خانه عامری ها کاشان

چیدمان و بنای هر خانه ای ذوق صاحب خانه را نمایان می کند. در این آشفته بازار خانه های مدرن و غریبه امروزی که فرسنگ ها از فرهنگ و سنت ما به دور هستند، سری به یک خانه اصیل می زنیم. خانه ای با هویتی ایرانی که زیبایی و اصالتش زبانزد جهانیان شده و هوش سازندگانش مایه تحسین همگان است. خانه عامری های در کاشان و در میان خانه های متعدد تاریخی و مشهور این شهر کهن، مقصد این باره سفر ماست. اگر فقط یکبار عکس خانه عامری ها را دیده باشید حتما متوجه تفاوت های محسوس آن خواهید شد. بیایید هوشمندانه سفر کنیم چرا که زمان کوتاه است و راه نرفته بسیار. اگر قصد سفر به خانه عامری ها را دارید و به دنبال جمع آوری اطلاعات بیشتری همانند آدرس خانه عامری ها، ساعات بازدید و…. هستید با ما تا انتهای یک سفر دیگر همراه باشید.

کاشان آنقدر نام آشناست که تعریف و بازگو کردنش، همان مثل زیره به کرمان بردن است. شهرستانی که گوشه گوشه اش با تمام ایران گره کور خورده و معجونی گوارا و سحرانگیز از فرهنگ، تاریخ، هنر، زیبایی و اصالت است. تپه هایی سیلک با تاریخی چند هزار ساله، ابیانه با قدمت اساطیری، باغ فین و حمام تاریخی فین با یادآوری امیر کبیر بزرگ، شعرهای سهراب، نوحه های محتشم، زادگاه کمال الملک، شهر زیرزمینی اویی، آتشکده نیاسر و بسیاری جاذبه های دیگر در کنار عطر گل های محمدی و گلاب آتشین قمصر رنگ و بویی از قدمت هفت هزار ساله این منطقه دارد. از زیبایی های مسیر گذشه و این بار منحصرا به شهر کاشان وارد می شویم. کاشان را کوچه به کوچه می توان گشت و از زیبایی هایش لذت برد. از میان کوچه پس کوچه ها، راهی محله معروف سلطان میر احمد شده، سری به آرامگاه سلطان میر احمد می زنیم. بعد از یک زیارت دلچسب در خیابان علوی حالا تقریبا به مقصد مورد نظرمان رسیده ایم. باید بگویم شما هم اکنون در یکی از جادویی ترین خیابان های جهان هستید. در این جمله هیچ اغراقی در کار نیست، کافی است قدم در خیابان گذاشته و گوشه گوشه آن ر ا بکاوید. آنچه خواهید یافت سیری آرام در قلب تاریخ است که زیبایی، هنر و اصالت ایرانی آن هم از جنس کویر نشینان غیور را پیشکش تان می کند. در خیابان علوی که در میان گردشگران حرفه ای دنیا به خانه خیابان های تاریخی شهره است، میهمان خانه ای کاشانی می شویم که هر بیننده ای را وادار به تحسین می کند. خانه عامری ها در کاشان، میزبان شماست.

زندگی در کویر مختصات و روحیات خود را می طلبد. آب و هوای گرم، تابستان های طولانی، کمبود آب و کویری و خاکی که به این سادگی ها محصولی نمی دهد. شاید همین سختی های کویر است که مردمان ساکن ر آن را تا این حد باهوش کرده است. مردمانی که سیتم های اختراعی شان برای گذران روزهای زندگی آنقدر هوشمندانه بوده که حالا پس از هزاران سال تحسین هر بیننده و کاربلدی را برمی انگیزد. نمونه یکی از همین هوشمندی ها ساخت همین خانه های تاریخی است. در همسایگی خانه بروجردی ها و طباطبایی ها، میهمان سرای عامری هستیم. از نمای بیرونی چیز خاصی دستگیرتان نمی شود.

پنجره های چوبی بلند به سبک قدیمی و دیوارهای یک خانه، آن هم به سبک و سیاق تمام خانه های کویری. اما باید بگویم شما در مقابل یکی از بلندترین، بزرگترین خانه های تاریخی کاشان و ایران قرار دارید. خانه ای که در گذشته متعلق به خاندان عامری بوده اما توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از این خاندان اصیل خریداری شده است.

