مسجد نصیرالملک شیراز -ملاقات نور و رنگ

میرزا حسن‌علی ملقب به نصیرالملک از خانواده مشهور شیرازی و یکی از بزرگان سلسله قاجار بود. نصیرالملک در شیراز و اطراف آن املاک فراوان داشت و درآمد همه را وقف امور خیریه کرد؛ وی در سال 1311 بر اثر بیماری استسقاء در شیراز فوت کرد. این خانه تنها بخشی از مجموعه بزرگ حمام، آب انبار و مسجد آن منطقه است که در محله گود عربان و انتهای خیابان لطفعلی خان زند واقع شده است. مهمترین مراکز مذهبی و بناهای تاریخی ارزشمند شیراز نیز در همین محدوده قرار دارند. بعد از مرگ نصیرالملک، یک تاجر محلی خانه وی را خرید. مالکیت این خانه بارها دست به دست شد تا بالاخره به سازمان جهانگردی و میراث فرهنگی فارس رسید. برای بازدید از این خانه تاریخی می توانید از طریق رزرو هتل های شیراز از اقامتگاه خود اطمینان حاصل کنید؛ به عنوان مثال هتل نصیرالملک و هتل رویال شیراز ازجمله بهترین هتل های این کلانشهر محسوب می شوند که با رزرو آن ها می توان اقامتی راحت و آسوده را تجربه نمود.

در امتداد ورودی یک راهروی کوتاهی قرار دارد که از طریق آن می توان وارد خانه شد. یک شاخه از راهرو به حیاط اندرونی و شاخه دیگر به حیاط بیرونی و تالار پذیرایی که مجلل ترین قسمت خانه است راه دارد. در یک طرف تالار دو ارسی پر از نقش های فراوان و در طرف دیگر، ستون های باریک و آیینه کاری شده ای است که با کاشی های هفت رنگ تزئین شده و به آن ها شاه نشین می گفتند وجود دارد. در کنار شاه نشین ها اتاقک های خدمه و بالای این اتاقک ها، اتاق های مخصوص خانم ها قرار داشته است. زنان در جایگاه خود و از طریق پنجره هایی که بین طبقه آن ها و قسمت شاه نشین وجود داشت می توانستند بدون اینکه نامحرم آن ها را ببیند، در مجالس شرکت کنند. اتاق های طبقه دوم دو ردیف طاقچه دارند که با آیینه و گچ تزئین شده اند و ازجمله بیشترین تزئینات به کار رفته درخانه نصیرالملک محسوب می شوند .

تالار بزرگ مرکزی با آیینه کاری و نقاشی روی چوب و گچ بری مزین شده و پر از طاقچه هایی با نقوش ترکیبی ایرانی و اروپایی است. تزئینات پیچک، گلدان و ارسی های گره چینی با شیشه های رنگی زیبا و یک حوض مستطیل شکل بزرگ مقابل تالار باعث شکوه و عظمت این بنای تاریخی شده است. سقف خانه به صورت تخت کوبی و پر از نقاشی های اروپایی است. زیرزمین که در فصول گرم سال بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد، یک ردیف پنجره سنگی است که به حیاط باز می شود. این زیر زمین بسیار بزرگ و پیچ در پیچ است، نورگیری های مشبک بسیار زیبایی دارد و البته بیشتر پنجره ها امروزه شکسته شده اند.

در چند سال اخیر انتهای بخش جنوبی این بنا که مجاور مسجد نصیرالملک است دچار نم و رطوبت شد و آسیب دید؛ بنابراین سازمان میراث فرهنگی استان فارس اقدام به ترمیم این ناحیه کرد. البته بسیاری از مردم گمان می کنند با مرمت یک بنای تاریخی دیگر نیاز به محافظت و مراقبت از آن نیست؛ در حالیکه بعد از مرمت مرحله جدید نگهداری از آن آغاز می شود. مرمت این آثار بسیار حائز اهمیت است زیرا علاوه بر اینکه حیات دوباره ای به آن ها می بخشد، از نظر اقتصادی و اجتماعی نیز هویت تاریخی و فرهنگی منطقه را احیا می کند. لازم به ذکر است پس از ترمیم نام این بنا در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید .

