پس از طی کردن جاده ای نسبتا طولانی و کویری به شهری باستانی می رسیم. هر چند تاریخ دقیق احداث این شهرمشخص نیست، اما از روایت ها درمی یابیم که تاریخی بس دور و شگفت انگیز داشته است؛ این تاریخ پر نشیب و فراز گاه با افسانه هایی نیز آمیخته شده که در کنار هم حکایت از ماجراهایی می کنند، که روزگاری بر این شهر گذشته است. این شهر با معماری چشم نواز و پیشرفته و در عین حال سازگار با اقلیم کویر، هر بیننده باذوقی را تحت تاثیر قرار می دهد. شهر یزد، با القاب شهر بادگیرها، دارالعباده، دارالعمل، دارالعلم، شهر آتش و آفتاب، شهر دوچرخه ها، شهر شیرینی، شهر قنات و قنوت و قناعت و حسینیه ایران شناخته می شود. این شهر به عنوان دومین شهر با بافت خشتی جهان و گسترده ترین و اصلی ترین شهر با بافت تاریخی و دست نخورده ترین در کشور محسوب می شود. این بافت مساحتی حدود ۸۰۰ هکتار دارد و نخستین شهر ثبت شده در میراث جهانی یونسکو است. با وجود شهرت شهر یزد هر گردشگر و سفردوستی، علاقه مند به رزرو هتل های یزد و بازدید از جاهای دیدنی یزد است.
آشنایی با شهر یزد
شهر یزد در قسمت مرکزی فلات ایران و در حاشیه جنوبی دشت کویر، بین دو رشته کوه شیرکوه و خرانق قرار گرفته است. این شهر با توجه به موقعیت جغرافیایی خود، آب وهوایی گرم و خشک دارد، ولی با این وجود به دلیل برخورداری از یک سبک معماری مخصوص و تمهیداتی چون قنات که کویرنشینان برای دسترسی به آب اندیشیده بودند، زندگی دراین شرایط آب و هوایی امکان پذیر شده است. پیشینه تاریخی این شهر بسیار زیاد است، اما به علت وجود ابهام در روایت ها، نمی توان از تاریخ احداث آن با اطمینان سخن گفت. عده ای از مورخین از آن به عنوان ایساتیس یاد کرده اند و اولین شکل گیری شهر ایساتیس را متعلق به دوره مادها می دانند. برخی دیگر زمان ایجاد شهر را به دوره هخامنشی نسبت می دهند. بعدها ایساتیس، کثه و گبست نیز نامیده شد، در دوره ساسانیان به دستور یزدگرداول آن را یزدان گرد نام نهادند. وجود آثار تاریخی وبرخی از اقوام باستانی مانند زرتشتیان نشانگر آن است که این شهر به علت داشتن یک موقعیت جغرافیایی خاص در کشور، به دور از جنگ و تاراج بوده است. این شهر بعد از آمدن اسلام به دارالعباد نیز شهرت یافت.
بادگیرها در اصل سیستم تنفسی شهر محسوب می شوند؛ در گذشته هر خانه یک بادگیر داشت، از این رو یزد به شهر بادگیرها معروف شد. این بادگیرها نه تنها دست سازند بلکه از لحاظ مهندسی نیز بسیار دقیق و پیشرفته هستند. بلندترین و منحصربفردترین بادگیر جهان، بادگیر باغ دولت آباد یزد است؛ این بادگیر معرف معماری زندیه بوده و بنایی است که ویژگی باارزش یعنی، هشت ضلعی بودن آن باعث می شود باد در آن به سرعت حرکت کرده و پس از برخورد با حوضچه زیرین بادگیر هوای محیط را خنک و مطبوع کند. قنات ها آثار به جا مانده از نیاکان ما هستند و مهندسی پیشرفته و پشتکار گذشتگان ما نشان می دهند. افزون بر سه هزار رشته قنات در یزد وجود دارد و در هر ثانیه 12 هزار لیتر آب از آن ها به دست می آید که حدود یک سوم آب های زیرزمینی یزد را تشکیل می دهند. طولانی ترین قنات ایران به نام زارچ با طولی حدود 100 کیلومتر در شهر یزد قرار دارد. این قنات یکی از کهن ترین قنات های ایران است که قدمتی بیش از سه هزار سال دارد. گویش یزدی به دلیل همسانی های فراوان با زبان طبری، زبانی کهن و فارسی میانه است؛ همچنین با زبان زرتشتیان که زبان اوستایی است، مشترکات زیادی دارد.