خاندان بزرگ عامری، یک قوم بزرگ متعلق به سرزمین عربستان بوده است که در زمان تیمور لنگ به اجبار به سرزمین ایران کوچانده می شوند. این خاندان در طول تاریخ پر فراز و نشیب ایران آن روزها، روزهای متفاوتی را در دوران حکومت های مختلف تجربه کرده اند، تا اینکه بعد از گذشت سالیان متمادی، فردی به نام میرزا حسین خان، ملقب به سهام السلطنه عرب، در این خاندان متولد می شود. مردی خردمند و به گواه تاریخ مردم دار که با فردی به نام بانو معزالسلطنه ازدواج می کند. همسر سهام السلطنه بانو معزالسلطنه، با مظفرالدین شاه قاجار مراواده بسیاری داشته و از خانواده ثروتمندی بوده است. مادر معز السلطنه خانه ای را به داماد و دخترش هدیه می دهد. این خانه توسط سهام السلطنه بازسازی شده و گسترش داده می شود، تا جایی که بنای امروزی خانه عامری ها شکل می گیرد. گمانه زنی هایی مبنی بر اینکه بنای اولیه متعلق به دوران صفویه و یا حتی سلجوقی بوده است، وجود دارد، اما آنچه امروزه به نام خانه عامری شهرت فراوان و جهانی یافته، متعلق به اواخر دوران زندیه و اوایل دوران قاجار است، بنابراین با یک شاهکار معماری و هنری حداقل قرن سیزدهمی روبرو هستیم. این خانه باشکوه بعد از مرگ سهام السلطنه بین وراث تقسیم شده و چند خانه از مجموعه بزرگ عامری ها جدا شده بود. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری طبق یک برنامه مدون اقدام به خرید این بخش ها کرده، تا بار دیگر بتواند شکوه خانه عامری ها را زنده کند.

خانه عرصه ای 9500 متری و زیربنایی 12000 متری دارد. با یک محاسبه کوچک متوجه خواهید شد که بنا تا چه حد گسترده بوده است و دیگر جای تعجب ندارد اگر بگوییم این خانه هشتاد و پنج اتاق داشته است. خانه اولیه ابتدا یک ساختمان با دو حیاط بیرونی و درونی به سبک خانه های کویری یزد بوده، اما سهام السلطنه آن را گسترش داده و بنایی مشتمل بر هفت خانه و پنج حیاط را پایه گذاری می کند. هر یک از این هفت خانه ورودی مستقل خود را داشته و البته خانه ها جهت تردد بانوان از درون به یکدیگر راه داشته است. اکنون بعد از گذر سال ها و تقسیم بنای اصلی، برخی از خانه ها مالکان خصوصی داشته و فقط قسمتی از بنا مرمت شده و قابل بازدید است، البته بسیاری از این بناها خریداری شده تا مورد مرمت و بازسازی قرار بگیرد. از نمای دور بادگیرهای بزرگ و چهار پر خانه کاملا در دید شماست. این خانه یکی از بزرگ ترین بادگیرهای کاشان را دارد. بادگیرهای قدرتمندی که قادر بوده اند، خنکای مجموعه ای به این عظمت را تامین کنند.

مجموعه بزرگ خانه عامری ها، نمونه ای زیبا و هنرمندانه از خانه های کویری و متشکل از زیرزمین، حوضخانه، بادگیر، سرداب، بیرونی، اندرونی، مهتابی و بهارخواب و …. است. خانه برای در امان ماندن از گرمای کویری به سبک معماری گودال باغچه ساخته شده و مشتمل بر حیاط مرکزی است. در زیر بادگیرها یک چاه آب قرار داده شده که سبب تغییر فشار هوا و در نهایت خنک شدن بنا می شده است. علاوه بر بادگیرها، وجود حوض در حیاط تمام خانه ها و یک سیستم گردش آب یکپارچه ما بین این حوض ها از دیگر راه های غلبه بر هوای گرم کویری بوده است. اکثر سقف ها و دیوارها به تعبیری امروزی دو جداره ساخته شده، تا از گرمای تابستان و سرمای زمستان در امان باشد. درب های خانه های کویری در تک تک اتاق ها به نحوی طراحی شده است که به محض بسته شدن همانند عایق عمل کرده، هیچ گرد و خاک و یا گزنده ای نمی تواند وارد اتاق شود. مهتابی و بهار خواب هم به گونه ای طراحی شده است که بتوان بدون استفاده از چراغ بتوان در روشنایی مهتاب از هوای خنک تابستان نهایت بهره را برد. از در ورودی چوبی بزرگ عبور کرده، وارد پیش ورودی می شویم.