هر اثر هنری می تواند تبدیل به یک نیایش شود و از این طریق به زبانی درآید که جهان شمول گردد. بی تردید اوج آمیزش هنر اسلامی و بومی در مساجد جهان نمایان می شود. شاید اوج زیبایی و دقت در رنگ بندی را در مسجد نصیرالملک بتوان دید. جایی که مشاهده معجون نور و رنگ و حال و هوای عرفانی مسجد، انسان را به خدا نزدیک تر می کند. شاید به همین دلیل است که این مکان بیشترین حجم عکاسان داخلی و خارجی را به خود داده است. این مسجد صد و پنجاه ساله که مردم هنوز برای عبادت به آنجا می روند، یکی از قدیمی ترین مساجد شیراز است با هزینه شخصی نصیرالملک ساخته شد. این مسجد در نزدیکی خانه نصیرالملک در محله گود عربان (محله اسحق بیگ) واقع در جنوب خیابان لطفعلی خان زند در کوچه نصیرالملک قرار دارد. محمد حسن معمار در طول 12 سال آن بنا را طراحی و ساخته است. بدنه این مسجد بیشتر ازآجر است اما معمار برای پرهیز از یکنواختی از کاشی کاری هم در طراحی دیوارها بهره برده است. این بنا در حال حاضر طبق استانداردهای بین المللی مرمت شده و حفظ و نگهداری می شود .

مساحت مسجد۲۸۹۰ متر مربع و زیربنای آن ۲۲۱۶ متر مربع است. آنچه این مسجد را به یکی از محبوب ترین بناهای تاریخی شیراز تبدیل می کند کاشی کاری های ارزنده و مقرنس سازی های بسیار ویژه و استفاده از شیشه های رنگی است؛ از این رو به آن مسجد صورتی نیز می گویند. سر در ورودی اصلی مسجد از کاشی هفت رنگ با نقوشی از گل سرخ و گل زنبق تزئین شده است. درب چوبی مسجد دارای یک قاب سنگی با تزئینات اسلیمی است که یک شعر از شوریده شیرازی با خط نستعلیق روی آن نوشته شده است. بعد از عبور از درب ورودی به هشتی مسجد با دیوارهای آجری و شعرهایی از سعدی می رسیم و سپس وارد حیاط چهار گوش می شویم. در وسط حیاط یک حوض مستطیل شکل با فواره و کاشی های هفت رنگ ساخته شده است. طاق مروارید در شمال مسجد قرار دارد و سقف آن پنج کاسه‌ای و داخل و بیرون آن کاشی کاری رنگارنگ شده است.

دو ایوان در این مسجد وجود دارد: ایوان شمالی که ارتفاع آن هشت متر بوده و بسیار زیبا است. سه نیم طاق در سه طرف دارد و دارای چهار غرفه است که سقف های آن با مقرنس کاری تزئین شده است. ایوان جنوبی نیز دارای دو گلدسته است و هیچ کاربردی جز قرینه سازی با ایوان شمالی ندارد.

دو شبستان نیز در این مسجد وجود دارد: شبستان شرقی که به سمت قبله ساخته شده و آن را شبستان زمستانه می نامند. هفت ستون ساده، بدون هیچ طرحی در مرکز و اطراف این شبستان قرار دارد. در پشت شبستان یاد شده دری است که به چاه بزرگی به نام گاو چاه باز می شود. این قسمت جهت نگهداری از حیوانات آبکش بوده است. همچنین یک حوضچه و یک دالان نیز در این محل قرار دارد. شبستان غربی که شبستان تابستانه محسوب می شود با کاشی کاری ها و نماهای آجری با نقاشی های گل سرخ روی آجرها زیباترین شبستان این مسجد است. یک فرو رفتگی در بدنه چوبی این شبستان باعث به وجود آمدن یک محراب بسیار زیبا و معنوی شده است. این شبستان از طریق هفت درگاه با هفت در چوبی با شیشه های رنگارنگ به صحن مسجد متصل می شود. سنگ تراشی این شبستان برگرفته از طراحی مسجد وکیل است و یکی از زیباترین اشعار سعدی بر روی یکی از این ستون ها برجسته شده است:

غرض نقشی است کز ما بازماند که هستی را نمی‌بینم بقایی

مگر صاحب دلی روزی به رحمت کند در حق استادان دعایی

هر دو شبستان برخلاف معمول به خاطر جهت گیری ساختمان قبله در امتداد محور قبله واقع شده‌اند. در اکثر کاشی کاری های این مسجد آیات قرآنی نوشته شده است. یک صحن بسیار بزرگ در سمت شمال مسجد قرار دارد و دو ردیف شش تایی، به تعداد دوازده عدد به نیت دوازده امام، کنده کاری هایی روی ستون های آن انجام شده است. این مسجد اثرگذارترین پایگاه در مکتب اسلامی است؛ بدین جهت در نگهداری و مرمت از آن کوشش فراوان شده است. در حال حاضر نیز تعمیراتی در مسجد در حال انجام شدن است که هزینه آن از درآمد موقوفات مسجد تامین می شود. این تعمیرات شامل مقاوم سازی پی ساختمان، مقاوم‌سازی پوسته اصلی ایوان شمالی، تعمیرات کامل بدنه داخلی، ایجاد کانال دفع نم، مقاوم‌سازی و دوخت و دوز ترک‌ها و نوسازی‌های کانال‌های دفع آب می باشد.