مجموعه امیر چخماق
امیر جلال الدین چخماق شامی که از طرف شاهرخ برای حکومت یزد منصوب گشته بود، جهت رونق بخشیدن بیشتر به شهر یزد این مجموعه را در دوره تیموریان به سال ۸۴۱ بنا نهاد. مجموعه امیر چخماق در خیابان امام واقع شده است. امیر جلال الدین در ساخت این مجموعه از همسرش فاطمه خاتون (ستی فاطمه) یاری گرفت و مقبره فاطمه خاتون در ضلع شمالی مجموعه قرار دارد. مجموعه امیر چخماق یا امیر چقماق که حالت میدانگاه دارد، شامل مسجدی عظیم و باشکوه، بازار، تکیه، حمام عمومی، مدرسه، آب انبار، خانقاه، کاروانسرا، قنات خانه و چاه آب سرد است. مسجد امیر چخماق که به مسجد جامع نو نیز معروف است، گنبدی عظیم دارد که خمیده و ترکدار بوده و با کاشی های سبز پوشیده شده و دور آن با خط کوفی نوشته شده است؛ به علاوه در دور خارجی گنبد، عبارت السلطان ضل الله حکاکی و تکرار گشته است. در آستانه و سرسرای شمالی مسجد، سنگی قرار گرفته که روی آن وقف نامه آن حکاکی شده است. ایوان امیر چخماق بسیار زیبا بوده و دو شبستان زمستانی و تابستانی دارد. راهروهای شمالی که آستانه مسجد را به صحن آن متصل می کنند، پنجره هایی دارد که با شبکه های ظریف از کاشی های معرق، تزیین شده اند. محراب با سنگ مرمری زیبا معرق کاری شده و طاق های مسجد همه با مقرنس کاری پوشیده شده اند که در میانه این مقرنس ها، سنگ مرمری زیبایی قرار گرفته است.
آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان امام خمینی (ره)، میدان امیر چخماق
آتشکده بهرام (آتش ورهرام)
این آتشکده، محل نیایش زرتشتیان بوده که باید آیین های خاصی را رعایت کنند؛ همچنین این مکان محل نگهداری آتشی با قدمت بیش از ۱۵۰۰ سال نیز است. آتش برای زرتشتیان عنصر مقدسی بوده و اهمیت این آتشکده به جهت نگهداری همین آتش است. این آتش فیروزه ای رنگ، از آتشکده کاریان در لارستان است. آتش چندین بار جابه جا شده است؛ برای اولین بار از لارستان به عقدا منتقل شده و ۷۰۰ سال در عقدا نگهداری شده است. سپس از عقدا در سال ۵۲۲ به اردکان رفته و نزدیک به ۳۰۰ سال آنجا مانده است و در نهایت در سال ۸۵۲، از اردکان به یزد منتقل شده و در خانه موبدی بزرگ با نام موبد تیرانداز آذر گشسب در محله خلف خان علی، نگهداری شد. ساختمان آتشکده در سال ۱۳۱۳ با یاری زرتشتیان و پارسیان هندوستان، در وسط حیاطی بزرگ و سرسبز که درختان کاج و سرو سر به فلک کشیده دارد، بنا شد و آتش به درون آن منتقل گردید. محل آتشکده در خیابان آیت الله کاشانی و کوچه آتشکده می باشد. این عمارت با معماری دوره هخامنشی ساخته شده و در بالای آن نماد فروهر را نقش کرده اند. آتش ورهرام، درون مجری برنجی در ساختمان آتشکده نگاه داشته می شود و فردی با نام هیربد، مسئول روشن نگه داشتن آن است. گردشگران و بازدیدکنندگان آتش را از پشت دیواری شیشه ای می بینند و آتش از باد، باران و نور خورشید محافظت می شود.
آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان آیت الله کاشانی
باغ دولت آباد یزد
باغ دولت آباد توسط محمد تقی خان بافقی یکی از خان های بزرگ یزد، بنا شده است. این عمارت ۲۶۰-۲۷۰ ساله به اواخر دوره افشاریه و اوایل زندیه بر می گردد و در بلوار دولت آباد و خیابان رجایی قرار گرفته است. محمد تقی خان، ابتدا در این مکان، قناتی ایجاد کرد و در ادامه عمارت دولت آباد را در راستای آن ساخت. باغ دولت آباد محل سکونت، خان بزرگ بود و دو درب دارد؛ سردر اصلی که در بلوار دولت آباد است و سردر جنوبی در خیابان رجایی باز می شود. باغ این عمارت، درختان کاج و سرو، گل سرخ محمودی و درختان میوه چون انار و انگور دارد. عمارت یاد شده شامل هشتی، بادگیر، تالار آیینه و اتاق های فراوان است. در بیشتر اتاق های عمارت، حوض قرار دارد و در یکی از اتاق ها، بادگیری قرار گرفته که شاخصه این باغ به حساب می آید. این بادگیر ۳۳/۸ متر ارتفاع داشته و نام بلندترین بادگیر جهان را از آن خود کرده است.
آدرس: یزد، بلوار دولت آباد
مدرسه ضیائیه
مولانا ضیا الدین حسین رضی، ساخت این مدرسه را در سال ۶۳۱ هجری قمری شروع کرد و پسران او در سال ۷۰۵ ساخت آن را تمام کردند. این مدرسه که معروف به زندان اسکندر است، گنبدی خشتی با تزئینات گچ بری شده، نقاشی آبرنگ و شبستانی با محراب دارد. مدرسه رضائیه، نمونه ای از معماری مغول را به نمایش می گذارد.
آدرس: یزد، محله تاریخی فهادان، کوچه رختشویخانه، کوچه حمام نو، مجاور بقعه دوازده امام
خانه شاه شجاع (خانه رشتیان)
این خانه تاریخی در نزدیکی، میدان امیر چخماق، بازار سنتی، آتشکده بهرام و مسجد جامع یزد و در محله زرتشتیان واقع شده و محل زندگی خاندان زرشتیان بوده است. با توجه به کتیبه های داخل خانه، ساخت آن به سال ۱۲۱۲ هجری قمری در دوره اتابکان یزد، برمی گردد. این خانه که از کهن ترین بناهای این شهر به حساب می آید، در قلب بافت تاریخی یزد قرار گرفته است. خانه شاه شجاع از معماری بسیار زیبایی برخوردار بوده و دارای ۴ ورودی متفاوت، بادگیرهای بلند، ۳ حیاط بزرگ و کوچک، زیرزمین های خنک و آرام و تالارهای منحصر به فرد است. دلیل نامگذاری این خانه منسوب بودن آن به شاه شجاع موسس سلسله آل مظفر است.
آدرس: استان یزد، شهر یزد، میدان امیر چقماق، ابتدای خیابان سلمان
مسجد جامع یزد
این مسجد که ایوانی در دل کویر است یکی از زیباترین مساجد دوره تیموریان بوده و سردر بلند، کتیبه ها، مناره ها و کاشی کاری هایش، به او لقب زیباترین شاهکار معماری قرن نهم هجری قمری را داده اند. با این حال، این مسجد تنها متعلق به دوره تیموریان نبوده، بلکه در یک بازه ۱۰۰ ساله و شامل سه دوره مختلف بنا گردیده است. پایه های اصلی مسجد به دوره ساسانیان بر می گردد و از لحاظ معماری متعلق به دو دوره با نام آذری است. گنبد مسجد در دوره ایلخانان بنا نهاده شده و سردر بلند آن به شاهرخ در دوره تیموری می رسد.
آدرس: ایران، استان یزد، شهر یزد، خیابان مسجد جامع، مسجد جامع یزد
ساباط های یزد
کوچه پس کوچه های سرپوشیده یزد، ساباط، راهرو یا دالان نامیده می شوند وعلت ساخت آن ها این است که عابران می توانند در تابستان از گرمای هوا به سایه این دالان ها پناه ببرند. ساباط های یزد، را می توان در بلوار امامزاده جعفر و خیابان مصلی دید.