این خانه، تنها خانه کاشان است که پیش ورودی دارد. پیش ورودی مسیر دسترسی شما به حیاط های مختلف خانه را میسر می کرده است. حالا دو مسیر پیش روی ماست. مسیر اول متعلق به مردان و تجار بوده که به بیرونی راه داشته و مسیر دوم، مسیری مختص بانوان و خانواده که به اندرونی را پیدا می کند. دو مسیر دیگر که به حیاط خدمه و سوارکاران منتهی می شده است، فعلا در دسترس نیست. راه بیرونی را در پیش گرفته و وارد هشتی می شویم. هشتی محل انتظار میهمان برای اذن دخول توسط میزبان است که چند سکو در اطراف آن قرار دارد تا بتوان تا زمان وصول اجازه بر روی آن استراحت کرد. هشتی هنوز هم به درون خانه دید ندارد. از هشتی گذشته و وارد دالان می شویم، اکنون از چند پله پایین می رویم تا به حیاط بیرونی یا همان حیاط ابراهیم خلیل خان پسر بزرگ سهام السلطنه برسیم و چشم مان به جمال خانه منور شود.

در همان بدو ورود گچ بری های زیبای خانه به همراه درب های چوبی زیبا، چشم شما را می رباید. تمام دیوارهای خارجی با همین گچ بری ها و نقاشی های روی گچ آراسته شده اند. خانه همانند تمام خانه های اصیل ایرانی تقارن را در تک تک اجزایش به نمایش می گذارد. یک حوض و چهار باغچه زینت بخش حیاط خانه است. چند پنج دری و سه دری زیبا در همان نگاه اول چشمتان را خیره می کند. بادگیرها از این نما زیباتر به نظر می رسند. یک تاج بلند بالا و زیبا بر روی شاه نشین مزین به پنج دری و روبروی آن درست این طرف بنا حوضخانه قرار گرفته است. گره چینی های ظریف از دیگر هنرهای زیبای این قسمت است. سرداب مزین به گچ بری از دیگر جاذبه های این بیرونی است. قسمت شمالی که کاملا نورگیر بوده مختص فصل زمستان بوده است و تمام اتاق ها مجهز به شومینه بوده اند. ضلع جنوبی به دلیل بهره مندی کمتر از آفتاب در تابستان مورد استفاده قرار می گرفته که همان حوضخانه است و نشان از آن دارد که مردمان این دیار همزیستی با طبیعت را به بهترین نحو ممکن آموخته اند.

سری به حیاط اندرونی می زنیم. تصویر مظفرالدین شاه بر بالای حیاط اندرونی، یادگار یک شب اقامت شاه قاجار در این خانه است. حیاط اندرونی در مقایسه با حیاط بیرونی به مراتب کوچک تر و با انواع گچ بری های زیبا آراسته شده است. تاج حیاط اندرونی با نقاشی هایی بسیار زیبا از آثار باستانی اصیل ایراتی آراسته شده است. تالار آینه بخش دیگری از بنای اندرونی است، که همان شاه نشین اندرونی است. اینجا هم هنر آیینه کاری ظریف ایرانی عرض اندام می کند در کنار این آیینه کاری ها، کاغذ دیواری به چشم می خورد که در بین تمام خانه های کاشان فقط در بنای عامری یافت می شود. شیشه های رنگی دیگر زینت بخش این شاه نشین است. سقف این تالار مزین به یک هشت پر و چندین ستاره است. با روشن شدن شمع زیر هشت پر نور توسط آن به ستاره های اطراف منعکس شده و شب اتاق پر از ستاره می بود. این خانه کم از معجزه ندارد. در کنار این ستاره ها چند طاووس نیز به چشم می خورد.

خانه عامری تنها خانه ای در کاشان قدیم بوده که حمام زنانه و مردانه مجزا داشته است. حمام نیز هشتی و دالان داشته است. بر طبق معماری تمام حمام های ایرانی رختکن، کفشکن، خزینه و گرمابه از بخش های مختلف حمام است. سهام السلطنه مردی بسیار سخاوتمند بوده است و در یک طرف حمام دربی رو به کوچه قرار داده بود تا مردم نیز بتوانند از این حمام استفاده کنند. معماری حمام، شیوه گرمایشی، تامین آب و …همه و همه آنقدر جذاب است که مطمئنا از دیدن این حمام لذت خواهید برد.

در میان اعجاب های خانه عامری ها، نقب یا راه مخفی اوج هیجان است. یک راه مخفی دو کیلومتری که با دست کنده شده و در مواقع لزوم حاکم شهر یا همان بزرگ عامری ها را به سمت بیرون عمارت و دروازه شهر می رسانده است. نقب در حال جاضر در حال بازسازی است و متاسفانه تصویری از آن در دسترس نیست.