لحظه ای که با یک سکوت درونی از کنار شمعدانی های اطراف حوض رد می شوید و خود را به درون مسجد می رسانید، حس می کنید که پیغام گل ها را برای نور و شیشه های رنگی می برید. شاید اگر روزی یکی از آن شمعدانی ها این امکان را بیابد که در برابر نوری که با قدرت و سرعت از روح شیشه های رنگی به درون مسجد نزول می کند، قرار بگیرد تبدیل به یک شعر زیبا، یک قلم موی نقاشی، یک قاب عکس یا رایحه ای خاطره انگیز خواهد شد. شمعدانی ها در نهایت زیبایی و کمال روییده اند و حال به دنبال هنری والاتر می گردند که آن ها را ارتقا دهد. فضای درون مسجد حال و هوای عرفانی عجیبی دارد. انگار سر ساعات مشخصی عناصر طبیعت با هم قرار می گذارند که به زیباترین حالت خود در آیند و از این طریق خالقشان را پرستش کنند و شکرگزار او باشند. به نظر می آید شیشه ها از بی نظیر بودن رنگ های خود آگاه هستند و اینگونه غرور آمیز سر جای خود ایستاده اند تا اگر حتی نور هم شتاب دارد تا خود را به درون مسجد برساند.

بهترین زمان برای بازدید از مسجد نصیرالملک و به خصوص برای عکاسی از این مکان، نیمه پاییز تا نیمه زمستان است؛ زیرا در این بازه زمانی خورشید مایل می تابد و این امکان را برای عکاس فراهم می کند تا در بهترین شرایط نوری عکس بگیرد. اگر تمایل دارید بازی نور و رنگ را در خارق العاده ترین موقعیتش ببینید بین ساعت 7 تا 9 صبح به این مکان بروید چراکه بیشترین حجم نوری در این بازه زمانی است. البته در بعد از ظهر زمانی که نور برمی گردد، طاق مروارید صحنه بسیار عجیب و باورنکردنی خلق می شود و انسان را به این باور می رساند که بهشت نقاشی شده و در حال تماشای رنگین کمان در بهترین و بی نقص ترین حالت خود است.

۱-اگر وسیله نقلیه در اختیار دارید، می توانید از سمت میدان شهرداری به طرف سه راه نمازی بروید و از آنجا مسیر خود را به طرف میدان مصدق تغییر دهید. از سه راه احمدی نرسیده به نارنجستان قوام می توانید به مسجد نصیرالملک بروید.

۲- اگر وسیله نقلیه در اختیارتان نیست می توانید از میدان شهرداری به سمت بازار وکیل حرکت کنید و ضمن بازدید از مجموعه زندیه و تماشای بازار زیبای وکیل در انتهای بازار و خروجی آن به طرف مسجد نصیرالملک بروید. از بازار که خارج شدید پس از ورود به خیابان لطفعلی خان زند، حدود ۵۰ متر بعد مسجد نصیر الملک قرار دارد.

شاید جالب باشد بدانید شیراز علاوه بر جاذبه‌های طبیعی دارای زیباترین بناهای تاریخی از جمله مسجد نصیرالملک است. شخص نصیرالملک در واقع یکی از بزرگان سلسله قاجار بوده که به او میرزا حسن علی هم می‌گفتند. مسجد نصیرالملک یک عمارت تاریخی و مذهبی بسیار زیبا در شیراز است که امروزه جزو میراث فرهنگی استان فارس شناخته می‌شود. برای دیدن این آثار و شاهکارهای معماری اصیل ایران بهتر است به سمت شیراز چمدان ببندید و راهی سفر شوید. قبل از سفر هم می‌توانید تدبیری برای رزرو یکی از هتل های شیراز بیندیشید. این شهر مهمان‌نواز دارای مجلل‌ترین اقامتگاه‌ها با لوکیشن‌های متفاوت است. شما می‌توانید بسته به نیاز خود در هر قسمت از شهر که دوست دارید، هتل رزرو کنید. از جمله هتل های شیراز با موقعیت مکانی عالی، هتل بزرگ شیراز، هتل زندیه شیراز و هتل چمران شیراز است. با اقامت در این هتل ها چند روزی در این شهر با صفا و خوش آب و هوا میهمان خواهید بود و حسابی به گشت و گذار و بازدید از جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی می‌پردازید.