باغ عمارت کلاه فرنگی
این عمارت قاجاری، با الگو از ساختمان کلاه فرنگی رشت و تبریز، توسط رشتی ها در محله رحمت آباد یزد بنا شده است. به گفته حسن دشتی، مالک کنونی آن، عمارت در زمان جنگ جهانی دوم توسط زرتشتیان خریداری شده و سال ها در اختیار آن ها بوده است و قبل از انقلاب وی آن را از زرتشتیان خریده است. این عمارت دو طبقه بوده و زیرزمین ندارد و حوضی در وسط آن قرار داشته که آب قنات رحمت آباد که از زیر این عمارت می گذشته به داخل حوض می ریخته است. در طبقه دوم، اتاق های زیادی وجود داشته و در تالار قسمت پایین، مکانی برای پذیرایی از میهمانان تعبیه شده است. این عمارت زیبا، به علت کم توجهی و بارش شدید باران در سال های پس از انقلاب، ویران شده و تنها دیوار باغ، حوضی در وسط تالار و چند اتاق از آن بر جای مانده است؛ همچنین باغ عمارت کلاه فرنگی نیز درختان انجیر، انار، توت و خرمالو داشته و در حال حاضر فقط درختان انار مانده اند. اکنون عمارت زیبای آجری در کنار باغ عمارت کلاه فرنگی ساخته شده است.
آدرس: ایران، استان یزد، شهر یزد، محله رحمت آباد
نارین قلعه یزد (نارنج قلعه)
این قلعه تاریخی، در ۵ مرحله ساخته شده و قدیمی ترین مرحله کندن بوکن ها یا کندن فضاهایی در دل زمین بوده است. نارین قلعه یزد بر بالای تپه ای بنا شده است که مشرف به شهر میبد می باشد. نارین قلعه را می توان از مهم ترین آثار تاریخی پیش از اسلام دانست؛ به علاوه وجود و ساخت این قلعه برای حفاظت و نگهبانی شهرها از خطرات پیش رو، لازم و ضروری بود.
آدرس: یزد، میبد، میدان شهرداری
آب انبار شش بادگیری یزد
این آب انبار در سال ۱۳۷۹ هجری قمری، توسط حاج حسین میرالله بنا شده و در ابتدا ۶ بادگیر نداشته و تنها شامل ۳ بادگیر بوده است و طی این سال ها ۳ بادگیر به آن اضافه شده است. آب انبار شش بادگیری، در محله تپه یزد و کوچه شش بادگیر قرار گرفته است. با اینکه این بنا، عمر طولانی نداشته اما از منظر معماری بسیار حائز اهمیت است. آب انبار، دارای دو در ورودی، یکی در شمال، دیگری در جنوب و یک مخزن است. این مخزن، گنبدی تخم مرغی و سقفی بزرگ دارد و برای رسیدن به پایین ترین نقطه آب انبار از ۵۵ پله باید گذر کرد. در میان این پله ها، بین پله ۲۵ و ۲۶ هشتی ای با سنگ فرش آجری وجود دارد و طاق آب انبار که خشتی بوده و نمای آن آجر است از آن هشتی آغاز می شود. این آب انبار، تنها آب انبار شش بادگیری در جهان است و شما می توانید در اقامتگاه بوم گردی شش باد گیری یزد که درست در روبه روی آن قرار دارد سکنی گزینید.
خانه لاری ها
این خانه قاجاری، در خیابان امام، محله فهادان و مجاور عمارت کلاه فرنگی قرار گرفته است. ساختار این خانه مانند سایر خانه ها در دوران قاجار، شامل دو بخش اندرونی و بیرونی است و حیاط در مرکز خانه قرار گرفته و تالار و بادگیر دارد. هر کدام از اضلاع این خانه مناسب فصل و شرایط خاص آب و هوایی است. قسمت های شمالی، مناسب زمستان و قسمت های جنوبی، مناسب تابستان اند. قسمت شرقی شامل اتاق آیینه، مطبخ و سرداب، مناسب پاییز است و قسمت غربی، مناسب بهار بوده و به عنوان بهارخواب استفاده می شده است. خانه لاری ها، به جهت اتاق های آیینه کاری و نقاشی شده، درها، پنجره ها و ارسی ها یکی از زیباترین خانه های قرن سیزدهم بوده و اکنون به موزه اسناد و مدارک بدل شده است.
