های دیدنی داشته باشد.

ارومیه به دلیل موقعیت استراتژیک و تجاری اش و برای برقراری امنیت، ۸ دروازه مانند ارک، یوردشاه، بازارباش و … داشته است.

از بناهای تاریخی می توان به ساختمان شهرداری ارومیه، بازار قدیمی ارومیه، مدرسه هدایت، ساختمان شهربانی، عمارت سه گنبد، عمارت چهار برج و … اشاره کرد.

این یخچال یک یخچال طبیعی است و مردم شهر ارومیه پیش از گسترش شهر به صورت کنونی از این یخچال استفاده می کردند. دوققوز در ترکی به معنای نه است. در ارومیه محله ای به نام عسگرخان وجود دارد و در آن نهر کوچکی به نام دره چای قرار دارد که یخچال دوققوز پله نیز در اینجا واقع شده است. به علاوه در گذشته، مراسم چهارشنبه سوری در کنار حوضچه ای که آب نهر به آن می ریخته و در ۴۰ متری یخچال قرار داشته برگزار می شده است. اما اکنون این مکان جهت درآمد زایی به رستوران تبدیل شده است.

۱-۷- مجتمع گردشگری ساحلی باری

این مجموعه اقامتی ورزشی گردشگری پذیرایی و فرهنگی در مسیر جاده ارومیه – سلماس و در ساحل دریاچه ارومیه قرار دارد. این مجتمع، هتل منحصر به فرد و ۵ ستاره دارد و آب و هوا و مناظر طبیعی فوق العاده نیز از محاسن آن محسوب می شود. این مجموعه اولین و تنها طرح ملی دهکده سلامت در کشور است که عملی گردیده و علاوه بر فضای مناسب برای تفریح و ورزش(اکثر امکانات ورزشی و تفریحی را دارد.)، مکان اقامتی خوبی محسوب می شود.۱-۸- پیست اسکی خوشاکو

پیست اسکی خوشاکو در ۳۵ کیلومتری غرب شهر ارومیه قرار دارد و در زمستان اسکی دوستان و علاقه مندان به برف را به سوی خود فرا می خواند.

۱-۹- آبشار سولک

نام دیگر آبشار سولک، آبشار سوله دوکل است که در نزدیکی روستای سولک قرار دارد. این آبشار در بخش مرگور، بالاتر از روستای زیوه و در دره بوزه سینا و در جاده بند- راژان است. روستای راژان از روستاهای بزرگ دشت ارومیه بوده(بین ترگو و مرگور) و نام آن به کردی به معنی باغ و باغچه است. این روستا تاریخ کهن داشته و آبگیر زیبایی که به علت بستن سد ایجاد شده، در کنار کوهستان آن منطقه زیبایی آفریده است. آبشار سولک، ۷۶ متر ارتفاع دارد و مسیرش پله های طبیعی دارد که زیبایی آن را دو چندان کرده است.

۱-۱۰- دره شهدا

این دره طبیعت بسیار زیبایی به خصوص در فصل بهار دارد. نام این دره قاسملو بوده است که بعدا به احترام شهدا به دره شهدا تغییر نام داده است. دره شهدا در مسیر جاده ارومیه – مهاباد قرار دارد و منطقه ای کوهستانی – صخره ای دارد.

۱-۱۱- باراندوز

روستای باراندوز در نزدیکی شهر ارومیه، با باغ های سیب اش معروف است. بر رودخانه این روستا، پلی قدیمی می گذرد که به پل باراندوز معروف است و از جمله پل های قدیمی و تاریخی به حساب می آید.

۱-۱۲- کوه سیر
نام دیگر کوه سیر، سیر داغی است. تله کابین ارومیه، از این کوه که در مجاورت شهر ارومیه قرار دارد، شروع شده و تا پیست اسکی خوشاکو ادامه پیدا می کند. این تله کابین، طولانی ترین تله کابین ایران است. چشمه آب طبیعی، فضای زیبا، شیب مناسب و محیط امن این کوه،‌ مکان مناسبی را برای کوهنوردی مردم ارومیه فراهم آورده است.

۲- دروازه ها
ارومیه با توجه به موقعیت جغرافیایی و ویژگی های خاص و استراتژیک و بستری مناسب برای تجارت و اقتصاد نیاز به برقراری امنیت در آن بسیار حائز اهمیت بوده است. به همین دلیل ۸ دروازه در بیرون این شهر ساخته شده بوده است که توسط نیروهای نظامی محافظت می شده اند. نام های این دروازه ها که در کتاب چانتا ذکر شده به شرح زیر است:

✴ دروازه بالو یا سلماس
✴ دروازه توپراق قلعه
✴ دروازه سویوق بولاق یا هازاران یا گازوران
✴ دروازه بازار باش
✴ دروازه ارک
✴ دروازه یورد شاه
✴ دروازه نوگچر یا نوگذر
✴ دروازه عسکرخان

امروزه مناطقی که این دروازه ها قرار دارند با نام همین دروازه ها نامگذاری شده اند.