خانه تهرانی ها
خانه تهرانی مقابل زندان اسکندر و در خیابان امام و خیابان فهادان قرار دارد. این خانه حدود ۲۵۰ سال پیش به خانواده تهرانی که از تاجران قدیمی فرش، تعلق داشته است ولی ساخت این بنای تاریخی به دوره قاجار بنا بر می گردد. این عمارت، شامل سه بادگیر زیبا، نارنجستان، تالار بزرگ، چاه خانه و سرداب زیبا، هشتی و پشت بام بزرگ مشرف به بافت تاریخی است؛ به علاوه، این خانه به علت بزرگی و زیبایی به عنوان دفتر کنسولگری اقتصادی برخی کشورها چون آلمان و فرانسه استفاده می شده است اما امروزه تبدیل به هتل موزه شده و نام اولین هتل موزه ایران را با خود همراه کرده است.
میدان مارکار
پشوتن جی دوسابایی مارکار، یک هندی زرتشتی، هزینه ساخت میدان، دبیرستان و پرورشگاه مارکار را تقبل کرده است. میدان مارکار، نقطه وسط ایران بوده و ساعت این میدان با توجه به مختصات جغرافیایی، دقیقا وسط کشورمان واقع شده است.
آدرس: یزد، تقاطع بلوار بسیج و خیابان آیت الله کاشانی، میدان مارکار
بازار و حمام خان
این حمام توسط محمد تقی خان بافقی، حاکم یزد، در سال ۱۲۱۲ هجری قمری ساخته شده است. این مجموعه که به دستور ناصر الدین شاه ساخته شده، شامل حسینیه، آب انبار، حمام و بازار خان است و در ساخت آن ها از خشت، گل، آجر و گچ استفاده شده است. بازار خان به دو بخش شمالی-جنوبی به طول ۷۸ متر با ۵۳ مغازه و شرقی-غربی به طول ۱۸۰ متر با ۱۰۰ مغازه قابل تقسیم است. این بازار، طولانی ترین بازار یزد است و حمام خان، اکنون به عنوان چایخانه سنتی مورد استفاده قرار می گیرد.
آدرس: یزد، خیابان امام، خیابان قیام و میدان خان
روستای خرانق اردکان یزد
روستای خرانق یزد از جذاب ترین جاهای دیدنی یزد از دیدگاه گردشگران ایرانی و خارجی است. نه تنها قدمت 4500 ساله این روستا زبانزد است، بلکه وجود معادن غنی (سنگ آهن چادرملو، اورانیم ساغند، باریت، روی و گرانیت) و آب و هوای ختک تری که نسبت به یزد دارد نیز باعث معروفیت بیشتر آن شده است. قلعه خرانق، کاروانسرای خرانق، بقعه مشهدک، پل خرانق و مزار بابا خادم از دیدنی های خرانق محسوب می شوند.
آدرس: 50 کیلومتری مسیر اردکان به طبس یا 85 کیلومتری مسیر یزد به طبس
موزه آب در یزد
این اثر تاریخی بی نظیر که در نزدیک میدان امیرچخماق قرار دارد، ساختمانی است پنج طبقه، که علاوه بر تاریخی بودن یک کاریز صد ساله هم از میان آن می گذرد. در پشت بام خانه چاهی است که توسط آب آن، آب انبار خانه را که در طبقه همکف است، پر می شد. در این موزه اشیای تاریخی بسیاری مانند: انواع و اقسام وسایل حفر قنات، ابزار و دستگاه های اندازه گیری حجم آب، وسایل تامین روشنایی قنات ها، اسناد و مدارک خرید و فروش آب، کتابچه های میرآب ها، اسناد مرتبط با پخش آب، ظروف نگهداری و حمل آب، مانند مشک و مشربه های قدیمی نیز وجود دارد.