۳- بناها
ارومیه با توجه به پیشینه طولانی اش، بناهای تاریخی متعددی دارد که در ادامه ها به شماری از آنها اشاره می کنیم.

۳-۱- ساختمان شهرداری ارومیه

این ساختمان در میدان ایالت و خیابان امام قرار دارد. ساختمان شهرداری در زمان رضاشاه همان طور که نام شهر به رضائیه تغییر پیدا کرده بود با نام شهرداری رضائیه خوانده می شد. سالن بزرگ شهرداری ارومیه محل اجتماعات بزرگ این شهر است که در زمان رضاشاه و با دو ساختمان ساخته شده است. یک ساختمان داخل باغ قرار دارد که محل سکونت استاندار است و ساختمان دیگر مشرف به میدان ایالت است که ادارات شهرداری و استانداری در آن قرار دارد. میدان ایالت در سال ۱۳۱۰ توسط ملا اوستا ساخته شده است. طرح این میدان به شکل عقاب است و یکی از قدیمی ترین میادین ایران به حساب می آید. در این میدان دو ساختمان تاریخی دیگر نیز واقع شده اند. یکی ساختمان ستاد ۶۴ است و دیگری ساختمان شهربانی یا موزه فعلی است که در اول دهه ۱۳۱۰ ساخته شده اند.

۳-۲- بازار ارومیه

از بخش های دیگر بافت قدیمی ارومیه می توان به بازار ارومیه اشاره کرد. این بازار در خیابان امام و جنوب شرقی شهر واقع شده است. این بازار سه در دارد که سردر بازار قدیمی در خیابان بعثت و یک در در خیابان امام و در دیگر از طرف مرکز شهر یا میدان ولایت فقیه، ورودی بازار ارومیه هستند. این بازار تاریخی و قدیمی، سبک معماری، فرهنگ و اصالت مردم شهر را بیان می کند. بازار بخش های مختلفی دارد که به زمان های متفاوت بر می گردند که قدیمی ترین بخش ها به دوره صفویان می رسد. هم چنین حمام هایی متعلق به دوره زندیه و قاجار را در خود جای داده است. گذشت سال ها منجر به ویرانی و انهدام و جدا شدن و از هم گسیختگی بخش های بازار ارومیه شده است. مردم ارومیه هنوز برای خرید لباس، لوازم منزل و ظروف طلا و مس به بازار ارومیه می روند. این بازار دالان های تو در تو و متصل به هم دارد که بر زیبایی های آن می افزاید.

۳-۳- موزه های ارومیه
ارومیه سه موزه دارد. یک موزه که در خیابان شهید بهشتی(دانشکده)‌ و رو به روی بانک تجارت واقع است با همان نام موزه ارومیه شناخته می شود. این موزه دو سالن باستان شناسی و مردم شناسی دارد. در سالن باستان شناسی، آثار بسیار نفیس از دوره نوسنگی تا پایان قاجار که در تپه های باستانی این شهر پیدا شده اند، جمع آوری شده است. در سالن مردم شناسی، فرهنگ بومی ارومیه از دوران صفویه تا حال به نمایش درآمده است. لباس های محلی زری دوزی، مخمل های قلاب دوزی، کارهای ظریف مینیاتوری، کتب خطی و اشیا بسیار قدیمی و حتی مربوط به ماقبل تاریخ نیز در این موزه به چشم می خورد.
موزه دیگری در میدان آذربایجان قرار دارد که به موزه تاریخ طبیعی معروف است و سومین موزه که در مربوط به سال ۱۳۹۲ هجری شمسی است به موزه مردم شناسی شناخته می شود و در میدان ایالت(انقلاب) و انتهای خیابان امام واقع شده است.

۳-۴- قلعه بانک

این بنای چهار طبقه که در بالای کوه واقع است، به شکل مخروط می باشد و به بخش صومای برادوست شهر ارومیه تعلق دارد.

۳-۵- قلعه دم دم
این قلعه نیز مانند قلعه بانک در ارتفاعات برادوست است که در سال ۱۰۱۸ هجری قمری با اجازه شاه عباس در دوره صفویه و به پیشنهاد امیرخان یکدست بنا شده است. قلعه دم دم در ۱۸ کیلومتری ارومیه قرار گرفته است.

۳-۶- عمارت سه گنبد

این عمارت در جنوب شرقی ارومیه قرار دارد و در سال ۵۸۰(قرن ششم) هجری قمری ساخته شده است. این بنا آجری است و چون در سه طبقه آن سه گنبد وجود دارد به نام عمارت یا برج سه گنبد نام گرفته است. از ویژگی های دیگر این عمارت، سه کتیبه سنگی به خط کوفی هستند که از سنگ تراشیده شده اند. در مورد این مکان احتمال می رود که محل احتمالی دفن جلال الدین خوارزمشاه باشد.

۳-۷- عمارت چهار برج

عمارت چهار برج، ساختمانی بزرگ است که در چهار گوشه آن،‌چهار برج شاخته شده است. این عمارت توسط رضاقلی خان بیگلر ساخته شده است.

۴- خانه ها
در ارومیه چند خانه تاریخی وجود دارد که قدمتشان به دوره قاجار می رسد. از جمله آنها می توان به خانه انصاری، خانه جنرال،‌ خانه اتحادیه و خانه دیزج سیاوش اشاره کرد.

۴-۱- خانه انصاری

خانه انصاری، بنایی به قدمت دوره قاجار تا امروز است و توسط بابک جعفری ساخته شده است و بعد از او به دخترش رسیده است. علت نامگذاری این مکان به خانه انصاری، همسر دختر بابک جعفری به نام سیف الله خان انصاری است. خانه انصاری، در میدان امام حسین(گول اوسته) و خیابان مدنی ۲ قرار دارد. این بنا در وسط باغ و حیاط بزرگی واقع شده و دوطبقه شمالی دارد.

۵- مساجد
در این شهر مساجد تاریخی متعددی قرار دارد مانند مسجد جامع ارومیه، مسجد سردار و مسجد مناره. در اینجا این مساجد معرفی شده اند.

۵-۱- مسجد جامع ارومیه

مسجد جامع ارومیه در خیابان اقبال و در بازار قدیمی ارومیه قرار دارد و از جمله آثار قدیمی و کهن ارومیه محسوب می شود که به صورتی ساخته شده که از سه طرف در مسیر های عبوری بازار ارومیه قرار دارد. مسجد جامع ارومیه که مربوط به دوره ایلخانان است در سده هفتم هجری قمری ساخته شده است. گچ بری های محراب این مسجد که از ارکان اصلی بافت قدیمی شهر ارومیه است، زبانزد است و جز زیباترین آثار هنر معماری دوره مغول است. اما عده ای دیگر بر این باور اند که این مسجد تاریخچه ای طولانی تر داشته و قبل از مسجد، آتشکده بوده است. با تسلط مسلمانان این آتشکده ویران شده و در سده هفتم هجری قمری مجددا ساخته شده است. این افراد سبک معماری، تزئینات، ستون بندی، گچ بری و … این مسجد را به دوره سلجوقیان مرتبط می دانند و معتقدند به سبک معماری سلجوقیان مشابهت دارد.

۵-۲- مسجد سردار

مسجد سردار یا ساعتلی مسجد به دوره قاجار می رسد. این مسجد که امروزه متعلق به خیابان امام است توسط عبد الصمد خان آقا خان ساخته شده است و نوه او، عظیم السلطنه سردار، آن را در سال ۱۳۳۰ هجری قمری مرمت کرده است. این مسجد از سنگ و آجر ساخته شده است. ستون های سنگی دارد، طاق و گنبد های آجری و سردرش به قوسی شکل است و کاشی های کتیبه دار این سردر، از کاشی های هفت رنگ دوره قاجار است اما کاشی های محراب مسجد متعلق به دوره معاصر اند. به علاوه نام ساعتلی مسجد به علت نصب ساعتی بزرگ در بالای ورودی مسجد به سال ۱۳۳۱ است.

۵-۳- مسجد مناره
تاریخ این مسجد به اوایل دوره قاجار بر می گردد و چون تنها یک مناره دارد به آن مسجد مناره می گویند. به علاوه این مسجد در جوار مدرسه قدیمی هدایت و محله شیشه گر خانه واقع شده است.

۶- کلیساها
ارومیه چند کلیسا دارد که کلیسای حضرت مریم و کلیسای مارسرکیس از آن جمله اند.

مدرسه هدايت ارومیه
در سال ۱۳۴۷ یکی از خانه های قدیمی ارومیه در قدیم که متعلق به یکی از بزرگان ایل قاجار بوده است به مدرسه هدايت ارومیه تغییر کاربری داد. نام معمار و سازنده ی این مدرسه به دلیل تخریب کتیبه ی آن معلوم نیست.
مدرسه ی هدایت ارومیه دارای معماری سنتی ایرانی است و اندرونی و بیرونی زیبایی است. ساختمانی که در ضلع جنوبی صحن واقع شده است اصلی ترین بخش این مدرسه است.
آدرس مدرسه ی هدایت ارومیه: ضلع غربی خيابان امام -كوچه مهر (اميرنظمی سابق)